Địa lý kinh tế Việt Nam - Chương VI: Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Việt Nam

äi thöông vaø ngoaïi thöông. * Ñoái vôùi caùc ngaønh dòch vuï thì vaán ñeà cô caáu cuûa noù ngaøy caøng phöùc taïp. Chuùng thöôøng xuyeân bieán ñoåi vaø nhieàu loaïi hình dòch vuï khaùc xuaát hieän, cho neân tính nhaát quaùn veà cô caáu cuõng khoù thöïc hieän ñöôïc. Song coù theå coù caùc ngaønh dòch vuï cuï theå sau ñaây : • Dòch vuï du lòch • Dòch vuï khaùc, nhö: baûo hieåm, moâi giôùi, tö vaán, chuyeån giao kyõ thuaät - coâng ngheä, ñaïi lyù, sang nhöôïng.... Noùi chung cô caáu dòch vuï ngaøy caøng thay ñoåi theo chieàu höôùng gia taêng nhanh choùng gaén lieàn söï phaùt trieån kinh teá vaø khoa hoïc kyõ thuaät, vôùi söï phaùt trieån veà nhu caàu cuûa xaõ hoäi. IX.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 119 - IX.2.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ngaønh thöông maïi Ngaønh thöông maïi veà toå chöùc vaø phaân boá theo laõnh thoå cuûa ngaønh thöông maïi phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo caùc yeáu toá: ngöôøi phaân phoái, soá löôïng vaø chaát löôïng haøng hoùa vaø phöông tieän phaân phoái - chuyeân chôû. • Vai troø cuûa ngöôøi phaân phoái raát quan troïng ñeå phaùt trieån ngaønh thöông maïi. Maëc daàu khoâng taïo ra saûn phaåm tröïc tieáp, song hoï laø ngöôøi laøm taêng giaù trò cuûa caùc saûn phaåm baèng caùch tìm ra thò tröôøng tieâu thuï cho noù. Khoâng coù ngöôøi phaân phoái, hoaëc ngöôøi phaân phoái khoâng naêng ñoäng, hay hoaït ñoäng keùm thì giaù trò saûn phaåm bò giaûm, saûn phaåm khoù tieâu thuï vaø ñieàu naøy nhieàu khi daãn ñeán ñình treä, hoaëc kìm haõm caùc quaù trình saûn xuaát. • Phí toån phaân phoái trong ngaønh noäi thöông bao goàm phí toån trung gian vaø phí toån toång coäng. Phí toån trung gian khi ñeà caäp ñeán vaán ñeà moät saûn phaåm ñöôïc laøm ra thì töø nôi saûn xuaát ñeán nôi tieâu thuï noù phaûi ñi qua raát nhieàu coâng ñoaïn, vaø qua moãi coâng ñoaïn thì noù laïi chòu moät phí toån ñaùng keå. • Caùc phöông tieän vaän chuyeån, cuõng ñoùng vai troø quyeát ñeán söï phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh thöông maïi. Maëc duø ngöôøi saûn xuaát, cuõng nhö ngöôøi tieâu duøng ñeàu coù nhu caàu veà baùn vaø mua saûn phaåm xaõ hoäi, song giao thoâng vaän taûi keùm phaùt trieån thì noù cuõng kìm haõm söï phaùt trieån thöông maïi. • Caùc phöông tieän thoâng tin, ñaëc bieät laø phöông tieän quaûng caùo, giuùp cho ngöôøi tieâu duøng bieát ñeán saûn phaåm nhieàu hôn, kích thích hoï tieâu thuï vaø kích thích söï phaùt trieån thöông maïi. • Caùc chính saùch cuûa nhaø nöôùc veà thueá, chính saùch taøi chính, chính saùch veà caûi caùch thò tröôøng vaø caùc yeáu toá veà xaõ hoäi nhö: cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö, möùc thu nhaäp,...cuõng aûnh höôûng khaù lôùn tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi hình thöông maïi. IX.