Bài giảng Chương III: dinh dưỡng trẻ em

NĂM HỌC 2013- 2014 1Thực hiện: Thân Thị Diệp Nga BÀI GIẢNG Dành cho chương trình SP Mầm Non DINH DƯỠNGTRẺ EM CHƯƠNG III: DINH DƯỠNG TRẺ EM I- ĐẠI CƯƠNG VỀ DINH DƯỠNG TRẺ EM - Dinh dưỡng rất cần thiết đối với con ngườ nói chung và đặc biệt quan trọng đối với trẻ em nói riêng vì trẻ em là tương lai của đất nước. -Trẻ em được nuôi dưỡng và chăm sóc tốt thì cơ thể phát triển khỏe mạnh, có sức đề kháng tốt, ít bị bệnh hoặc bệnh nhẹ, dễ điều trị, chóng khỏi -Tình hình dinh dưỡng trẻ em của nước ta kémTỉ lệ suy dinh dưỡng cao - Muốn giảm tỉ lệ trẻ bị mắc bệnh cần phải nuôi dưỡng trẻ có khoa học Cho trẻ ăn đúng theo nhu cầu và phù hợp với quá trình tiêu hóa theo lứa tuổi Dinh dưỡng hợp lí, chăm sóc, giáo dục đầy đủ Tạo điều kiện tốt cho trẻ phát triển và trưởng thành Góp phần tạo ra thế hệ trẻ khỏe mạnh thông minh PHÁT TRIỂN DINH DƯỠNG SỨC KHỎE II- DINH DƯỠNG TRẺ EM DƯỚI 1 TUỔI 1- Đặc điểm sinh lí của trẻ Trẻ dưới 1 tuổi, thời kì này chức năng của các bộ phận cơ thể trẻ vẫn còn yếu, trẻ lớn nhanh, Quá trình chuyển hoá các chất cao, đồng hoá chiếm ưu thế. Nhu cầu mỗi ngày là: 103 Kcalo/ 1kg thể trọng. Chức năng của bộ máy tiêu hoá chưa hoàn thiện, nhưng nhu cầu dinh dưỡng thì cao vì vậy trẻ dễ bị rối loạn tiêu hoá cấp tính và mãn tính  Bất kì một sai lầm nhỏ nào về phương pháp nuôi dưỡng về thức ăn cũng có thể là nguyên nhân gây rối loạn tiêu hoá. Hãy nêu đặc điểm sinh lí trẻ dưới 1 tuổi II- DINH DƯỠNG TRẺ EM DƯỚI 1 TUỔI - Để cơ thể trẻ phát triển tốt, đề phòng được các bệnh tật cần biết cách dinh dưỡng hợp lí II- DINH DƯỠNG TRẺ EM DƯỚI 1 TUỔI Nhu cầu về dinh dưỡng Nhu cầu protid trong 6 tháng đầu sau khi sinh: 1,86g/ kg/ ngày; 6 tháng sau là: 1,65g/ kg/ ngày. Ngoài protid, trẻ còn cần các chất dinh dưỡng khác như lipid, glucid, vitamin và muối khoáng. Trẻ phải được ăn các loại thức ăn lỏng như sữa chuyển sang bột loãng, bột đặc, cháo và cơm. II- DINH DƯỠNG TRẺ EM DƯỚI 1 TUỔI Nhu cầu về dinh dưỡng Vitamin và chất khoáng rất cần thiết cho cơ thể trẻ Để đảm bảo cho trẻ được cung cấp đầy đủ vitamin và chất khoáng chúng ta cần cho trẻ ăn các loại thức ăn đa dạng từ các nguồn thực phẩm khác nhau. II- DINH DƯỠNG TRẺ EM DƯỚI 1 TUỔI - Nhu cầu về năng lượng (Theo đề nghị của: ONIS) Dưới 3 tháng 116 Kcalo/ kg/ ngày Từ 3 đến 5 tháng 99 Kcalo/ kg/ ngày Từ 6 đến 8 tháng. 