Đề tài Học thuyết hình thái kinh tế xã hội với sự nghiệp công nghiệp hoá hiện - Đại hoá ở Việt Nam

Lêi më ®Çu Tr¶i qua rÊt nhiÒu th¨ng trÇm cña lÞch sö tõ khi ®Êt n­íc ®­îc h×nh thµnh n­íc ta ®· qua nhiÒu cuéc c¶i c¸ch, nh­ng cuéc c¶i c¸ch n¨m 1986 ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt lín trong lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n­íc ta. §¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VIII ®· ®Ò ra môc tiªu lµ:X©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸, ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Môc tiªu ®ã lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. Lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do C.M¸c x©y dùng lªn. Nhê cã lý luËn ®ã, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ng­êi, M¸c ®· chØ râ nguån gèc, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ ®­îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Lý luËn ®ã gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc sù vËn hµnh cña x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh còng nh­ tiÕn tr×nh vËn ®éng lÞch sö nãi chung cña x· héi loµi ng­êi. HiÖn nay, n­íc ta ®ang tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. C«ng cuéc ®ã ®ang ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c nhµ khoa häc trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau ph¶i tËp chung nghiªn cøu gi¶i quyÕt. Trªn c¬ së lµm râ gi¸ trÞ khoa häc cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi, viÖc vËn dông lý luËn ®ã vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam; v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ hîp quy luËt vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc ViÖt Nam thµnh mét n­íc giµu, m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh còng lµ mét nhiÖm vô thùc tiÔn ®ang ®Æt ra. §Ò tµi: Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn - ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam lµ mét néi dung phøc t¹p vµ réng vµ do ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn em nghiªn cøu viÕt mét bµi tiÓu luËn h¼n cßn rÊt nhiÒu sai sãt em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy c«. I. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c-Lªnin Trong mäi vÊn ®Ò nãi chung vµ ®èi víi triÕt häc nãi riªng, viÖc t×m hiÓu mét c¸ch ®óng ®¾n b¶n chÊt cña vÊn ®Ò lµ b­íc khëi ®Çu quan träng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña thùc tiÔn. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc nghiªn cøu nhiÒu nhÊt ®ã lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc sù vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan cña lÞch sö hay vÊn ®Ò ph©n kú lÞch sö x· héi... Tr­íc M¸c nhiÒu nhµ triÕt häc vµ x· héi häc ®· t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nh­ng kh«ng ®em l¹i mét mét c¸ch nh×n khoa häc vÒ mét x· héi cô thÓ, mang rÊt nhiÒu khiÕm khuyÕt mµ ®Õn häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cña M¸c míi kh¾c phôc ®­îc. Nh­ vËy dùa trªn nÒn t¶ng lµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö M¸c ®· x©y dùng häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi 3 luËn ®iÓm chÝnh: + S¶n xuÊt vËt chÊt lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi. + Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. + C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét kh¸i niÖm chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Víi mét quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr­ng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ mét kiÕn tróc th­îng tÇng t­¬ng øng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy. 1. S¶n xuÊt vËt chÊt: S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, cho nªn xuÊt ph¸t tõ con ng­êi hiÖn thùc, tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ s¶n xuÊt ®Ó ®i tíi c¸c mÆt kh¸c cña x· héi, t×m ra c¸c quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn kh¸ch quan cña x· héi. M¸c ®· ph¸t hiÖn ra trong s¶n xuÊt cã hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Mét mÆt, lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. 