Bài tập và hướng dẫn trình bày bản vẽ kỹ thuật

ng Đươ ng ki nh cu a ren d d 2 D D 2 D 1 Sai lê ch giơ i ha n, µm es ei es - es EI ES - EI ES EI 1,5 -140 -376 +130 +96 +63 0 +71 +35 0 +376 +140 >11,2-22,4 1,25 1,5 1,75 2 2,5 -63 -140 -145 -150 -160 -275 -376 -410 -430 -505 +123 +134 +142 +155 +170 +89 +98 +104 +115 +127 +56 +63 +67 +75 +85 0 0 0 0 0 +71 +75 +80 +85 +90 +35 +37 +40 +42 +45 0 0 0 0 0 +308 +376 +410 +450 +515 +95 +140 +145 +150 +160 >22,4-45 2 3 -150 -170 -430 -545 +160 +195 +117 +145 +75 +95 0 0 +90 +106 +45 +53 0 0 +450 +570 +150 +170 a ng 29. AI L CH GIƠ I HA N ĐÔ I VƠ I L P GH P 2 4 (3) 2 4 (3) , 3 (3) 3 (3) H D H C n n , TCVN 2250 – 93 Đươ ng ki nh danh nghi a cu a ren d, mm ươ c ren p, mm Ren ngoa i Ren trong Đươ ng ki nh cu a ren d d2 D D2 D1 ai lê ch giơ i ha n, µm es ei es Giơ i ha n nho m ei EI ES5 Giơ i ha n nho m EI ES EI II,I III,II II,I III,II >2,8-5,6 0,8 -60 -210 +82 +66 +50 +34 0 +50 +33 +16 0 +250 +90 >5,6-11,2 1 1,25 1,5 -60 -63 -140 -240 -275 -376 +94 +102 +112 +75 +82 +89 +56 +62 +67 +38 +42 +45 0 0 0 +60 +63 +71 +40 +42 +47 +20 +21 +23 0 0 0 +280 +307 +376 +90 +95 +140 >11,2-22,4 1,25 1,5 1,75 2 -63 -140 -145 -150 -275 -376 -410 -430 +109 +116 +125 +134 +86 +91 +100 +106 +64 +68 +75 +79 +42 +45 +50 +53 0 0 0 0 +71 +75 +80 +85 +47 +50 +54 +56 +23 +25 +27 +28 0 0 0 0 +308 +376 +410 +450 +95 +140 +145 +150 96 Đươ ng ki nh danh nghi a cu a ren d, mm ươ c ren p, mm Ren ngoa i Ren trong Đươ ng ki nh cu a ren d d2 D D2 D1 ai lê ch giơ i ha n, µm es ei es Giơ i ha n nho m ei EI ES5 Giơ i ha n nho m EI ES EI II,I III,II II,I III,II 2,5 -160 -505 +147 +119 +91 +63 0 +90 +60 +30 0 +515 +160 >22,4-45 2 3 -150 -170 -430 -545 +139 +170 +100 +137 +81 +104 +53 +71 0 0 +90 +106 +60 +70 +30 +35 0 0 +450 +570 +150 +170 97 a ng 30. GIA TRI AI L CH CƠ A N (R N HI NH THANG) ươ c ren p, mm i t Đai ô c Đươ ng ki nh trung bi nh (d2) Đươ ng ki nh ngoa i, trong (d, d3) Đươ ng ki nh ngoa i D, trung bi nh D2, trong D1 es es EI c e g h H µm 2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 24 32 -150 -170 -190 -212 -236 -256 -300 -335 -375 -425 -475 -530 -71 -85 -95 -106 -118 -132 -150 -170 -190 -212 -236 -265 -38 -48 -60 -71 -80 -85 -96 -115 -130 -145 -165 -195 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Bảng 31. D NG AI ĐƯƠ NG KI NH TR NG I NH (R N HI NH THANG) Đươ ng ki nh danh nghi a cu a ren d, mm ươ c ren p, mm i t Đai ô c Đươ ng ki nh trung bi nh Đươ ng ki nh trung bi nh Câ p chi nh xa c 7 8 9 10 7 8 9 Trên đê n Dung sai Td 2 , µm Dung sai Td 2 , µm 9,9 11,2 2 3 190 212 236 265 300 335 375 425 250 280 315 355 400 450 11,2 22,4 2 3 4 200 224 265 250 280 335 315 355 425 400 450 530 265 300 355 335 375 450 425 475 560 22,4 45 2 3 5 6 8 10 12 212 250 300 335 375 400 425 265 315 375 425 475 500 530 335 400 475 530 600 630 670 425 500 600 670 750 800 850 210 335 400 450 500 530 560 355 425 500 560 630 670 710 450 530 630 710 800 850 900 45 90 3 4 5 8 10 12 16 20 265 300 335 400 425 475 530 560 335 375 425 500 530 600 670 710 425 475 530 630 670 750 850 900 530 600 670 800 850 850 1060 1120 355 400 450 530 560 630 710 750 450 500 560 670 710 800 900 950 560 630 710 850 900 1000 1120 1180 98 a ng 32. D NG AI ĐƯƠ NG KI NH TR NG C A I T (R N HI NH THANG) Đươ ng ki nh danh nghi a cu a ren d, mm ươ c ren p, mm i t Đươ ng ki nh trong Câ p chi nh xa c 7 8 9 10 Trên đê n Dung sai Td 3 , µm 9,9 11,2 2 3 310 350 440 500 520 590 620 700 11,2 22,4 2 3 4 320 370 430 460 520 610 540 610 720 650 730 860 22,4 45 2 3 5 6 8 10 12 340 400 480 540 600 650 690 480 570 680 770 860 920 1000 570 670 810 900 1020 1090 1190 680 800 960 1090 1220 1300 1400 45 90 3 4 5 8 10 12 16 20 420 470 530 630 680 750 850 910 590 660 740 890 960 1080 1210 1320 700 780 880 1050 1140 1270 1440 1550 840 940 1070 1260 1360 1520 1600 1820 Chu thi ch: Dung sai Td 3 đô i vơ i câ p chi nh xa c 7 đươ c ti nh tư sai lê ch cơ ba n ‘’e’’, co n đô i vơ i ca c câ p chi nh xa c kha c tư sai lê ch cơ ba n ‘’c’’ a ng 33. D NG AI ĐƯƠ NG KI NH NG A I I T A ĐƯƠ NG KI NH TR NG ĐAI Ô C (R N HI NH THANG) ươ c ren p, mm i t Đai ô c Đươ ng ki nh ngoa i Đươ ng ki nh trong Câ p chi nh xa c 4 4 Dung sai T d2 , µm Dung sai T D2 , µm 2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 24 32 180 236 300 335 375 450 530 600 710 850 950 1120 236 315 375 450 500 630 710 800 1000 1180 1320 1600 99 PH L C 6. HỆ THỐNG KÝ HIỆU KIM LOẠI Mỗi nước đều có tiêu chuẩn quy định các mác (ký hiệu) cũng như các yêu cầu kỹ thuật cho các sản phẩm kim loại của mình và có cách viết tên các kí hiệu (mác) khác nhau. Ngoài tiêu chuẩn Việtnam như đã trình bày, chúng ta thường gặp tiêu chuẩn quốc tế của các nước lớn trên thế giới: Mỹ, Nhật, Nga, Trung quốc, Pháp, Đức, Anh, và của EU. Tổ chức tiêu chuẩn Quốc tế ISO (International Standard Organization) tuy có đưa ra các tiêu chuẩn, song quá muộn đối với các nước công nghiệp phát triển vì họ đã có hệ thống kí hiệu từ trước và đã quen dùng, không dễ gì sửa đổi; vì thế chỉ có tác dụng với các nước đang phát triển, đang xây dựng các tiêu chuẩn. Tiêu chuẩn Nga ГOCT, Trung Quốc GB có phần quen thuộc ở nước ta. Do các quan hệ lịch sử, nói chung TCVN và GB đều được xây dựng theo các nguyên tác của ГOCT. CÁC HỆ THỐNG KÝ HIỆU ĐỐI VỚI CÁC MÁC THÉP THÔNG DỤNG THEO TIÊU CHUẨN CỦA NGA ( LIÊN XÔ ) Đối với thép cán thông dụng: Các loại thép chỉ quy định (đảm bảo) cơ tính : ГOCT có các mác từ CTO đến CT6; GB : A1 đến A7 (Con số chỉ thứ tự cấp độ bền tăng dần. Để phân biệt thép sôi, nửa lặng và lặng sau các mác ГOCT có đuôi KП, ПC, CП; của GB có F, b ( thép lặng không có đuôi); Các loại thép quy định (bảo đảm) thành phần: ГOCT có các mác từ БCTO đến БCT6; GB: từ B1 đến B7; Các loại thép quy định (bảo đảm) cả cơ tính lẫn thành phần: ГOCT có các mác từ БCT1 đến