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi dòch vuï Trình ñoä phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng aûnh höôûng tôùi ngaønh dòch vuï. Khi xaõ hoäi phaùt trieån, naêng suaát lao ñoäng taêng thì caùc maïng löôùi dòch vuï cuõng gia taêng ñeå ñaùp öùng veà moïi nhu caàu cuûa ngöôøi daân. • Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö : cô caáu tuoåi, giôùi tính, tyû leä gia taêng daân soá...cuõng laø tieàn ñeà cho söï phaùt trieån caùc loaïi hình dòch vuï. Moãi nhoùm ngöôøi coù nhöõng nhu caàu dòch vuï rieâng vaø ngaøy caøng taêng, chính vì vaäy cuõng thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa dòch vuï. • Truyeàn thoáng vaên hoùa, möùc soáng, möùc thu nhaäp cuûa ngöôøi daân, caùc ñieåm du lòch danh lam thaéng caûnh...cuõng aûnh höôûng tôùi söï hình thaønh caùc ñieåm dòch vuï , caùc trung taâm dòch vuï. IX.3 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 120 - IX.3.1 Ñaëc ñieåm chung a) Khoâng gian trao ñoåi caùc saûn phaåm ngaøy caøng môû roäng: Veà phöông dieän ñòa lyù, ngaøy nay ngaønh thöông maïi khoâng chæ giôùi haïn trong moät phaïm vi heïp maø coøn lan sang raát nhieàu khu vöïc roäng, vaø mang tính toaøn caàu. Nhaát laø trong giai ñoaïn ngaøy nay khi quan heä kinh teá quoác teá ngaøy caøng môû roäng vaø phaùt trieån . b) Soá löôïng, chaát löôïng saûn phaåm trao ñoåi ngaøy caøng taêng : Löôïng haøng hoùa trao ñoåi trong lónh vöïc thöông maïi ngaøy caøng taêng vôùi nhieàu chuûng loaïi haøng hoùa khaùc nhau, vôùi nhöõng chaát löôïng, maãu maõ toát nhaát. Ñieàu naøy do söï tieán boä cuûa caùc quaù trình saûn xuaát, cuõng nhö do söï ñoøi hoûi ngaøy caøng cao cuûa ngöôøi tieâu thuï. Do soá löôïng nhieàu, chaát löôïng laïi toát, giaù thaønh haï noù ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu cuûa moïi ngöôøi, traùi laïi vôùi ngaøy xöa khi soá löôïng ít, chaát löôïng khoâng cao vaø giaù trò laïi cao. c) Phöông dieän kyõ thuaät ngaøy caøng tieán boä: Phöông tieän kyõ thuaät ngaøy caøng ñoùng vai troø quan troïng trong söï phaùt trieån vaø baønh tröôùng cuûa thöông maïi. Tieán boä veà caùc kyõ thuaät baùn, mua haøng, caùc phöông tieän chuyeân chôû maø caùc saûn phaåm trao ñoåi nhanh choùng ñeán ñöôïc ngöôøi tieâu duøng moät caùch nhanh choùng, thuaän tieän vaø ñaûm baûo chaát löôïng. Neáu ngaøy xöa, muoán mua moät saûn phaåm treân thò tröôøng ngöôøi mua phaûi ñeán choïn, löïa sau ñoù laø chuyeån chôû veà nhaø, thì ngaøy nay hoï chæ caàn ôû nhaø laø coù theå mua ñöôïc moïi thöù haøng hoùa maø hoï muoán. IX.3.2 Ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngaønh a) Ngaønh noäi thöông : Ngaøy nay vai troø cuûa noäi thöông noùi chung vaø ngaønh baùn leû noùi rieâng, moãi ngaøy moãi quan troïng, nhaát laø trong luùc söùc mua cuûa ngöôøi daân taêng leân. Neàn noäi thöông döïa treân nhöõng thuû tuïc vaø hình thöùc khaùc nhau. Nhöõng thuû tuïc noäi thöông thoâng thöôøng laø giao phaùt haøng taïi nhaø, goùi haøng, môû vaø ñoùng cöûa haøng, quaûng caùo vaø nhöõng thuû tuïc khaùc. • Thuû tuïc giao haøng taän nhaø ñöôïc aùp duïng nhieàu trong thôøi gian gaàn ñaây, khi ngöôøi tieâu thuï quaù baän vieäc vaø ít coù thôøi gian ñeán caùc cöûa haøng ñeå löïa choïn vaø mua haøng. • Thuû tuïc goùi haøng, laøm bao bì cuõng ñoùng goùp laøm taêng giaù trò cuûa saûn phaåm. Ngaøy xöa, thöôøng laø ngöôøi mua haøng phaûi töï goùi haøng, ngaøy nay vieäc naøy laø cuûa ngöôøi baùn. Ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn haøng, ngöôøi ta ngaøy caøng coá tìm ra nhöõng vaät lieäu thích hôïp ñeå laøm bao bì, vöøa ñeïp haáp daãn vöøa tieän khi mang saùch vaø deã tieâu huûy sau khi söû duïng. • Thuû tuïc lieân quan ñeán thôøi gian môû cöûa haøng cuõng laøm taêng soá löôïng haøng baùn leân raát nhieàu, tröôùc kia thì cöûa haøng thöôøng môû cöûa theo giôø qui ñònh song ngaøy nay haàu heát caùc cöûa haøng ñeà môû cöûa theo nhu caàu cuûa ngöôøi mua. • Quaûng caùo cuõng laø moät thuû tuïc laøm taêng khaû naêng baùn vaø taêng giaù trò saûn phaåm, coù raát nhieàu caùch quaûng caùo haøng hoùa khaùc nhau ñeå taïo ra löïc haáp daãn ngöôøi mua vaø baùn ñöôïc nhieàu haøng. Ngoaøi ra ñeå baùn ñöôïc haøng, ngöôøi ta coøn aùp duïng caùc thuû tuïc khaùc nhö baùn haï giaù, taëng quaø,... TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 121 - Ñeå taêng cöôøng khaû naêng baùn haøng, ngoaøi caùc thuû tuïc treân ngaønh noäi thöông coøn coù caùc hình thöùc baùn haøng phuø hôïp, hieän ñaïi. Thöôøng toàn taïi hai hình thöùc baùn haøng laø coå ñieån vaø hieän ñaïi. * Nhöõng hình thöùc coå ñieån, coù nhieàu loaïi: cöûa haøng toång hôïp, toång ñaïi lyù, cöûa haøng baùn theo moät giaù nhaát ñònh, baùn haøng theo catalog, baùn chòu hoaëc traû goùp. •Trong cöûa haøng toång hôïp: haøng hoùa ña daïng, ngöôøi mua coù theå coù nhieàu löïa choïn, haøng hoùa ñöôïc baùn ra vôùi soá löôïng khaù lôùn, giaù thaønh reû. • Toång ñaïi lyù laø moät nôi taäp trung haøng, coøn baùn haøng laø caùc ñaïi lyù nhoû. Baùn haøng theo moät giaù nhaát ñònh aùp duïng ñoái vôùi moät soá haøng hoùa nhaát ñònh, giaù baùn haï hôn beân ngoaøi raát thuaän lôïi cho nhöõng ngöôøi baän hoaëc ít thôøi gian ñi mua haøng. • Baùn haøng theo catalog laø hình thöùc baùn haøng chuû yeáu phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi ôû xa, ít coù ñieàu kieän ñi laïi choïn haøng. • Baùn chòu hay baùn haøng traû goùp chuû yeáu aùp duïng ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa coù giaù trò lôùn, thích hôïp ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng phaûi thöôøng xuyeân coù soá tieàn lôùn. * Nhöõng hình thöùc baùn haøng môùi xuaát hieän ñoù laø : • Caùc cöûa haøng töï choïn (caùc sieâu thò): taïi ñaây moïi ngöôøi töï choïn haøng hoùa maø mình caàn mua sau ñoù môùi tính tieàn; • Baùn haøng baèng maùy töï ñoäng: aùp duïng ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa nhoû, nhö nöôùc uoáng, thuoác laù,... giaûm bôùt chi phí veà nhaân coâng baùn haøng vaø thuaän lôïi cho ngöôøi mua; • Baùn haøng qua ñieän thoaïi, computer, baùn haøng traû tieàn baèng theû tín duïng, Noùi chung, ngaøy nay ñeå baùn ñöôïc nhieàu haøng thì caùc thuû tuïc vaø hình thöùc baùn haøng ngaøy caøng ña daïng, phong phuù. b) Ngaønh ngoaïi thöông : Trong nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá, vaø nhaát laø khi quan heä kinh teá quoác teá ngaøy caøng môû roäng thì ñaëc ñieåm phaân boá cuûa ngaønh ngoaïi thöông coù nhöõng ñaëc tính: haøng hoùa trao ñoåi ngaøy caøng taêng, cô caáu haøng hoùa trao ñoåi thay ñoåi, caùc khu vöïc thò tröôøng thay ñoåi, caùc phöông tieän