95 Kcalo/ kg/ ngày Từ 8 đến 11 tháng 101 Kcalo/ kg/ ngày Trung bình năm đầu là 103 Kcalo/ kg/ ngày. 2- Phương pháp dinh dưỡng đối với trẻ có đủ sữa mẹ a- Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ: Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất của trẻ dưới 1 tuổi mà không có một loại thức ăn nào sánh kịp kể cả thức ăn được sản xuất ở các nưóc tiên tiến. Sữa mẹ gồm 2 loại: sữa non và sữa thường( sữa trưởng thành) hay còn gọi là sữa nguyên. a- Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ: Sữa non Sữa non là sữa mẹ tiết ra trong tuần đầu sau khi sinh con. Sữa có màu vàng nhạt, đặc sánh với những đặc điểm sau: Lượng vitamin A gấp 5 – 10 lần sữa nguyên. Protid dễ tiêu hoá với trẻ sơ sinh, trong sữa mẹ có chất đạm lactalbumin dưới tác dụng của dịch tiêu hoá  thành những phân tử nhỏ dễ hấp thu. Có những chất kháng khuẩn và globulin trong huyết thanh chứa nhiều loại kháng thể có khả năng miễn dịch từ mẹ truyền sang. a- Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ: a. Sữa non Sữa non có tác dụng làm trẻ nhuận tràng, tăng bài tiết phân xu rút ngắn giai đoạn vàng da. Sữa non tuy ít nhưng vẫn đảm bảo thoả mãn nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh do lượng protid cao gấp 2 – 3 lần sữa nguyên.  Cho bú sớm ngay giờ đầu sau sinh để trẻ được hưởng sữa non rất quý. Tuyệt đối không cho trẻ uống thức ăn gì trong khi chờ “lên sữa” vì rất có hại cho trẻ. a- Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ: Sữa thường Sữa thường (sữa nguyên) là sữa tiết ra sau khi sinh một tuần, thành phần gồm có: Protid chiếm 1,25–1,5g/ 100g với đủ các acid amin không thay thế và với tỉ lệ thích hợp, giúp trẻ hấp thu sữa bò một cách dễ dàng. Lipid chiếm 3,2g/100g sữa. Trong thành phần có tới 50% là axit béo chưa no nên trẻ dễ hấp thu hơn. Trong sữa có các men lipaza phân huỷ lipid làm lipid ở đây cũng dễ tiêu hơn. Glucid: chiếm 7,0g/100g; chủ yếu là .lactoza, cần thiết cho hoạt động thần kinh của trẻ. a- Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ: Sữa thường Fe trong sữa mẹ được hấp thụ 49%. Tỉ lệ Calcium/ phosphor phù hợp với nhu cầu của trẻ, tạo điều kiện cho trẻ hấp thu tốt (Ca/ P > 1,5). Trong sữa có nhiều vitamin D, C đặc biệt là vitamin A. Cũng như sữa non, sữa nguyên đảm bảo cung cấp cho cơ thể trẻ các yếu tố miễn dịch và kháng khuẩn từ cơ thể mẹ. b- Tính ưu việt của sữa mẹ: Hãy nêu và phân tích tính ưu việt của việc nuôi con bằng sữa mẹ b- Tính ưu việt của sữa mẹ: - Sữa mẹ có đầy đủ các chất dinh dưỡng với tỉ lệ cân đối, hợp lí và phù hợp với hệ tiêu hoá của trẻ sơ sinh. -Sữa mẹ là dịch thể sinh học tự nhiên chứa nhiều yếu tố quan trọng