2. Lùc l­îng s¶n xuÊt (LLSX)vµ Quan hÖ s¶n xuÊt(QHSX): LLSX lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn, lµ biÓu hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng­êi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. LLSX ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Nh­ng, trong s¶n xuÊt, con ng­êi kh«ng nh÷ng t¸c ®éng ®Õn giíi tù nhiªn mµ cßn t¸c ®éng lÉn nhau n÷a. “NÕu hä kh«ng hîp t¸c theo mét ph­¬ng thøc nhÊt ®Þnh vµ trao ®æi víi nhau nh÷ng ho¹t ®éng cña m×nh, th× kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®­îc. §Ó s¶n xuÊt, ng­êi ta cÇn cã nh÷ng liªn hÖ vµ quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vµ chØ trong giíi h¹n nh÷ng nh÷ng liªn hÖ vµ quan hÖ x· héi ®ã th× míi cã t¸c ®éng cña ng­êi ®Õn giíi tù nhiªn, ®Õn s¶n xuÊt”. Nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra t­ liÖu vËt chÊt hîp thµnh QHSX. ThÓ hiÖn ë quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ quyÕt ®Þnh. QHSX do con ng­êi t¹o ra song nã ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña con ng­êi. QHSX mang tÝnh æn ®Þnh t­¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph­¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn. LLSX vµ QHSX gåm thµnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. LLSX lµ yÕu tè ho¹t ®éng nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt trong s¶n xuÊt. S¶n xuÊt ph¸t triÓn b¾t ®Çu b»ng nh÷ng thay ®æi cña LLSX, tr­íc tiªn lµ sù thay ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô s¶n xuÊt. Sau ®ã, trong QHSX còng cã nh­ng thay thÝch hîp. QHSX ph¸t triÓn còng cã nh÷ng thay ®æi thÝch hîp. QHSX ph¸t triÓn kÐo theo sù ph¸t triÓn LLSX, nh­ng l¹i t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i cña LLSX. ChØ khi nµo QHSX thÝch hîp víi tr¹ng th¸i cña LLSX th× LLSX cña x· héi míi ®­îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. LLSX ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nµo ®ã th× v­ît qu¸ ph¹m vi cña QHSX hiÖn tån t¹i vµ sinh ra m©u thuÉn víi nã. QHSX tr­íc lµ ph¸t triÓn cña LLSX, b©y giê trë thµnh xiÒng xÝch víi LLSX. Do vËy, sím hay muén, QHSX cò còng ph¶i ®­îc thay thÕ b»ng QHSX míi, thÝch hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX. Lóc ®ã, c¬ së kinh tÕ cña x· héi thay ®æi, th­îng tÇng kiÕn tróc còng ph¶i thay ®æi theo. §iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó chuyÓn tõ quan hÖ cò sang quan hÖ míi ®· sinh ra vµ ph¸t triÓn ngay trong lßng h×nh th¸i cò. QHSX më ®­êng ph¸t triÓn réng r·i cho LLSX. Nh­ vËy, quy luËt QHSX vµ tÝnh chÊt LLSX nhÊt ®Þnh ph¶i thÝch hîp lµ quy luËt kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn x· héi. 3. C¬ së h¹ tÇng (CSHT) vµ kiÕn tróc th­îng tÇng (KTTT): CSHT lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. CSHT cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng QHSX thèng trÞ, QHSX tån d­ cña x· héi tr­íc vµ QHSX lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Nh÷ng ®Æc tr­ng do tÝnh chÊt cña CSHT lµ do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña CSHT lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong CSHT. KTTT lµ toµn bé nh÷ng t­ t­ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹ng cña th­îng tÇng, ®ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t­ t­ëng chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c thÓ chÕ t­¬ng øng nh­ Nhµ n­íc, §¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ c¸c toµn thÓ quÇn chóng. a. C¬ së h¹ tÇng (CSHT) quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng (KTTT): CSHT nµo th× KTTT ®ã (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c). QHSX nµo thèng trÞ còng sÏ t¹o ra KTTT t­¬ng øng. M©u thuÉn giai cÊp, m©u thuÉn gi÷a c¸c tËp ®oµn trong x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn cña hä ®Òu xuÊt ph¸t tõ m©u thuÉn kinh tÕ, tõ nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng trong CSHT. CSHT thay ®æi th× nhÊt ®Þnh sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ KTTT. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngay trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng nh­ khi chuyÓn tiÕp tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. Trong c¸c x· héi cã giai cÊp m©u thuÉn gi÷a CSHT ®­îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Khi h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá th× KTTT cò còng mÊt ®i vµ thay thÕ vµo ®ã lµ KTTT míi ®­îc h×nh thµnh tõng b­íc thÝch øng víi CSHT míi. Sù biÕn ®æi cña CSHT dÉn ®Õn sù biÕn ®æi vÒ KTTT lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra hÕt søc phøc t¹p, th­êng trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, tÝnh chÊt phøc t¹p Êy ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp. TÝnh chÊt nµy ®­îc béc lé râ nÐt nhÊt lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa (giai ®o¹n thÊp nhÊt lµ x· héi chñ nghÜa), giai cÊp c¸ch m¹ng ph¶i thùc hiÖn cuéc ®Êu tranh lËt ®æ KTTT cò thiÕt lËp hÖ thèng chuyªn chÝnh cña m×nh, sö dông nã nh­ lµ mét c«ng cô tõng b­íc ®Êu tranh c¶i t¹o ®Þnh h­íng x©y dùng vµ hoµn thiÖn CSHT míi. b. TÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña KTTT víi CSHT: C¸c bé phËn cña KTTT kh«ng ph¶i phô thuéc mét chiÒu vµo CSHT mµ trong qóa tr×nh ph¸t triÓn, chóng cã nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh h­ëng lín ®Õn CSHT còng nh­ c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Vai trß cña KTTT ®èi víi CSHT ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Chøc n¨ng x· héi c¬ b¶n cña KTTT lµ thùc hiÖn nhiÖm vô ®Êu tranh thñ tiªu CSHT vµ KTTT cò, x©y dùng b¶o vÖ cñng cè ph¸t triÓn CSHT míi. KTTT chÝnh lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ, c¸c bé phËn kh¸c cña KTTT còng cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi CSHT nh­ng th­êng nh÷ng t¸c ®éng Êy ph¶i th«ng qua hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸p luËt hay thÓ chÕ t­¬ng øng kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay vai trß cña KTTT kh«ng gi¶m ®i mµ ng­îc l¹i t¨ng lªn vµ t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö. Tr¸i l¹i KTTT x· héi chñ nghÜa b¶o vÖ CSHT x· héi, x· héi chñ nghÜa nh»m x©y dùng l¹i x· héi míi. ChÝnh môc ®Ých ®ã quyÕt ®Þnh tÝnh tÝch cùc cµng t¨ng cña KTTT. T¸c ®éng cña KTTT ®Õn CSHT ®­îc thÓ hiÖn trong 2 tr­êng hîp tr¸i ng­îc nhau nÕu KTTT phï hîp víi quan hÖ kinh tÕ tiÕn bé th× sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ng­îc l¹i, nÕu KTTT lµ c¬ së cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ lçi thêi th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi. Nh­ng sù t¸c ®éng k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, sím muén nã ph¶i thay ®æi cho phï hîp víi CSHT. II. Nh÷ng bµi häc thùc tiÔn rót ra tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña M¸c. 1. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi. Suèt trong nh÷ng n¨m bao cÊp gÇn nh­ nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ mét nÒn kinh tÕ chÕt. Chóng ta cã s¶n xuÊt nh­ng c¸i s¶n xuÊt Êy chØ lµ”lµm theo kh¶ n¨ng”. Do ®iÒu kiÖn thùc tÕ kh«ng cho phÐp chóng ta thùc hiÖn ®­îc khÈu hiÖu "lµm theo kh¶ n¨ng h­ëng theo nhu cÇu", chóng ta ®· ®i ng­îc l¹i víi quy luËt kh¸ch quan kÕt qu¶ lµ chóng ta sèng gÇn nh­ hoµn toµn phô thuéc vµo hÖ thèng XHCN (viÖn trî, xuÊt nhËp khÈu) ®êi sèng nh©n d©n v« cïng thÊp mµ nÒn kinh tÕ ®· yÕu th× trang bÞ khÝ tµi còng kh«ng thÓ hiÖn ®¹i, uy tÝn trªn tr­êng quèc tÕ còng suy gi¶m. §iÒu ®ã chøng tá r»ng kh«ng ph¶i lµ häc thuyÕt cña M¸c sai mµ c¸ch vËn dông cña ta ch­a hîp lý. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt ch­a phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Tr­íc khi "®æi míi" Nhµ nø¬c chØ c«ng nhËn 3 thµnh phÇn kinh tÕ, kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, hîp t¸c x·. Theo M¸c: 3 thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ 3 thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu cña mét n­íc XHCN. Nh­ng chóng ta l¹i thùc hiÖn mét c¸ch cøng nh¾c mµ quªn mÊt mét ®iÒu r»ng nÒn kinh tÕ n­íc ta kh«ng ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ theo tiªu chuÈn mµ M¸c ®· x©y dùng trong häc thuyÕt cña m×nh. §Êt nø¬c ta trong nh÷ng n¨m 70 - 80 chØ lµ mét ®Êt n­íc tiÓu n«ng, kiÖt quÖ v× chiÕn tranh vµ cßn ®Çy nh÷ng tµn d­ phong kiÕn v× vËy x¸c ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt nh­ vËy lµ ch­a phï hîp víi LLSX. B»ng ý muèn chñ quan cña m×nh ta muèn ¸p ®Æt quan hÖ s¶n xuÊt cña chñ nghÜa céng s¶n lªn nÒn kinh tÕ vµ t­ëng r»ng nh­ vËy lµ ta ®· tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. Hoµn toµn kh«ng ph¶i nh­ vËy, chñ nghÜa x· héi chØ lµ hiÖn thùc khi LLSX héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. 3. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng ®iÒu nµy t­ëng chõng nh­ kh«ng cã g× ®¸ng nãi nh­ng khi øng dông vµo thùc tiÔn th× l¹i tån t¹i kh¸ nhiÒu sai lÇm. Trø¬c ®©y do nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt t­ t­ëng chóng ta lÇm t­ëng r»ng x· héi tån t¹i TBCN vµ kinh tÕ c¸ thÓ th× x· héi Êy lµ x· héi t­ b¶n, chóng ta quªn mÊt r»ng nø¬c ta míi chØ trong thêi kú "qóa ®é" ®i lªn CNXH v× vËy trong thêi kú nµy së h÷u t­ nh©n vÉn cßn tån t¹i vµ lµ bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn kinh tÕ trong ®¹i héi VI §¶ng ta ®· rót ra nh÷ng bµi häc sai lÇm, tõ ®ã ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®ã lµ. - C«ng nhËn c¶ hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u kinh tÕ t­ nh©n. - T¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ. - Kinh tÕ quèc doanh ®ãng vai trß chñ ®¹o. - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng cña nhµ nø¬c. Víi c¸c chÝnh s¸ch phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan trªn §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· t¹o nªn sù phï hîp gi÷a CSHT vµ KTTT thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña x· héi ®­a lÞch sö cña c¸ch m¹ng ViÖt nam sang mét trang míi. X©y dùng CNXH lµ kh«i phôc së h÷u cña ng­êi lao ®éng. ChÝnh së h÷u t­ nh©n t­ b¶n ®· lµm cho së h÷u t­ nh©n chØ cßn lµ së h÷u cña thiÓu sè cßn ®a mÊt së h÷u. Nh­ng ®Ó gi¶i quyÕt ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i xo¸ bá së h÷u t­ nh©n ®Ó lËp ra mét së h÷u chung. Mµ ph¶i trªn c¬ së së h÷u Nhµ n­íc x©y dùng hîp lý c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. thï nh»m b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ c¸ch m¹ng ®· ®¹t ®­îc. III. VËn dông häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. 1. Sù cÇn thiÕt vµ tÝnh tÊt yÕu ph¶i c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Loµi ng­êi ®· ph¶i tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ. Mçi h×nh th¸i sau v¨n minh tiÕn bé h¬n h×nh th¸i tr­íc. §Çu tiªn lµ h×nh th¸i kinh tÕ tù nhiªn (céng s¶n nguyªn thuû) con ng­êi chØ biÕt s¨n b¾n h¸i l­îm, ¨n thøc ¨n sèng, cuéc sèng cña hä phô thuéc hoµn toµn vµo thiªn nhiªn, hä ch­a biÕt ch¨n nu«i trång trät, ch­a biÕt tÝch luü thøc ¨n. Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi kú s¬ khai cña loµi ng­êi. Sau ®ã ®Õn h×nh th¸i chiÕm h÷u n« lÖ con ng­êi ®· v¨n minh h¬n hä kh«ng cßn biÕt ¨n t­¬i nuèt sèng vµ ®· biÕt lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.Khi lªn ®Õn x· héi phong kiÕn con ng­êi ®· cã mét chót quyÒn lîi lµ ®­îc tù do. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi t­ b¶n chñ nghÜa ra ®êi ®­a loµi ng­êi lªn nÊc thang cao h¬n cña nÒn v¨n minh, x· héi ®· phong phó h¬n vÒ giai cÊp. Giai cÊp thèng trÞ lµ giai cÊp c¬ b¶n. Thñ ®o¹n bãc lét cña chóng tinh vi h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi sù bãc lét tr­íc trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn. Ng­êi c«ng nh©n lµm thuª bÞ bãc lét søc lao ®éng qua gi¸ trÞ thÆng d­, sù lµm viÖc qu¸ søc.. MÆc dï t­ b¶n x· héi chñ nghÜa t¹o ra mét l­îng cña c¶i vËt chÊt rÊt lín cho x· héi, nh­ng b¶n chÊt bãc lét cïng nh÷ng m©u thuÉn kh¸c lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ. PhÇn ®«ng con ng­êi trong x· héi t­ b¶n