chuyeân chôû cuõng thay ñoåi. • Soá löôïng, chaát löôïng haøng hoùa trao ñoåi giöõa caùc nöôùc ngaøy caøng taêng, do nhu caàu tieâu thuï nguyeân lieäu vaø saûn phaåm cuûa caùc nöôùc taêng leân. • Cô caáu haøng hoùa trao ñoåi cuõng ña daïng, vaø coù söï thay ñoåi ñaùng keå: tröôùc kia cô caáu giaù trò kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu treân thò tröôøng theá giôùi chuû yeáu laù haøng hoùa vaät chaát thoâ (nguyeân lieäu quaëng moû, haøng noâng saûn,...), song ngaøy nay chuû yeáu laø haøng hoùa coù ñaàu tö chaát xaùm nhieàu (haøng hoùa ngaønh coâng nghieäp cheá bieán cao caáp, haøng hoùa tinh vi, chính xaùc), trao ñoåi caùc dòch vuï, lao ñoäng, mua baùn baát ñoäng saûn, taøi chính, tín duïng. .. • Caùc khu vöïc thò tröôøng mang tính taäp trung cao, coù qui moâ lôùn. môû roäng loâi cuoán nhieàu nöôùc tham gia vaø hình thaønh nhieàu thò tröôøng môùi vaø caùc trung taâm buoân baùn ñieàu tieát giaù caû moät soá maët haøng nhaát ñònh. • Caùc phöông tieän chuyeân chôû cuõng hieän ñaïi, phaùt trieån laøm cho giaù thaønh saûn phaåm trao ñoåi cuõng haï, ñoàng thôøi soá löôïng, chaát löôïng haøng hoùa taêng, thôøi gian giao haøng giaûm ñi. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 122 - c) Ngaønh du lòch : Do möùc soáng cuûa ngöôøi daân caùc nöôùc taêng, quan heä quoác teá môû roäng maø ngaønh du lòch ngaøy nay cuõng coù nhieàu ñaëc ñieåm môùi. • Tröôùc heát laø soá löôïng khaùch du lòch ngaøy caøng taêng (khoaûng 10% haøng naêm). • Soá löôïng ngoaïi teä maø caùc nöôùc coù ngaønh du lòch phaùt trieån thu vaøo cuõng taêng, ñoái vôùi nhieàu nöôùc ñaây laø nguoàn thu chuû yeáu trong toång saûn phaåm quoác daân cuûa mình. • Song song vôùi taêng soá khaùch du lòch laø caùc vuøng du lòch ngaøy caøng taêng, tröôùc kia chæ taäp trung taïi moät soá nöôùc coù caùc dòch vuï du lòch phaùt trieån (chuû yeáu laø caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ) hay taïi caùc nöôùc coù caùc danh lam thaéng caûnh noåi tieáng, song hieän nay haàu nhö nöôùc naøo cuõng phaùt trieån ngaønh du lòch cuûa mình, baèng caùc caùch toå chöùc hình thöùc du lòch khaùc nhau ñeå haáp daãn khaùch. • Hình thöùc du lòch cuõng khaù ña ñaïng, töø du lòch tham quan caùc danh lam thaéng caûnh ñeán du lòch ñeán caùc vuøng xa laï, heûo laùnh; du lòch mieàn nuùi ñeán du lòch ñöôøng soâng, ñöôøng bieån; du lòch theo töøng ñoaøn hay du lòch caù nhaân, du lòch cao caáp ñeán du lòch bình daân.... d) Caùc ngaønh dòch vuï khaùc : Do tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, do nhu caàu cuûa con ngöôøi ña daïng veà saûn phaåm vaät chaát laãn saûn phaåm tinh thaàn, maø ngaøy nay raát nhieàu loaïi hình dòch vuï môùi xuaát hieän. Chuùng bao goàm caùc hoaït ñoäng mua baùn, trao ñoåi, sang nhöôïng, tö vaán, ñaïi lyù,...nhaát laø caùc loaïi dòch vuï lieân quan ñeán khoa hoïc kyõ thuaät. • Dòch vuï mua baùn giaáy pheùp (licence), mua baùn phaùt minh, saùng kieán khoa hoïc kyõ thuaät haøng naêm cuõng ñem laïi haøng chuïc trieäu USD. • Caùc dòch vuï veà tö vaán kyõ thuaät, chuyeån gia coâng ngheä, ñaøo taïo taêng ngheà, moâi giôùi baát ñoäng saûn, caùc dòch vuï veà baûo hieåm cuõng ña daïng: baûo hieåm thaân theå, baát ñoäng saûn, giao thoâng, taøi chính. • Dòch vuï cho vay voán, ñaàu tö voán.... IX.