БCT5; GB có từ C2 đến C5. Đây là loại thép có độ bền cơ học kém, thể hiện Độ cứng thấp = 130 - 250HB Độ bền nhiệt <25000C Độ bền cơ học thấp Độ giãn dài  = 10 – 20% Khả năng chịu ma sát mài mòn nhỏ Chống ăn mòn kém Độ thấm tôi thấp dễ bị oxy hóa nhanh ở nhiệt độ 5700C Tính công nghệ: Khả năng nhiệt luyện rất kém Tính đúc kém do hay bị co ngót, thiên tích nồng độ, lõm co và rỗ co Tính hàn tốt do hàm lượng các bon nhỏ Dễ cán, kéo, uốn , xoắn do hàm lượng các bon nhỏ Gia công cắt gọt tốt Thép chỉ sử dụng để chế tạo các chi tiết chịu tải trọng nhỏ, kích cỡ nhỏ và trung bình, hình dạng đơn giản, làm việc ở nhiệt độ thường. 100 Đối với thép các bon để chế tạo máy ГOCT và GB có các ký hiệu giống hệt nhau: theo số phần vạn các bon, ví dụ mác 45 là thép có trung bình 0,45 %C. Cơ tính: Thép có độ cứng < 350HB Độ bền nhiệt < 3000C Độ bền kéo σb = 300 – 1150N/mm2 Độ giãn dài  = 6 – 33% Cơ tính tối thiểu 750 – 850MPa Độ thấm tôi thấp, khả năng chịu ma sát mài mòn chưa cao. Khả năng chịu tải trọng trung bình Công nghệ: Tính đúc kém Gia công nhiệt luyện tốt hơn so với thép cán thông dụng Gia công cắt gọt dễ Thường dùng để chế tạo các chi tiết máy chịu tải trọng trung bình và có hình dạng phức tạp Đối với thép dụng cụ các bon ГOCT có các mác từ Y7 đến Y13, GB có từ T7 đến T13 (số chỉ phần nghìn cacbon trung bình). Cơ tính: Đây là loại thép có độ cứng cao 60 – 63HRC Tính ma sát mài mòn tốt Tính chịu nóng tốt > 200oC Có độ bền cao, chịu va đập Tính truyền nhiệt tốt Độ thấm tôi nhỏ Tính công nghệ: Dễ đúc, khó gia công cắt gọt, dễ mài sửa Thường được dùng để chế tạo các chi tiết chịu tải trọng vừa và nhỏ, kích thước trung bình, chịu ma sát mài mòn tốt. Đối với thép hợp kim có cả chữ (chỉ nguyên tố hợp kim) lẫn số (chỉ lượng các bon và nguyên tố hợp kim) theo nguyên tắc: 2 số đầu chỉ phần vạn các bon (nếu không nhỏ hơn 1% C thì không cần); Tiếp theo là ký hiệu của từng nguyên tố và số chỉ phần trăm của nó (nếu gần 1% hay không nhỏ hơn 1% thì không cần). ГOCT dùng các chữ cái Nga để ký hiệu nguyên tố hợp kim như sau: X chỉ Crôm, H chỉ Niken, B chỉ Volfram, M chỉ Molipden, T chỉ Titan, K chỉ Côban, C chỉ Silic, chỉ Mn,P: bo; Ф: vanadi; Ю: nhôm; д: đồng; Б: niobi; Ц: ziếccôn; A: Nitơ; ч: đất hiếm; Riêng chữ A saucùng chỉ thép chất lượng cao ít S, P. 101 GB dùng chính ký hiệu hóa học để biểu thị từng nguyên tố, ví dụ: Cr cho crôm, Như 12XH3A, 12CrNi3A là thép có khoảng 0.12%C, 1%Cr, khoảng 3%Ni với chất lượng cao. XB Г,CrWMn là thép có khoảng 1% C, khoảng 1%Cr, khoảng1%Mn và 1% W. Cơ tính: Thép hợp kim có độ bền cơ học cao hơn hẳn thép các bon thể hiện độ bền cơ học luôn σb > 300MPa Có giới hạn mỏi cao, giới hạn chảy cao, độ dẻo, dai tốt, tính chống mài mòn cao sau khi nhiệt luyện Có khả năng chịu va đập tốt ak = 900 – 1000KJ/m2 Tính cứng nóng cao > 300oC có thể nên tới 600 – 650oC Giới hạn bền σb = 1000 - 1200Mpa Độ cứng sau khi kết hợp với