chñ nghÜa ®Òu bÞ mÊt quyÒn lîi, mÊt b×nh ®¼ng. C¶ 3 chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nh­ng nã ®Òu lµ chÕ ®é cã kh¸c nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng kh«ng thÓ ®iÒu hßa gi÷a giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét, vµ dùa trªn sù t­ h÷u vÒ s¶n xuÊt. Giai cÊp bãc lét lµ giai cÊp thèng trÞ, mäi ho¹t ®éng vÒ mÆt kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi ®Òu chØ phôc vô cho quyÒn lîi cña chÝnh hä. Mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tån t¹i ®­îc th× nã ph¶i cã nh÷ng mÆt tèt nhÊt ®Þnh cña nã chóng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nãi trªn ®· ®¹t ®­îc. X· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ chÕ ®é x· héi ®Çu tiªn ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña loµi ng­êi. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ giai cÊp thèng trÞ b¾t ®Çu tÝch luü cña c¶i cho x· héi, quan träng nhÊt lµ nã ®­a con ng­êi ra khái thêi k× m«ng muéi hoang d·. X· héi phong kiÕn lµ b­íc trung gian ®Ó loµi ng­êi chuyÓn sang mét nÒn v¨n minh míi nã h×nh thµnh nh÷ng tiÒn ®Ò tèt cho sù ra ®êi cña x· héi t­ b¶n chñ nghÜa. NÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng chØ cßn lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, con ng­êi ®· ®­îc tiÕp cËn víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc, kü thuËt nã ®· t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ LLSX, nã t¹o ra mét khèi l­îng cña c¶i vËt chÊt cho nh©n lo¹i b»ng tÊt c¶ c¸c x· héi tr­íc céng l¹i. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ chÕ ®é x· héi b­íc ®Çu võa ph¸t huy thõa kÕ nh÷ng thµnh qu¶ cña chñ nghÜa t­ b¶n, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn nh÷ng h¹n chÕ cña t­ b¶n chñ nghÜa. QHSX ®­îc x©y dùng trªn c¬ së cña LLSX vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, CSHT phï hîp víi KTTT. Song ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t ra khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é mét n­íc ph¸t triÓn b»ng con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. 2. Môc ®Ých cña viÖc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸: Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay nh­ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh lµ : x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ lËp hiÕn, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh, vµ n­íc ta ®· chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nh÷ng nhËn ®Þnh rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng b­íc ®i tiÕp theo trong sù nghiÖp ®æi míi. C«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh nh»m ®­a n­íc ta tõ mét nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. HiÖn ®¹i ho¸ lµ môc tiªu c¬ b¶n cña v¨n minh hiÖn ®¹i thÓ hiÖn xu h­íng lÞch sö tiÕn bé loµi ng­êi.§ã lµ nhiÖm vô quan träng cã tÇm cì lín ®ßi hái ph¶i ®i tõ c¸i cô thÓ ®Õn c¸i tæng thÓ. Tr­íc hÕt cÇn hiÓu râ thùc tr¹ng vµ nh÷ng ®Þnh h­íng chung cña ViÖt Nam. Tr×nh ®é LLSX ë møc ®é thÊp, qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, l¹i kh«ng ph¶i tõ chñ nghÜa t­ b¶n mµ tõ b­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t­ b¶n. V× vËy, cÇn ph¶i nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ s¸ng t¹o c¸c quy luËt kh¸ch quan trong ®ã quy luËt QHSX phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX. Lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt nh»m c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt. Ph¸t huy tÝnh chñ ®¹o s¸ng t¹o cña chñ thÓ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Chóng ta ph¶i ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ sö dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ trung gian qu¸ ®é trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta mµ §¹i héi VI v¹ch ra lµ ®óng ®¾n. Ngµy nay trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®ang ®­îc coi lµ ph­¬ng h­íng chñ ®¹o, ph¶i tr¶i qua cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C«ng nghiÖp ho¸ thùc