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN,PHAÂN BOÁ CUÛA NGAØNH ÔÛ VIEÄT NAM IX.4.1 Tình hình ngaønh noäi thöông Taïi nöôùc ta hieän nay, ngaønh noäi thöông laø ngaønh phuïc vuï caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa ngöôøi daân veà moïi saûn phaåm xaõ hoäi : löông thöïc, thöïc phaåm, quaàn aùo may maëc, vaät lieäu xaây döïng, ñoà duøng gia ñình,... Heä thoáng toå chöùc laø caùc cöûa haøng mua baùn cuûa Nhaø nöôùc, caùc cöûa haøng mua baùn cuûa caùc hôïp taùc xaõ vaø cuûa tö nhaân. Trong nhöõng naêm tröôùc, do neàn kinh teá coøn bao caáp thì tyû troïng haøng hoùa baùn ra töø caùc cöûa haøng cuûa Nhaø nöôùc vaø taäp theå (hôïp taùc xaõ mua baùn) chieám moät tyû troïng lôùn, song sau naøy tyû troïng ñoù giaûm daàn, nhöôøng choã cho khu vöïc tö nhaân vaø hieän nay phaàn lôùn haøng hoùa baùn leû trong noäi thöông laø cuûa tö nhaân. Caáu haøng hoùa baùn leû cuûa noäi thöông TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 123 - Toång soá Quoác doanh Taäp theå Tö nhaân 1980 100,0 29,2 8,3 62,5 1985 100,0 40,7 12,9 46,4 1990 100,0 30,4 2,7 66,9 1991 100,0 26,9 2,0 71,1 1992 100,0 24,2 1,1 74,7 1993 100,0 21,4 0,8 77,8 IX.4.2 Tình hình ngaønh ngoaïi thöông Ñaùnh giaù veà söï phaùt trieån ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam, chuùng ta thaáy ngaønh ngoaïi thöông ñang coù söï chuyeån bieán khaù lôùn veà toác ñoä phaùt trieån xuaát khaåu, cô caáu ngaønh haøng xuaát khaåu cuõng thay ñoåi. • Haøng naêm kim ngaïch xuaát khaåu ñeàu gia taêng, maëc duø toác ñoä taêng khoâng ñeàu (coù nhöõng naêm giaûm) : Ñaùnh giaù möùc taêng tröôûng xuaát khaåu Möùc taêng 87/86 88/87 89/88 90/89 91/90 92/91 93/92 Tuyeät ñoái +65,2 +184, 2 +907, 6 +458 -384 +480 +1300 % +108 +121, 5 +187, 4 +123 +84 +122 +125 • Haøng xuaát khaåu cuûa nöôùc ta hieän nay chuû yeáu laø nhöõng saûn phaåm sô caáp (thoâ hoaëc sô cheá) nhöõng thaønh phaåm coù haøm löôïng nguyeân lieäu vaø lao ñoäng cao laø nhöõng haøng truyeàn thoáng töø nhieàu naêm nay, goàm haøng noâng laâm, haûi saûn, haøng tieâu duøng thuoäc caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm vaø coâng nghieäp nheï, haøng thuû coâng myõ ngheä. • Trong thôøi kyø 1986-1993, haøng noâng laâm saûn chieám 56% kim ngaïch xuaát khaåu, haøng coâng ngheä nheï chieám 20%, haøng thuû coâng myõ ngheä chieám 10%, khoaùng saûn (chuû yeáu laø daàu thoâ) chieám 14%. Caùc maët haøng xuaát khaåu chuû ñaïo cuûa Vieät Nam trong maáy naêm gaàn ñaây 1989 1990 1991 1992 1993 Daàu thoâ - ngaøn taán 1514 2617 3917 5446 6210 Than ñaù - ngaøn taán 579 788 1173 1623 1870 Haøngmay maëc-Tr.R & USD 141 214 116 190 200 Haøng myõ ngheä - Tr. R&USD 54 44 10 14 20 TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 124 - Gaïo - ngaøn taán 1420 1624 1033 1946 1700 Haûi saûn - ngaøn taán 47 44 57 62 70 • Thò tröôøng xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc cuõng thay ñoåi khaù lôùn, neáu tröôùc kia chuû yeáu laø töø caùc nöôùc khu vöïc 1 (caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõ), thì sau naøy giaù trò haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu laïi töø caùc nöôùc khu vöïc 2 (caùc nöôùc phöông Taây). Moät soá thò tröôøng quan troïng cuûa Vieät Nam hieän nay vaø trong töông lai laø : caùc nöôùc ASEAN, Nhaät Baûn, caùc nöôùc EEC, caùc nöôùc SNG, Hoa kyø.... IX.4.3 Caùc ngaønh dòch vuï Trong nhöõng naêm gaàn ñaây söï phaùt trieån maïnh meõ vaø söï buøng noå caùc ngaønh dòch vuï treân theá giôùi taùc ñoäng raát lôùn tôùi söï hình thaønh caùc loaïi hình dòch vuï vaø söï phaùt trieån dòch vuï taïi nöôùc ta. Tröôùc heát phaûi noùi ñeán ngaønh du lòch. Do coù söï ñaàu tö vaø khuyeán khích cuûa Nhaø nöôùc, maø maáy naêm gaàn ñaây ngaønh du lòch coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå veà soá löôïng khaùch ñeán vaø ñaëc bieät laø khaùch töø caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam aù vaø phöông Taây. Soá löôïng khaùch du lòch vaøo Vieät Nam haøng naêm (Ngaøn ngöôøi) 1990 1991 1992 1993 280 300 440 670 Trong soá 670 ngaøn khaùch du lòch ñeán Vieät Nam naêm 1993 coù ñeán 517 ngaøn du khaùch nöôùc ngoaøi, chieám tyû leä 77% vaø 153 ngaøn laø Vieät Kieàu veà thaêm ñaát nöôùc, chieám 23%. Trong soá khaùch nöôùc ngoaøi thì chuû yeáu töø Ñaøi Loan, Phaùp, Nhaät, Myõ, Anh, Hoàng Koâng, Thaùi Lan vaø Trung Quoác, chieám ñeán 55 % toång soá du khaùch. Theo döï ñoaùn, trong nhöõng naêm tôùi löôïng du khaùch ñeán Vieät Nam seõ taêng ñeán 1 trieäu ngöôøi moãi naêm vaø seõ ñem ñeán cho ñaát nöôùc soá thu nhaäp lôùn. Ngoaøi ra caùc ngaønh dòch vuï khaùc cuõng khaù phaùt trieån nhö caùc dòch vuï trao ñoåi söùc lao ñoäng, cho thueâ nhaø,... Song noùi chung muoán cho caùc ngaønh dòch vuï cuûa nöôùc ta phaùt trieån vaø ñem laïi hieäu quaû (nhaát laø ngaønh du lòch) thì chuùng ta phaûi coù nhöõng chính saùch phuø hôïp vaø caûi tieán phong caùch dòch vuï, thay ñoåi veà chính saùch thueá, thuû tuïc haønh chính,... FGHIK FGHIK TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 125 - CHÖÔNG X . CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ÔÛ VIEÄT NAM X.1 KHAÙI QUAÙT VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÂN VUØNG KINH TEÁ ÔÛ NÖÔÙC TA Ngay töø theá kyû thöù 15, maëc duø ñat nöôùc ta chöa roäng vaø hoaøn chænh nhö ngaøy nay, song ñaõ coù nhieàu nhaø baùc hoïc ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà phaân chi ñaát nöôùc ra caùc vuøng. Ñaùng keå nhaát laø caùc nhaø baùc hoïc Nguyeãn Traõi, vôùi taùc phaåm "Dö ñòa chí": moâ taû caùc vuøng, ñeà caäp tôùi vò trí ñòa lyù, ranh giôùi, quy moâ laõnh thoå, toå chöùc xaõ hoäi, tình hình kinh teá vôùi nhöõng neùt ñaëc thuø rieâng. Sau naøy vaøo giöõa theá kyû XVIII, nhaø baùc hoïc loãi laïc Leâ Quyù Ñoân cuõng ñaõ xaây döïng baûn ñoà Vieät Nam, treân ñoù coù söï phaân chia caùc vuøng. Ñaëc bieät laø vuøng Thuaän Hoùa - Quaûng Nam. Trong ñoù oâng ñeà caäp ñeán quaù trình hình thaønh, söï bieán ñoäng veà töï nhieân, kinh teá moät caùch khaù tæ mæ. Sang theá kyû 19 vaø ñeán 1954, ñaõ xuaát hieän nhieàu coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc hoïc giaû Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi (ñaëc bieät laø ngöôøi Phaùp) ñaõ ñeå coâng nghieân cöùu vaø phaân chia ñaát nöôùc ra caùc vuøng kinh teá rieâng bieät. Trong ñoù, caùc vuøng ñöôïc nghieân cöùu khaù kyõ veà ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân vaø daân cö. Song noùi chung caùc caùch nghieân cöùu, cuõng nhö söï phaân chia caùc vuøng kinh teá coøn mang tính chuû quan cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, hoaëc mang tính phaân chia quyeàn löïc. Song naøy, khi ñaát nöôùc ñöôïc hoaøn toaøn thoáng nhaát, thì nhieäm vuï ñaët ra cho söï phaân vuøng kinh teá caøng caàn thieát, nhaát laø laøm sao söû duïng vaø phaùt trieån moät caùch toát nhaát nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, nguoàn nhaân löïc cuûa ñaát nöôùc. Chính vì vaäy, ñaõ xuaát hieän nhieàu döï aùn phaân vuøng kinh teá. Song raát tieác, cho ñeán nay chuùng ta cuõng chöa coù moät döï aùn phaân vuøng kinh teá duy nhaát. Coù 3 döï aùn phaân vuøng kinh teá maø chuùng ta thaáy laø hôïp lyù : ‰ Döï aùn 4 vuøng kinh teá , goàm : 1. Vuøng kinh teá Baéc Boä 2. Vuøng kinh teá Baéc Trung Boä 3. Vuøng kinh teá Nam Trung Boä 4. Vuøng kinh teá Nam Boä ‰ Döï aùn 8 vuøng kinh teá , goàm : 1. Vuøng kinh teá Ñoâng Baéc Baéc boä 2. Vuøng kinh teá Taây Baéc Baéc boä TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 126 - 3. Vuøng kinh teá Ñoàng baèng soâng Hoàng 4. Vuøng kinh teá Baéc Trung Boä 5. Vuøng kinh teá Duyeân Haûi Nam Trung boä 6. Vuøng kinh teá Taây Nguyeân 7. Vuøng kinh teá Ñoâng Nam Boä 8. Vuøng kinh teá Ñoàng baèng soâng Cöûu long ‰ Döï aùn 5 vuøng kinh teá , goàm : 1. Vuøng kinh teá Ñoâng Baéc boä 2. Vuøng kinh teá Taây Nam Baéc boä 3. Vuøng kinh teá Trung boä 4. Vuøng kinh teá Ñoâng Nam boä 5. Vuøng kinh teá Taây Nam boä Do khoâng coù ñieàu kieän nghieân cöùu kyõ veà caùc döï aùn phaân vuøng kinh teá, xem xeùt caùc maët öu, nhöôïc ñieåm cuûa chuùng, chuùng ta chæ xem xeùt vieäc phaân chia vuøng kinh teá theo döï aùn 5 vuøng. X.2 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG VEÀ CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ôû vieät nam † Vuøng I : Caùc tænh vaø thaønh phoá Ñoâng Baéc Baéc Boä, bao goàm caùc tænh Laïng Sôn, Cao Baèng, Baéc Thaùi, Haø Baéc, Quaûng Ninh, Haûi Höng, Thaùi Bình (7 tænh) vaø thaønh phoá lôùn Haûi Phoøng. Trung taâm vuøng: thaønh phoá Haûi Phoøng. † Vuøng II : Caùc tænh vaø thaønh phoá Taây Nam Baéc Boä, bao goàm thaønh phoá lôùn - Thuû ñoâ Haø Noäi vaø 12 tænh Laø Lai Chaâu, Sôn La, Laøo Cai, Yeân Baùi, Haø Giang, Tuyeân Quang, Vónh Phuù, Haø Taây, Hoaø Bình, Nam Haø, Ninh Bình vaø Thanh Hoùa. Trung taâm vuøng : thaønh phoá Haø Noäi. † Vuøng III : 13 tænh Trung Boä, bao goàm : Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân - Hueá, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Gia Lai, Kon Tum, Quaõng Ngaõi, Bình Ñònh, Ñaéc Laéc, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa. Trung taâm vuøng: Ñaø Naüng. † Vuøng IV : Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø 9 tænh Ñoâng Nam Boä laø Soâng Beù, Laâm Ñoàng, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Taây Ninh, Ñoàng Nai, Long An, Tieàn Giang vaø Baø Ròa - Vuõng Taøu. Trung taâm vuøng: TP HCM. † Vuøng V : Caùc tænh Taây Nam Boä, goàm An Giang, Caàn Thô, Soùc Traêng, Vónh Long, Traø Vinh, Kieân Giang, Minh Haûi, Beán Tre, Ñoàng Thaùp (9 tænh). Trung taâm vuøng: Caàn Thô. Toùm löôïc 5 vuøng kinh teá lôùn cuûa Vieät Nam Teân vuøng Dieän tích Daân soá Soá vuøng TP trung TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 127 - (ngaøn Km2) (trieäu ngöôøi) caáp 2 (tænh, Tp lôùn) taâm vuøng I.Ñoâng Baéc Baéc Boä 40 10,5 8 Haûi Phoøng II.Taây Nam Baéc Boä 85 16,0 13 Haø Noäi III.Trung Boä 122 13,5 13 Ñaø Naüng IV.Ñoâng Nam Boä 52 12,5 10 TP HCM V.Taây Nam Boä 33 12,0 9 Caàn Thô Caû nöôùc 332 64,5 53 X.3 Ñaëc ñieåm töøng vuøng kinh teá lôùn ôû vieät nam X.3.1 Vuøng I y Dieän tích : 40 ngaøn km2 y Daân soá : 10,5 trieäu ngöôøi Caùc ñôn vò laõnh thoå thuoäc vuøng naøy gaén boù vôùi nhau bôûi nhieàu moái lieân heä veà nfmaët, vaø ñaõ sô boä hình thaønh moät toång theå saûn xuaát laõnh thoå vuøng Ñoâng Baéc Baéc boä. * Taøi nguyeân chính: than, saét, kim loaïi maøu, ñaù voâi, cao lanh, daàu löûa, goã, tre, nöùa, muoái bieån, thuûy saûn, taøi nguyeân du lòch nghæ maùt, chöõa beänh; khí haäu caän nhieät, nhieät ñoä trung bình naêm laø 22,3oC, ñaát canh taùc khoâng nhieàu (13,5% caû nöôùc), ñaát troàng caây laâu naêm ít (9,5%), nhieàu nuùi vaø ñoài troïc feralitic naëng, nhieàu hoài, sa nhaân, cheø, thuoác laù, hoa quaû...Bôø bieån daøi khoaûng 350km, theàm luïc ñòa môû roäng, nhieàu vuïng, vònh haûi ñaûo. * Daân cö vaø nguoàn nhaân löïc: 16% daân soá caû nöôùc, maät ñoä cao treân trung bình, cheânh leäch khaù lôùn veà daân cö trong vuøng: Thaùi Bình coù maät ñoä laø 1085 ng/km2 trong khi Cao Baèng laø 67 ng/km2. Caùc khu vöïc taäp trung lao ñoäng coâng nghieäp laø Baéc Thaùi, Haûi Phoøng (32% daân soá laø nhaân khaåu thaønh thò), Quaûng Ninh (43% laø nhaân khaåu thaønh thò). * Coâng nghieäp: Vuøng coù nhieàu xí nghieäp lôùn vaøo baäc nhaát cuûa caû nöôùc: caùc xí nghieäp khai thaùc than, xí nghieäp lieân hôïp luyeän gang theùp Thaùi Nguyeân, nhieät ñieän Uoâng Bí, Phaû Laïi, co khí Duyeân Haûi, ñoùng taøu Baïch Ñaèng, phaân ñaïm Haø Baéc, xi maêng Haûi Phoøng, söù Haûi Döông, chieám gaàn 30% toång soá coâng nhaân vieân saûn xuaát coâng nghieäp cuûa caû nöôùc, vôùi 95% saûn löôïng than caû nöôùc, 90% saûn löôïng gang theùp, 50% nhieät ñieän vaø xi maêng. Ngoaøi 2 tænh coâng nghieäp chuyeân moân hoùa TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 128 - lôùn coù yù nghóa caû nöôùc laø Quaûng Ninh (than vaø nhieät ñieän) vaø Baéc Thaùi (luyeän kim ñen) coøn coù trung taâm ñaàu moái coâng nghieäp lôùn laø Haûi Phoøng, thaønh phoá lôùn thöù 3 caû nöôùc veà daân soá, coâng nghieäp, vôùi gaàn 100 xí nghieäp, trong ñoù coù 1/3 caùc xí nghieäp quy moâ lôùn, thuoäc Trung öông quaûn lyù. Caùc xí nghieäp ôû Haûi Phoøng chuû yeáu thuoäc caùc ngaønh cô khí, vaät lieäu xaây döïng, cheá bieán haøng xuaát khaåu (caù hoäp Haï Long, nhöïa Tieàn Phong, len, deät thaûm len, coùi, may maëc...) Sau Haûi Phoøng coøn coù 4 trung taâm daân cö thaønh thò coù daân soá treân döôùi 10 vaïn laø thaønh phoá Thaùi Nguyeân (14 vaïn) vaø caùc thò xaõ Hoøn Gai, Caåm Phaû, Haûi Döông. * Veà noâng nghieäp: vuøng coù möùc