bảo vệ cơ thể mà không một thức ăn nào có thể thay thế được. - Sữa mẹ còn chứa một số men như lipase, protease… giúp cho tiêu hoá tốt. b- Tính ưu việt của sữa mẹ: -Sữa mẹ luôn có sẵn mọi lúc mọi nơi không phải pha chế nên thuận tiện, nhất là ban đêm. - Sữa mẹ không bao giờ bị hư, chua. - Sữa mẹ hoàn toàn không gây dị ứng. - Sữa mẹ không tốn tiền mua, tránh được tình trạng pha sữa quá loãng (do không mua đủ số lượng cần thiết) gây suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ. b- Tính ưu việt của sữa mẹ: - Trẻ bú liên tục, đều đặn, mẹ giảm khả năng thụ thai, ngay sau khi sinh, nếu mẹ cho bú còn giúp co tử cung tốt, giảm xuất huyết sau sinh. -Nuôi con bằng sữa mẹ có tác dụng tâm lí tốt cho cả mẹ lẫn con tạo sự gắn bó mẹ con, giúp trẻ phát triển tốt hơn về mặt tình cảm và trí tuệ sau này. 10 LỢI ÍCH CỦA NUÔI CON BẰNG SỮA MẸ 1- Sữa mẹ có đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho trẻ sơ sinh 2- Sữa mẹ có tỉ lệ tiêu hóa và hấp thụ cao 3- Sữa mẹ thường xuyên có chất lượng tốt 4- Sữa mẹ có vai trò mễn dịch đối với trẻ 5- Dùng sữa mẹ thuận tiện hơn 6- Sữa mẹ sạch sẽ hơn 7- Sữa me rẻ hơn 8- Sữa mẹ giúp tình cảm mẹ con thêm gắn bó 9- Sữa mẹ giúp trẻ phát triển đều hòa cả về trí tuệ và thể chất 10- Sữa mẹ còn đem lại lợi ích cho bản thân ngươi mẹ c-Sinh lí của sự bài tiết sữa -Sau sinh sữa mẹ được tiết ra theo cơ chế phản xạ - Trẻ bú Kích thích tuyến yên tiết hoocmon prolactin và oxytoxin Kích thích TB tuyến vú tiết ra sữa • Chú ý tạo yếu tố tâm lí tốt cho người mẹ để yên tâm và tiết nhiều sữa d-Duy trì nguồn sữa mẹ cho trẻ bú Sữa mẹ là nguồn thức ăn vô cùng quý giá đối với trẻ em dưới 1 tuổi do đó cần phải bảo vệ, duy trì nguồn sữa mẹ cho trẻ  mẹ phải có đủ sứ khỏe, tâm lí ổn định, giữ vệ sinh vú tránh viêm nhiễm, ápxe: - Giữ cho đầu vú không bị thụt vào trong - Tránh viêm vú, tắc tia sữa - Ăn uống đầy đủ chất -Nghỉ ngơi điều độ - Hạn chế dùng thuốc Cách cho bú, cách cai sữa - Cho bú sớm ngay giờ đầu sau sinh để trẻ được hưởng sữa non rất quý. Tuyệt đối không cho trẻ uống thức ăn gì trong khi chờ “lên sữa” vì rất có hại cho trẻ. - Cho trẻ bú theo nhu cầu 10 – 15 lần/ ngày, cho bú cả ban đêm. Trẻ tự điều chỉnh số lần bú. - Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 4 đến 6 tháng đầu, không nên cho trẻ ăn hoặc uống thêm một thức ăn nào khác vì sẽ làm giảm tính ưu việt của sữa mẹ, giảm tiết sữa. e-Cách cho bú, cách cai sữa - Cho trẻ bú tới khi trẻ tự nhả ra, không ngưng nửa chừng vì trẻ không bú được sữa “đằng sau” đậm đặc giàu năng lượng. Dứt ra nửa chừng còn làm tổn thương đầu vú. -Cho trẻ bú đều cả hai bên. Nếu trẻ bú một bên không hết cần nặn hết bên đó để kích thích tiết sữa, lần sau cho bú phía vú bên kia, để hai bên tiết sữa đều. -Tuỳ điều kiện mẹ có thể cho trẻ bú ở tư thế nằm hay ngồi, nhưng phải đảm bảo bà mẹ và trẻ đều ở tư thế thoải mái, thư giãn e-Cách cho bú, cai sữa -Nếu mẹ không có đủ điều kiện thì có thể cai sữa cho trẻ. Chú ý: - Cho trẻ bú tối thiểu 12 tháng - Không cai sữa khi trẻ đang ốm - Không cai vào mùa hè nóng bức g-Bổ sung thức ăn cho trẻ( ăn sam, ăn dặm) - Bắt đầu cho trẻ ăn thêm thức ăn khác ngoài sữa mẹ được gọi là ăn dặm. -Trẻ tròn 4 tháng bước sang tháng thứ 5 là thời điểm tập ăn dặm thích hợp với đa số trẻ nhỏ. -Trẻ bú mẹ hoàn toàn từ tháng thứ 5 trở đi phải tập cho trẻ ăn dặm, vì ở lứa tuổi này sữa mẹ vẫn là thức ăn tốt nhất đối với trẻ, song do nhu cầu về dinh dưỡng ngày càng cao và trẻ phải nhận các chất dinh dưỡng từ các thực phẩm khác mới đáp ứng đủ nhu cầu phát triển. Ăn dặm là gì? Khi nào bắt đầu cho trẻ ăn dặm? Vì sao phải ch trẻ ăn dặm? g-Bổ sung thức ăn cho trẻ( ăn sam, ăn dặm) - Không thể cho trẻ ăn dặm sớm hơn vì hệ tiêu hoá của trẻ chưa có đủ các men để tiêu hoá glucid, protid từ các nguồn thực phẩm ngoài sữa mẹ hoặc các loại sữa khác. Tại sao không nên cho trẻ ăn dặm sớm? Tập cho trẻ ăn dặm -Trẻ không thể đổi từ ăn chất lỏng (sữa) qua ngay chất đặc (bột) mà phải tập cho trẻ quen dần trong vài 3 tuần lễ. -Bắt đầu bằng vài thìa bột lỏng, hoặc khoai, chuối tán nhuyễn… sau cữ bú. Đối với trẻ khó ăn, nên cho ăn lúc đói ngay khi bú. Lúc đầu trẻ chưa quen nuốt nên phun, nhổ… là bình thường, không có gì phải lo lắng, cần kiên trì cho trẻ ăn từ ít đến nhiều. Tập cho trẻ ăn dặm như thế nào? Nguyên tắc cho ăn bổ sung - Khi trẻ quen với một loại thực phẩm, mới cho ăn thực phẩm mới. - Tập cho trẻ ăn dần từ ít tới nhiều cho tới khi thay thế hoàn toàn một lần bú. -Từ một loại thực phẩm đến đa dạng thực phẩm. - Cho trẻ ăn từ loãng tới đặc và cho ăn bằng thìa. -Đảm bảo vệ sinh ăn uống khi chế biến thức ăn cho trẻ, để tránh gây rối loạn tiêu hoá. -Thức ăn dặm cần phải phong phú, đầy đủ dinh dưỡng, dễ kiếm, rẻ tiền và thường dùng trong các gia đình. Hãy nêu nguyên tắc c o trẻ ăn bổ sung Phương pháp cho ăn bổ sung - Nhóm thực phẩm giàu protid, glucid, lipid, vitamin và chất khoáng. 4 nhóm thực phẩm này được biểu thị theo ô vuông thực phẩm, trung tâm ô vuông là sữa mẹ. Bột loãng (bột chiếm khoảng 5%) – Bột đặc (bột chiếm khoảng 10 – 15%). - Cần cho trẻ ăn thịt, cá, rau xanh (1 thìa canh mỗi thứ) cả xác băm nhuyễn. 1 – 2 thìa cà phê dầu cho mỗi chén bột. THỨC ĂN DẶM: Ô vuông thực phẩm Lứa tuổi 0 đến 4 tháng đầu Bú mẹ hoàn toàn, theo nhu cầu, ngay từ giờ đầu sau sinh, không nên cho trẻ ăn một thức ăn nào khác ngoài sữa mẹ. Lúc trẻ tròn 4 đến 6 tháng Bú mẹ nhiều lần theo nhu cầu. Tập cho trẻ ăn bột lỏng từ ít đến nhiều, ăn thêm các loại trái cây tán nhuyễn, nước cốt trái cây. 6 đến 9 tháng Bú mẹ nhiều lần theo nhu cầu. Một bát bột đủ 4 nhóm thực phẩm x 2 lần/ ngày. Trái cây tươi. 9 đến 12 tháng 2 – 3 bát bột hoặc cháo đặc đủ chất + trái cây. Sữa mẹ vẫn rất cần cho bé (cung cấp 20 – 30% nhu cầu) Chế độ ăn của trẻ dưới 1 tuổi 3- Phương pháp dinh dưỡng đối với trẻ không có sữa mẹ và có ít sữa mẹ a. Đối với trẻ không có sữa mẹ Trẻ không được nuôi sữa mẹ là một sự thiệt thòi lớn lao cho sự phát triển của bé. Đây thực sự là một tai hoạ và càng nguy hiểm hơn nếu trẻ quá nhỏ. Chỉ nuôi trẻ bằng các loại sữa khác trong trường hợp trẻ không có mẹ, mẹ bị bệnh rất nặng (suy tim nặng…) không thể cho bú. Việc nuôi trẻ bằng các loại sữa khác bao giờ cũng là nguy cơ cho trẻ a. Đối với trẻ không có sữa mẹ Nhóm sữa dành cho trẻ duới 1 tuổi khi không có sữa mẹ Đặc điểm của nhóm sữa này bắt buộc phải có thành phần gần giống như sữa mẹ, phải đảm bảo đạt tiêu chuẩn của bảng quy định của các tổ chức quốc tế về sức khỏe (WHO) và lương thực (FAO). a. Đối với trẻ không có sữa mẹ Có thể chia nhóm này thành 3 nhóm chính sau: - Sữa dành cho trẻ sinh ra khỏe mạnh bình - -Sữa dành cho trẻ sinh non, nhẹ cân. - Sữa dùng cho một số trẻ bị bệnh lí như dị ứng, kém hấp thu. a. Đối với trẻ không có sữa mẹ Tính lượng sữa cần thiết Tháng thứ nhất: trẻ cần 5 hộp 400 – 500g. Tháng thứ hai: trẻ cần 6 đến 7 hộp 400 – 500g. Tháng thứ ba: trẻ cần 8 đến 9 hộp 400 – 500g. Tổng cộng trẻ cần 44 đến 45 hộp/ 5 tháng đầu; 80 hộp/ năm đầu. a. Đối với trẻ không có sữa mẹ Có thể cho trẻ ăn dặm sớm hơn 1 tháng so với trẻ đủ sữa mẹ( Từ tháng thứ 4) 3- Phương pháp dinh dưỡng đối với trẻ không có sữa mẹ và có ít sữa mẹ b. Đối với trẻ có ít sữa mẹ Mặc dù sữa mẹ ít nhưng vẫn rất tốt với trẻ và cần tận dụng cho trẻ bú sữa mẹ tối đa. Cho trẻ bú thêm sữa ngoài để đủ nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ phát triển. Và đến tháng tuổi thứ 5, cho trẻ ăn dặm với phương pháp và chế độ ăn giống như trẻ có đủ sữa mẹ hoặc không bú sữa mẹ. THÂN ÁI CHÀO TẠM BIỆT CHÚC CÁC EM HỌC TỐT diepnga@gmail.com