quá trình nhiệt luyện có thể > 350HB có thể nên tới 630 – 670HB (63 – 67HRC) Tính công nghệ: Khả năng gia công cắt gọt kém, phải dùng đến các công nghệ khá phức tạp, do phoi khó gãy vụn và thép quá dẻo do hàm lượng các bon trong thép của loại chế tạo máy thì nhỏ còn của thép hợp kim làm dụng cụ cắt gọt thì lại cứng và giòn Tính nhiệt luyện tốt Thường được dùng để chế tạo các chi tiết máy chịu tải trọng trung bình và cao, có hình dạng phức tạp Đối với hợp kim mầu OCT ký hiệu như sau: - chỉ đuy-ra, tiếp sau là số thứ tự AM chỉ số thứ tự Al, Mg tiếp sau là thứ tự Achỉ hợp kim nhôm đúc tiếp sau là số thứ tự. - n chỉ latông tiếp sau là số chỉ phầm trăm đồng Ƃ chỉ brông tiếp sau là dãy các nguyên tố hợp kim và dãy số chỉ phầm trăm của các nguyên tố tương ứng GB ký hiệu hợp kim màu như sau: - LF hợp kim nhôm chống gỉ, LY đuy-ra (cả hai loại, tiếp sau là số thứ tự), ZL: Hợp kim nhôm đúc với 3 số tiếp theo (trong đó số đầu tiên chỉ loại, ví dụ 1 chỉ Al-Si, 2 chỉ Al-Cu) - H chỉ latông, tiếp sau là chỉ phần trăm đồng, Q là chỉ brông tiếp sau là nguyên tố hợp kim chính, số chỉ phần trăm của nguyên tố chính và tổng các nguyên tố khác. * Hợp kim nhôm biến dang duarra : - giới hạn bền σ b = 250 – 300Mpa có thể > 400Mpa nếu áp dụng đúng quy trình nhiệt luyện và cho thêm một số các nguyên tố khác như Al, Zn... - Độ giãn dài 15 - 16% hơn hẳn so với thép và gang - Tỷ trọng nhẹ - Độ bền nhiêt thấp -Độ cứng thấp thường < 25HB * Hợp kim nhôm đúc - giới hạn bền σ b = 200 – 400MN/mm2 ≈ 180 Mpa - Độ giãn dài tối đa 8% nếu được đem đi biến tính bằng hỗn hợp muối - Tính dẻo dai kém 102 - Tính đúc cao. * Hợp kim Đồng thau: - Độ cứng, độ bền cao, độ dẻo dai ≈ 35% - giới hạn bền >200MN/m2 - Độ cứng ≈ 60H - Dễ gia công cơ khí * Hợp kim Đồng thanh: - Dễ đúc, dễ gia công cắt gọt, dễ biến dạng - Chịu nhiệt tốt, hệ số ma sát nhỏ Đối với gang OCT ký hiệu như sau : Cч chỉ gang xám và số tiếp theo chỉ b (kg/mm2) Bч chỉ gang cầu và số tiếp theo chỉ b(kg/mm2). Kч chỉ gang dẻo với các chỉ số chỉ b (kg/mm2) và (%) GB ký hiệu gang như sau: HT cho gang xám và số tiếp theo chỉ gang cầu và các số chỉ b(MPa) và (%). KTH cho gang dẻo ferit. KTZ cho gang dẻo peclit và các chỉ số tiếp theo b(MPa) và (%). CÁC HỆ THỐNG KÝ HIỆU ĐỐI VỚI CÁC MÁC THÉP THÔNG DỤNG THEO TIÊU CHUẨN CỦA MỸ Mỹ là nước có rất nhiều hệ thống tiêu chuẩn phức tạp, song có ảnh huởng lớn đến thế giới (phổ biến trong sách giáo khoa và tài liệu kỹ thuật) đặc biệt ở các nước ngoài hệ thống xã hội chủ nghĩa cũ. Ở đây chỉ trình bày các mác theo hệ tiêu chuẩn thường được dùng nhất đối với từng loại vật liệu kim loại. Đối với thép cán thông thường dùng ASTM (American Society for Testing and Materials) ký hiệu theo các số tròn (42, 50, 60, 65) chỉ 0,2 min(ksi – 1ksi = 1000 psi = 6.8948MPa =0.703kG/mm2) Đối với bảng HSLA thường dùng SAE (Society for Automotive Engineers) ký hiệu bắt đầu bằng số 9 và hai số tiếp theo chỉ 0,2 min(ksi). Đối với thép C và hợp kim kết cấu cho chế tạo máy thường dung hệ thống AISI/SAE với bốn số trong đó 2 số đầu chỉ loại thép, 2 số cuối cùng chỉ phần vạn cacbon: 10xx thép cacbon 4xxx thép Mo 11xx thép dễ cắt có S 5xxx thép Cr 12xx thép dễ cắt có S và P 6xxx thép Cr-V 13xx thép Mn (1,00 – 1.765%) 7xxx thép W -Cr 15xx thép Mn (1.75%) 8xxx thép Ni-Cr-Mo 2xxx thép Ni 9xxx thép Si-Mn 3xxx thép Ni-Cr xxBxx thép B xxLxx thép chứa P Muốn biết thành phần cụ thể phải tra bảng. Ví dụ thép 1038 có 0,35-0,42%C; 0,60- 0,90%Mn; %P ≤ 0,040; %S ≤ 0,050 cho các bán thành phẩm rèn, thanh, dây, cán nóng, cán tinh và ống không rèn; thép 5140 có 0,38-0,43%C; 0,70-0,90%Mn; %P ≤ 0,035; %S ≤ 0,040; 0,15-0,3%Si; 0,70- 0,90%Cr. Nếu thép được bảo đảm độ thấm tôi thì đằng sau ký hiệu có thêm chữ H, ví dụ 5140 H, 1037 H. 103 Đối với thép dụng cụ thường dùng hệ thống của AISI (American iron and steel institute) được ký hiệu bằng một chữ cái chỉ đặc điểm của thép và chỉ thứ tự quy ước: M Thép gió môlípđen T Thép gió volfram (tungsten) H Thép làm khuôn dập nóng (hot word) A Thép làm khuôn dập nguội hợp kim trung bình tự tôi, tôi trong không khí D Thép làm khuôn dập nguội, crôm và cácbon cao O Thép làm khuôn dập nguội tôi dầu (oil – hardening) S Thép làm dụng cụ chịu va đập (shock – resisting) L Thép dụng cụ có công dụng riêng hợp kim thấp (low-alloy) P Thép làm khuôn ép (nhựa) có cacbon thấp W Thép dụng cụ cacbon tôi nước (water-hardening) Đối với thép không gỉ, tiêu chuẩn của AISI không những thịnh hành ở Mỹ mà còn được nhiều nước đưa vào tiêu chuẩn của mình, nó được ký hiệu bằng ba chữ số trong đó bắt đầu bằng 2 hoặc 3 là thép auxtenit, bằng 4 là thép ferit hay mactenxi. Đối với hợp kim nhôm, tiêu chuẩn AA (Aluminum Association) có uy tín nhất ở Mỹ và trên thế giới cũng được nhiều nước chấp nhận, nó ký hiệu bằng 4 chữ số đối với loại dạng: 1xxx lớn hơn 99% Al 5xxx Al-Mg 2xxx Al-Cu 6xxx Al-Si-Mg 3xxx Al-Mn 7xxx Al-Zn 4xxx Al-Si 8xxx Al-nguyên tố khác Hợp kim nhôm đúc cũng có 4 chữ số song trước số cuối (thường là số 0) có dấu chấm (.) 1xx.0 Nhôm sạch thương phẩm 2xx.0 Al-Cu 3xx.0 Al-Si-Cu (Mg) 4xx.0 Al-Si 5xx.0 Al-Mg 7xx.0 Al-Zn 8xx.0 Al-Sn Đối với hợp kim đồng, người ta dung hệ thống CDA (Copper Development Association): 1xx Không nhỏ hơn 99% Cu (riêng 19x lớn hơn 97% Cu) 2xx Cu-Zn (latông) 104 3xx Cu-Zn-Pb 4xx Cu-Zn-Sn 5xx Cu-Sn 60x-64x Cu-Al và Cu-Al-nguyên tố khác 65x-69x Cu-Si và Cu-Zn-nguyên tố khác 7xx Cu-Ni và Cu-Ni-nguyên tố khác Ngoài các tổ chức tiêu chuẩn trên, ở Mỹ còn hàng chục các tổ chức khác cũng có ký hiệu riêng về vật liệu kim loại, do vậy việc phân biệt chúng rất khó khăn. Xuất phát từ ý muốn có một ký hiệu thống nhất cho mỗi thành phần cụ thể, SAE và SATM từ 1967 đã đưa ra hệ thông số thống nhất UNS (Unified Numbering System) trên cơ sở của những số trong các ký hiệu truy ền thống. UNS gồm 5 con số và chữ đứng đầu chỉ loại vật liệu, ở đây chỉ giới thiệu một số: A – nhôm, C - đồng, F – gang, G –thép cacbon và thép hợp kim, H – thép bảo đảm độ thấm tôi, S – thép không gỉ và chịu nhiệt, T – thép dụng cụ. Trong số năm con số đó sẽ có nhóm ba - bốn con số (đầu hay cuối) lấy từ các ký hiệu truy ền thống kể trên (trừ gang, thép dụng cụ). Ví dụ, UNS G 10400 xuất phát từ AISI/SAE 1040 (thép 0,40%C), UNS A 91040 xuất phát từ AA 1040 (hợp kim nhôm biến dạng có 99,40% Al). CÁC HỆ THỐNG KÝ HIỆU ĐỐI VỚI CÁC MÁC THÉP THÔNG DỤNG THEO TIÊU CHUẨN CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA KHÁC ( NHẬT BẢN VÀ EU ) Nhật Bản chỉ dung một tiêu chuẩn JIS (Japanese Industrial Standards), với đặc điểm là dung hoàn toàn hệ đo đường quốc tế, cụ thể là ứng suất theo MPa. Tất cả các thép đều được bắt đầu bằng chữ S. Thép cán thông dụng được ký hiệu bằng số chỉ giới hạn bền kéo hay giới hạn chẩy thấp nhất (tuỳ từng loại). SS – thép cán thường có tác dụng chung, SM – thép cán làm kết cấu hàn, nếu thêm chữ A là SMA – thép chống ăn mòn trong khí quyển, SB – thép tấm làm nồi hơi. Thép cacbon để chế tạo máy: SxxC hay SxxCK trong đó xx chỉ phần vạn cacbon trung bình (chữ K ở cuối là loại có chất lượng cao: lượng P, S không lớn hơn 0,025%). Thép hợp kim để chế tạo máy gồm hệ thống chữ và số: + Bắt đầu bằng SCr – thép Cr, SMn – thép Mangan, SNC – thép niken-crôm, SNCM –thép nikel- crôm-môlípđen, SCM – thép crôm-môlípđen, SACM – thép nhôm-crôm-môlípđen, SMnC – thép mangan-crôm; + Tiếp theo là ba chữ số trong đó hai chữ số cuối cùng chỉ phần vạn cacbon trung bình. Thép dễ cắt được ký hiệu bằng SUM, thép đàn hồi SUP, thép ổ lăn – SUJ và sơ thứ tự. Thép dụng cụ bắt đầu bằng SK và số thứ tự: SKx – thép dụng cụ cacbon SKHx – thép gió KSx – thép làm dao cắt và khuôn dập nguội SKD và SKT – thép làm khuôn dập nóng, đúc áp lực. Thép không gỉ được ký hiệu bằng SUS và số tiếp theo trùng với số của AISI, thép chịu nhiệt được ký hiệu bằng SUH. 105 Gang xám được ký hiệu bằng FCxxx, gang cầu FCDxxx, gang dẻo lõi đen – FCMBxxx, lõi trắng – FCMWxxx, peclit – FCMPxxx, các số xxx đều chỉ giới hạn bền. Các hợp kim nhôm và đồng có nhóm lấy số theo AA và CDA với phía trước có A (chỉ nhôm), C (chỉ đồng). Pháp và Đức có tiêu chuẩn AFNOR (Association Franccaise de NORmalisation) và DIN (Deutsche Institut fur Normalisierung), chúng có nhiều nét giống nhau. Pháp, Đức cũng như các nước trong lien minh châu âu EU đang trên quá trình nhất thể hoá kinh tế cũng như tiêu chuẩn. Hiện nay các nước trong EU đã dung chung tiêu chuẩn EN 10025 – 90 về thép cán thong dụng làm kết cấu xây dựng với các mác Fe 310, Fe 360, Fe 430, Fe 510, Fe 590 (số chỉ độ bền kéo theo MPa). Thép cacbon để chế tạo máy được ký hiệu theo số phần vạn cacbon trung bình. Ví dụ, với thép có khoảng 0,35%C AFNOR ký hiệu là C35 hay XC35 (mác sau có dao động thành phần hẹp hơn), DIN ký hiệu C35 hay CK35. Thép hợp kim thấp (loại không có nguyên tố nào vượt quá 5%) được ký hiệu theo trật tụ sau: - Hai chữ số đầu biểu thị lượng cacbon trung bình theo phần vạn; - Liệt kê các nguyên tố hợp kim: DIN dùng chính ký hiệu hóa học, còn AFNOR dùng các chữ cái: C cho crôm, N cho niken, M cho mangan, S cho silic, D cho molipden, W cho volfram, V cho vanadi; - Liệt kê lượng các nguyên tố hợp kim theo trật tự, sau khi đã nhân số phần trăm với 4 (đối với Mn, Si, Cr, Co, Ni) và với 10 (đối với các nguyên tố còn lại). Ví dụ: 34 CD4 của AFNOR và 34CrMo 4 của DIN có khoảng 0.34%C, khoảng 1% Cr và khoảng 0.10%Mo. a ng 34. ĐỐI CHIẾU KÝ HIỆU VẬT LIỆU CỦA MỘT SỐ TIÊU CHUẨN Thép hợp kim cao (loại có ít nhất một nguyên tố vượt quá 5%) thì trước ký hiệu có chữ Z (AFNOR), X (DIN) và lượng nguyên tố hợp kim đều biểu thị đúng theo phần trăm. Ví dụ, Z20C13 (AFNOR), X20 Cr13 (DIN) là mác thép không gỉ có khoảng 0.20% C và khoảng 13%Cr. AFNOR ký hiệu gang xám bằng FGLxxx, gang cầu bằng FGSxxx-xx và gang dẻo MBxxx-xx, trong đó nhóm ba con số đầu chỉ giới hạn bền kéo theo Mpa, nhóm hai con số sau chỉ độ giãn dài (%). DIN ký hiệu gang xám bằng GGxx, gang cấu bằng GGGxx và gang dẻo lõi đen GTSxx-xx, gang dẻo lõi trắng GTWxx-xx với các số biểu thị giới hạn bền theo kG/mm2 và độ giãn dài (%). 106 Anh với tiêu chuẩn BS (British Standard) ký hiệu thép và gang như sau: Thép được ký hiệu bằng hệ thống chữ và số: - Ba con số đầu chỉ loại thép. - Một chữ: A, M, H ( trong đó H chỉ thép đảm bảo độ thấm tôi). - Hai con số sau cùng chỉ phần vạn cacbon. Gang xám ký hiệu bằng xxx, gang cầu bằng xxx/xx, gang dẻo lõi đen bằng Bxx-xx, gang dẻo lõi trắng bằng Wxx-xx, gang dẻo peclit bằng Pxx-xx, trong đó nhóm số thứ nhất chỉ giưới hạn bền kéo theo Mpa hay kG/mm2 tùy theo có ba hay hai con số, nhóm thứ hai chỉ độ giãn dài theo %. Thép không gỉ được ký hiệu bằng xxxSxx, trong đó xx lấy theo AISI. a ng 35. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA CÁC MÁC THÉP CACBON CHẤT LƯỢNG THƯỜNG PHÂN NHÓM B a ng 36. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA NHÓM THÉP KẾT CẤU CACBON CHẤT LƯỢNG TỐT 107 a ng 37. THÀNH PHẦN HÓA HỌC À CƠ TÍNH CỦA THÉP XÂY DỰNG HỢP KIM THẤP a ng 38. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA THÉP THẤM CACBON a ng 39. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ THÉP HÓA TỐT 108 a ng 40. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA THÉP ĐÀN HỒI a ng 41. THÀNH PHẦN HÓA HỌC À CƠ TÍNH CỦA THÉP DỄ CẮT a ng 42. MỘT SỐ LOẠI THÉP DỤNG CỤ CHÍNH CỦA MỸ (TIÊU CHUẨN SAE/AISI) 109 a ng 43. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ THÉP DỤNG CỤ HỢP KIM THẤP a ng 44. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ LOẠI THÉP GIÓ 110 a ng 45. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ THÉP KHUÔN DẬP NGUỘI a ng 46. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA MỘT SỐ THÉP KHUÔN DẬP NÓNG a ng 47. THÀNH PHẦN HÓA HỌC À CƠ TÍNH CỦA MỘT SỐ LOẠI THÉP KHÔNG GỈ 111 a ng 48. MỘT SỐ MÁC GANG THÔNG DỤNG (THEO TIÊU CHUẨN ASTM) 112 a ng 49. KÝ HIỆU, CÔNG DỤNG CỦA MỘT SỐ ĐỒNG ĐỎ (TCVN 1659-75) a ng 50. KÝ HIỆU, THÀNH PHẦN CỦA MỘT SỐ LATÔNG THEO TCVN VÀ CDA a ng 51. KÝ HIỆU, THÀNH PHẦN CỦA MỘT SỐ BRÔNG THEO TCVN VÀ CDA a ng 52. KÝ HIỆU VÀ TRẠNG THÁI GIA CÔNG HỢP KIM NHÔM CỦA NGA, MỸ, CANADA 113 a ng 53. KÝ HIỆU HỢP KIM NHÔM THEO Aluminum Association a ng 54. BẢNG Q ĐỔI THÀNH PHẦN VÀ KÝ HIỆU HỢP KIM NHÔM THEO TCVN và Aluminum Association 114 Bảng 55. BẢNG THỬ ĐỘ CỨNG Độ cứng rinell Độ cứng Rockwell Độ bền kéo ( xấp xỉ i cầu vật liệu Tungsten (Wc 3000 KG Mức A 60KG Mức B 100KG Mức B 150KG - 85.6 - 68.0 - - 85.3 - 67.5 - - 85.0 - 67.0 - 767 84.7 - 66.4 - 757 84.4 - 65.9 - 745 84.1 - 65.3 - 733 83.8 - 64.7 - 722 83.4 - 64.0 - 712 - - - - 710 83.0 - 63.3 - 698 82.6 - 62.5 - 684 82.2 - 61.8 - 682 82.2 - 61.7 - 670 81.8 - 61.0 - 656 81.3 - 60.1 - 653 81.2 - 60.0 - 647 81.1 - 59.7 - 638 80.8 - 59.2 329,000 630 80.6 - 58.8 324,000 627 80.5 - 58.7 323,000 601 79.8 - 57.3 309,000 578 79.1 - 56.0 297,000 555 78.4 - 54.7 285,000 534 77.8 - 53.5 274,000 514 76.9 - 52.1 263,000 495 76.3 - 51.0 253,000 477 75.6 - 49.6 243,000 461 74.9 - 48.5 235,000 444 74.2 - 47.1 225,000 429 73.4 - 45.7 217,000 415 72.8 - 44.5 210,000 401 72.0 - 43.1 202,000 388 71.4 - 41.8 195,000 375 70.6 - 40.4 188,000 363 70.0 - 39.1 182,000 352 69.3 - 37.9 176,000 341 68.7 - 36.6 170,000 331 68.1 - 35.5 166,000 321 67.5 - 34.3 160,000 311 66.9 - 33.1 155,000 302 66.3 - 32.1 150,000 115 Độ cứng rinell Độ cứng Rockwell Độ bền kéo ( xấp xỉ i cầu vật liệu Tungsten (Wc 3000 KG Mức A 60KG Mức B 100KG Mức B 150KG 293 65.7 - 30.9 145,000 285 65.3 - 29.9 141,000 277 64.6 - 28.8 137,000 269 64.1 - 27.6 133,000 262 63.6 - 26.6 129,000 255 63.0 - 25.4 126,000 248 62.5 - 24.2 122,000 241 61.8 100.0 22.8 118,000 235 61.4 99.0 21.7 115,000 229 60.8 98.2 20.5 111,000 223 - 97.3 20.0 - 217 - 96.4 18.0 105,000 212 - 95.5 17.0 102,000 207 - 94.6 16.0 100,000 201 - 93.8 15.0 98,000 197 - 92.8 - 95,000 192 - 91.9 - 93,000 187 - 90.7 - 90,000 183 - 90.0 - 89,000 179 - 89.0 - 87,000 174 - 87.8 - 85,000 170 - 86.8 - 83,000 167 - 86.0 - 81,000 163 - 85.0 - 79,000 156 - 82.9 - 76,000 149 - 80.8 - 73,000 143 - 78.7 - 71,000 137 - 76.4 - 67,000 131 - 74.0 - 65,000 126 - 72.0 - 63,000 121 - 69.8 - 60,000 116 - 67.6 - 58,000 111 - 65.7 - 56,000 116 Bảng 56. Q ĐỔI ĐỘ CỨNG Độ cứng Rockwell ề mặt có độ cứng Rockwell Brinell Vickers Nền A B C D E F 15-N 30-N 45-N 30-T 3000 kg 500 kg 136 Mũi kim 60kg Cầu 100kg 1/16" Mũi kim 150kg Mũi kim 100kg Cầu 100kg 1/8" Cầu 60kg 1/16" Mũi kim 15kg Mũi kim 30kg Mũi kim 45kg Cầu 30kg 1/16" Bi thép 10mm Bi thép 10mm Kim cương hình chóp 86.5 --- 70 78.5 --- --- 94.0 86.0 77.6 --- --- --- 1076 101 86.0 --- 69 77.7 --- --- 93.5 85.0 76.5 --- --- ---