Bài giảng Quy trình truyền máu

QUY TRÌNH TRUYỀN MÁU Mục tiêu học tập 1. Trình bày được các bước của quy trình truyền máu 2. Nêu được các yêu cầu kỹ thuật của cấp phát và sử dụng máu trên lâm sàng Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 1. Chuẩn bị bệnh nhân I. TRƯỚC KHI TRUYỀN MÁU Trước khi truyền máu, bệnh nhân phải được thông báo về chỉ định truyền máu, về các nguy cơ có thể gặp phải. Trong trường hợp phẫu thuật cần truyền máu, cũng cần có sự chấp thuận của bệnh nhân và cần ghi chung vào bản cam kết phẫu thuật. Đo huyết áp, nhiệt độ, nhịp thở, mạch của bệnh nhân trước khi truyền máu. theo dõi những thay đổi trong và sau truyền máu. 2. Lĩnh máu và vận chuyển máu 2.1. Lĩnh máu - Trước khi lĩnh máu phải kiểm tra kỹ y lệnh truyền máu của bác sỹ, các loại thuốc sử dụng trước đó, các dấu hiệu sống còn và nên đặt một đường truyền tĩnh mạch. - Nhân viên lĩnh máu phải trình cho nhân viên truyền máu phiếu lĩnh máu ghi đầy đủ họ tên bệnh nhân, mã số (nếu có), số lượng chế phẩm máu cần lấy. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Cung cấp cho nhân viên truyền máu 2 ống nghiệm chứa mẫu máu bệnh nhân: 1 ống máu đông (để xác định kháng thể) và một ống máu chống đông (để xác định kháng nguyên trên hồng cầu). Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Người đi lĩnh máu phải là cán bộ chuyên môn của chính cơ sở có bệnh nhân nằm điều trị. Nếu là bệnh nhân của bệnh viện khác thì phải do nhân viên của phòng truyền máu bệnh viện đó đến lĩnh máu và chịu trách nhiệm vận chuyển. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Các xét nghiệm huyết thanh liên quan đến truyền máu: định nhóm máu hệ ABO, (và hệ Rh nếu cần), phát hiện kháng thể bất thường và phản ứng chéo để xác định sự phù hợp nhóm máu giữa người cho và người nhận trước khi truyền các sản phẩm máu. Các xét nghiệm này do nhân viên của ngân hàng máu thực hiện. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Chỉ một đơn vị máu được phát ra tại một thời điểm, trừ khi nơi bệnh nhân đang điều trị được trang bị tủ lạnh chuyên dụng trữ máu. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 2.2. Vận chuyển máu Các chế phẩm máu sẽ được vận chuyển bằng hệ thống ống hoặc do nhân viên y tế. + Hồng cầu khối và huyết tương phải được lưu trữ ở nhiệt độ 1- 60C trong quá trình vận chuyển, không được quá nhiệt độ100C.  Trong trường hợp máu được vận chuyển bởi nhân viên y tế, ngay trong lúc nhận máu nhân viên y tế phải kiểm tra màu sắc của túi máu và kiểm tra họ tên của bệnh nhân được ghi trên túi máu có đúng với bệnh nhân cần truyền không. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương  Nếu sau một thời gian ngắn, máu không được truyền thì cần phải được gửi ngay về ngân hàng máu và phải báo cho họ biết đây là túi máu được trả về để tránh huỷ bỏ. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương  Hồng cầu khối và huyết tương nếu không được truyền phải gửi trả lại ngân hàng máu trong vòng 30 phút kể từ khi phát máu.  Máu phải được truyền trong vòng 4 giờ kể từ khi phát máu. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 3. Những bước cần làm ngay trước khi truyền máu - Xác nhận lại y lệnh truyền máu của bác sỹ. - Xác nhận sự phù hợp giữa họ tên bệnh nhân, thông tin ghi trên túi máu và phiếu truyền máu ở ngay tại giường bệnh nhân, tuyệt đối không được bỏ qua bước này. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Xác nhận nhóm máu, loại chế phẩm máu, hạn sử dụng. - Kiểm tra sự phù hợp của chế phẩm máu đối với bệnh nhân (hệ ABO và Rh). - Làm phản ứng chéo tại giường bằng cách trộn một giọt máu bệnh nhân và một giọt máu của túi máu trên lam kính và quan sát sự ngưng kết. - Ghi lại thời gian bắt đầu truyền máu - Ngay trước khi truyền máu phải lắc trộn túi máu nhẹ nhàng. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương Bảng 21. Chỉ định nhóm máu phù hợp (hệ ABO và Rh) và chế phẩm thay thế Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương Nhóm máu bệnh nhân Kháng nguyên Kháng thể Chế phẩm máu phù hợp Máu toàn phần Khối hồng cầu Huyết tương Tiểu cầu Tủa lạnh O Không Anti-A Anti-B O O O/A B/AB - Cùng nhóm máu - Nếu cần, mọi nhóm khác đều được A A Anti-B A A/O A/AB B B Anti-A B B/O B/AB AB A và B Không AB AB/A B/O AB - Bệnh nhân nhóm máu Rh(+) có thể truyền các chế phẩm Rh dương và Rh âm - Bệnh nhân nhóm máu Rh(-) chỉ được truyền các chế phẩm Rh âm (không áp dụng chỉ định này khi truyền tủa lạnh và huyết tương) II. TRONG KHI TRUYỀN MÁU 1. Thử phản ứng sinh vật Khi bắt đầu truyền máu, có thể đánh giá sự dung nạp của bệnh nhân đối với máu truyền vào bằng 2 cách: Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương + Truyền nhanh khoảng 10 ml máu đầu tiên, dừng lại và kiểm tra trạng thái bệnh nhân. + Truyền chậm với tốc độ 10 giọt/ phút trong khoảng 5 phút đầu và cũng theo dõi trạng thái bệnh nhân. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương Nếu bệnh nhân có biểu hiện bất an như hốt hoảng, rùng mình ớn lạnh, hoặc có biến đổi đột ngột các dấu hiệu sinh tồn (huyết áp, mạch, nhịp thở...) thì cần ngừng truyền máu ngay (khóa đường truyền và giữ nguyên), theo dõi chặt trạng thái bệnh nhân và nếu cần thì kiểm tra túi máu (phù hợp nhóm máu ABO và Rh, chất lượng túi máu...). Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương Chỉ tiếp tục truyền máu nếu kiểm tra kỹ không phát hiện bất thường và bệnh nhân đã ổn định về lâm sàng. - Nếu bệnh nhân không có biểu hiện gì như đã nêu, tiếp tục truyền tốc độ bình thường. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 2. Ủ ấm máu - Việc truyền nhanh máu đang ở nhiệt độ tồn trữ 40C, lạnh so với thân nhiệt bệnh nhân có thể rất nguy hiểm với bệnh nhân. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Có thể dùng máy ủ ấm máu trước khi truyền vào bệnh nhân, nhưng phải kiểm tra kỹ các thông số cũng như thực hiện tốt các thao tác để tránh làm hỏng máu do quá nóng. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 3. Ủ ấm bệnh nhân - Có thể có lợi và đơn giản hơn so với việc dùng máy ủ ấm túi máu - Ử ấm bệnh nhân bằng máy sưởi có thể được dùng trong các trường hợp sau Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương + Người lớn được truyền máu với tốc độ cao trên 50ml/ kg/ giờ + Trẻ em cần truyền thay máu + Truyền máu cho bệnh nhân có kháng thể lạnh, có triệu chứng lâm sàng Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 4. Tốc độ truyền - Truyền chậm trong khoảng 20ml đầu tiên (khoảng 20 giọt/phút) để có thể nhận ra được các tai biến sớm. Phần còn lại có thể truyền với tốc độ 40 giọt/phút (đối với người lớn). - Máu cần được truyền trong vòng 2- 3 giờ ngoại trừ những bệnh nhân phải tăng khối lượng tuần hoàn từ từ. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương Tiểu cầu, huyết tương, tủa lạnh thường được truyền với tốc độ 2- 4 ml/phút. - Trong khi truyền phải ghi lại các dấu hiệu sống sau mỗi 30 phút và sau khi kết thúc truyền máu. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 5. Theo dõi tai biến truyền máu - Nếu có bất cứ phản ứng nào do truyền máu thì phải dừng truyền máu ngay, báo bác sỹ điều trị và nhân viên của ngân hàng máu. - Tai biến truyền máu có thể xảy ra ngay trong khi truyền máu, hoặc vài giờ, vài ngày hoặc vài tuần sau đó. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Sau khi truyền 15 phút, ghi lại những dấu hiệu sống của bệnh nhân (nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, mạch). - Khi có phản ứng nặng như rét run, sốt, khó thở, choáng, đau lưng, nên: + Kiểm tra lại nhóm máu ABO và Rh ghi trên đơn vị máu có phù hợp với nhóm máu bệnh nhân không. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương + Nếu kết quả xét nghiệm trước đó cho biết có kháng thể bất thường không thuộc hệ ABO và Rh, phải kiểm tra xem đơn vị máu có phù hợp khi thử phản ứng chéo 4 điều kiện không. + Lập báo cáo về kết quả xét nghiệm với mẫu nghiệm máu bệnh nhân lấy trước truyền, mẫu máu bệnh nhân lấy sau truyền, với đơn vị máu và dụng cụ truyền máu đang dùng. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương + Nên kéo tiêu bản máu (tìm ký sinh trùng sốt rét) và cấy máu trong túi đang truyền. + Xét nghiệm huyết thanh học để phát hiện sự không tương hợp về nhóm máu. + Kiểm tra lại đơn vị máu xem có bị hư hỏng không. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Khi bệnh nhân nhiều lần sốt sau truyền máu mà không có hiện tượng tan máu, trong những lần truyền máu sau, nên dùng máu và các sản phẩm máu nghèo bạch cầu và xét nghiệm tìm kháng thể chống kháng nguyên bạch cầu nếu có thể. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Nếu thấy máu ngừng chảy hoặc chảy chậm, có thể thay phễu lọc, thay đổi tư thế tay của bệnh nhân hay thay kim có đường kính lớn hơn. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Không được thêm bất cứ loại thuốc nào trực tiếp vào túi máu trong quá trình truyền máu. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Nguy cơ tắc mạch do bọt khí có thể xảy ra Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương III. SAU KHI TRUYỀN MÁU - Sau khi hoàn thành truyền máu mà không có tai biến gì, bác sỹ hay điều dưỡng phải xác nhận điều này vào phiếu truyền máu. Phiếu truyền máu sẽ được dán vào bệnh án của bệnh nhân. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Theo dõi bệnh nhân trong vài giờ để có thể biết được các dấu hiệu hay triệu chứng của các phản ứng do truyền máu. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương IV. MỘT SỐ QUY TRÌNH TRUYỀN MÁU 1. Truyền tiểu cầu Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Tiểu cầu cần được truyền càng sớm càng tốt vì hoạt tính của tiểu cầu giảm nhanh trong quá trình lưu trữ. - Nếu sử dụng pool tiểu cầu thì phải truyền trong vòng 4 giờ sau khi pool (tập trung). - Đếm tiểu cầu sau khi khi truyền 1 giờ và 24 giờ để đánh giá hiệu quả. - Không bao giờ lưu trữ khối tiểu cầu trong tủ lạnh. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 2. Truyền tủa lạnh - Nếu sử dụng pool tủa lạnh thì phải truyền trong vòng 4 giờ sau khi pool. - Nên truyền tủa lạnh càng sớm càng tốt vì yếu tố VIII bị giảm hoạt tính ở nhiệt độ phòng. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương - Trước khi kết thúc truyền, nên cho 20- 30ml nước muối sinh lý vào túi để hoà tan một số tủa bám vào thành túi, tránh lãng phí. - Thực hiện các xét nghiệm đông máu để đánh giá hiệu quả truyền tủa lạnh nếu cần. - tủa của người có nhóm máu Rh dương có thể truyền cho người nhóm máu Rh âm. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 3. Truyền huyết tương tươi đông lạnh (fresh frozen plasma, FFP) Huyết tương tươi đông lạnh phải được truyền trong vòng 24 giờ sau khi tan đông, nhưng tốt nhất nên truyền trong vòng 2 giờ. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương 4. Truyền máu trong trường hợp cấp cứu Trong trường hợp cấp cứu cần truyền máu ngay mà không có máu cùng nhóm thì có thể truyền hồng cầu khối nhóm O, Rh âm. Bài giảng QUY TRINH TM ThS. Hà Nữ Thùy Dương