chÊt lµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, ®ã kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ t¨ng thªm tèc ®é vµ tû träng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b»ng nÒn kinh tÕ mµ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu, ®æi míi c¨n b¶n vÒ c«ng nghiÖp. H¬n n÷a, sù vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶Ø phï hîp víi tÝnh chÊt vµ t×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX lµ cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã tõng b­íc x©y dùng CSHT vµ KTTT. §Æc biÖt lµ Nhµ n­íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. 3. Thùc tr¹ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam: Vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Êt n­íc ®· l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi víi nh÷ng khã kh¨n gay g¾t. Trong s¶n xuÊt s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®ñ chÊt l­îng l¹m ph¸t cµng t¨ng. K×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc ®êi sèng x· héi thÊp kÐm, nghÌo khæ vµ do kh«ng thÊy ®­îc quy luËt LLSX ph¸t triÓn sÏ kÐo theo QHSX ph¸t triÓn nªn chóng ta ®· ®i ng­îc l¹i quy luËt nµy vµ muèn ¸p ®Æt mét QHSX ®Ó kÐo theo sù ph¸t triÓn cñaLLSX. Sau khi tiÕn hµnh ®æi míi chóng ta ®· tu©n theo nh÷ng quy luËt chuyÓn nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng trªn c¬ chÕ thÞ tr­êng lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng,LLSX ph¸t triÓn do ®ã QHSX cµng ph¸t triÓn theo. Nh­ng mÆt kh¸c ph¶i t¹o ra yÕu tè tÝch cùc biÕn c¸c yÕu tè chñ quan v× nã cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi v× r»ng ý thøc cã tÝnh v­ît tr­íc nªn QHSX cã kh¶ n¨ng v­ît so víi LLSX. §©y lµ sù phï thuéc cã tÝnh v­ît tr­íc dùa trªn c¬ së suy luËn khoa häc l«gÝc, dùa trªn c¸c quy luËt cao h¬n lµ sù v­ît tr­íc KTTT so víi CSHT. Nã còng ph¶i dùa trªn sù phï hîp víi quy luËt vµ c¬ së lý luËn khoa häc logic. Nh­ng tiÕc r»ng v× chóng ta muèn rót ng¾n thêi kú qu¸ ®é nªn chóng ta ®· tuyÖt ®èi ho¸ nh©n tè chñ quan vµ chÝnh trÞ cho r»ng chØ cÇn cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n th× chóng ta cã thÓ lµm cho QHSX phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX. H¬n n÷a do ch­a hiÓu thÊu ®¸o vÒ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, chóng ta ®· hµnh ®éng tr¸i quy luËt, ®· kh«ng lµm nh÷ng viÖc ph¶i lµm, gi¸o ®iÒu m« h×nh kinh tÕ cña ng­êi kh¸c. Trong khi nh÷ng m« h×nh kinh tÕ ®ã chØ lµ s¶n phÈm cña t­ëng t­îng chñ quan duy ý thøc. Trong mét thêi gian dµi chóng ta ®· qu¸ ®Ò cao vai trß cña QHSX. Chóng ta ®· kh«ng thÊy râ b­íc ®i cã tÝnh quy luËt trªn con ®­êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. V× thÕ ph¶i tiÕn hµnh ngay cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn kinh tÕ tuy ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng nhÊt ®Þnh nh­ng sù t¨ng tr­ëng ®ã kh«ng cã ph¸t triÓn v× dùa vµo bao cÊp, bëi chi ng©n s¸ch l¹m ph¸t vay nî n­íc ngoµi. KÕt qu¶ cuèi cïng ®em l¹i lµ nÒn kinh tÕ quèc doanh kÐm hiÖu qu¶ cßn kinh tÕ ngoµi quèc doanh l¹i bÞ k×m h·m kh«ng ngãc ®Çu lªn ®­îc. KÕ ho¹ch kinh tÕ cña n­íc ta hÇu nh­ dËm ch©n t¹i chç víi nh÷ng viÖn nghiªn cøu bao cÊp chØ ®¹o th× lµm sao kh«ng thÓ ph¸t huy ®­îc n¨ng lùc s¸ng t¹o víi ®ång vèn Ýt kh«ng ®ñ ®Ó cho nghiªn cøu, kh«ng cung cÊp ®Çy ®ñ kinh phÝ cho c¸c viÖc øng dông nã vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Trong khi ®ã nh×n ra bªn ngoµi khoa häc kü thuËt cña c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­ vò b·o vµ trë thµnh LLSX trùc tiÕp thÊm vµo tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña con ng­êi. 4. Mét sè biÖn ph¸p ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc: C«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ lµ con ®­êng tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh víi bÊt cø n­íc nµo, nhÊt lµ n­íc cã xuÊt ph¸t ®iÓm tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn nh­ n­íc ta muèn x©y dùng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hiÖn ®¹i. a. X©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ míi: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng thÓ hiÓu nh­ tr­íc kia. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngµnh c«ng nghiÖp mµ cßn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Tõ ®ã t¹o ra sù c©n ®èi hµi hoµ gi÷a c¸c ngµnh trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc doanh. CÇn ph¶i ®æi míi c¶ t­ duy suy nghÜ vµ hµnh ®éng. C«ng cuéc ®æi míi mµ §¶ng ®· lùa chän lµ ®óng ®¾n, con ®­êng ®ã lµ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ víi viÖc h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch kinh tÕ. b. C«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n: N­íc ta hiÖn nay lµ mét Nhµ n­íc víi 80% d©n c­ ®ang sinh sèng b»ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §©y lµ mét ®Þa bµn tËp trung ®¹i bé phËn ng­êi nghÌo. V× vËy, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi n«ng th«n ®· ®ang vµ sÏ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña chóng ta. Song n«ng nghiÖp kh«ng thÓ tù m×nh thay ®æi, ®æi míi c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt c«ng nghÖ kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng nhanh ®Ó t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho n«ng d©n mµ ph¶i cã t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp, dÞch vô. ChØ cã nh­ vËy sÏ xo¸ vì ®­îc tr¹ng th¸i tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo n©ng cao møc thu nhËp b×nh qu©n. c. X©y dùng míi kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ: KÕt cÊu h¹ tÇng võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §Ó chuÈn bÞ cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao h¬n vµo nh÷ng n¨m b­íc sang thÕ kû 21 th× c¬ së h¹ tÇng cÇn ph¶i ®­îc hiÖn ®¹i ho¸ mét phÇn ®¸ng kÓ. §ã lµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¶i ®­îc n©ng cÊp cao h¬n n÷a, hiÖn ®¹i ho¸ sím hÖ thèng b­u chÝnh viÔn th«ng trong vµ ngoµi n­íc, b¶o ®¶m cung cÊp ®iÖn cho ®« thÞ, cho c«ng nghiÖp ph¶i liªn tôc, ph¶i ®iÖn khÝ ho¸ mét phÇn quan träng. Vïng n«ng th«n cung cÊp n­íc s¹ch cho ®« thÞ tõng b­íc hoµn chØnh kÕt cÊu h¹ tÇng cho tõng vïng l·nh thæ, tr­íc hÕt lµ khu vùc c«ng nghiÖp, c¸c ®« thÞ lín. d. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn: C«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái sù tham gia cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Sau nh÷ng n¨m më cöa, nÒn kinh tÕ cïng víi nh÷ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. Kh«ng nh­ tr­íc kia ngµy nay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tõ quèc doanh ®Õn t­ nh©n ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña m×nh n»m trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Chóng bæ sung cho nhau c¹nh tranh nhau t¹o nªn mét sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®Èy n­íc ta lªn mét nÊc thang cao h¬n cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc.Kinh nghiÖm cña chÝnh n­íc ta ®· chøng tá c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ph¶i cã sù tham gia cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. KÕt luËn Lý luËn h×nh thµnh kinh tÕ x· héi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu khoa häc mµ C.M¸c ®· ®Ó l¹i cho nh©n lo¹i. Nã cã vÞ trÝ quan träng trong triÕt häc M¸c. Lý luËn ®ã ®· ®­îc thõa nhËn lý luËn khoa häc vµ lµ ph­¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn c­ó lÜnh vùc x· héi. ChÝnh nhê xuÊt ph¸t tõ con ng­êi hiÖn thùc-con ng­êi ®ang sèng hiÖn thùc cña m×nh, C.M¸c ®· v¹ch ra s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së ®êi sèng x· héi. X· héi lµ mét hÖ thèng mµ trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña X· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. C¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thay thÕ nhau tõ thÊp ®Õn cao th«ng qua c¸ch m¹ng x· héi. Sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi võa bÞ chi phèi bëi c¸c quy luËt chung, võa bÞ t¸c ®éng bëi c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô th