Giáo trình quy hoạch đô thị I

TRỈÅÌNG ÂẢI HOÜC BẠCH KHOA-ÂHÂN KHOA XÁY DỈÛNG DD&CN BÄÜ MÄN KIÃÚN TRỤC GIÁO TRÌNH QUY HOẠCH ĐƠ THỊ I 30 TIÃÚT (Daình cho chuyãn ngaình Kiãún trục) Biãn soản: TH.S-KTS. TÄ VÀN HUÌNG KTS PHAN HỈỴU BẠCH    1 Ch¬ng 1 nh÷ng kh¸i niƯm më ®Çu 1. Giíi thiƯu vỊ c«ng t¸c QHXD §« thÞ: - QHÂT coìn goüi laì Quy hoảch khäng gian âä thë laì nghiãn cỉïu cọ hãû thäúng nhỉỵng phỉång phạp âãø bäú trê håüp lyï cạc thaình pháưn cuía âä thë, phuì håüp våïi nhỉỵng nhu cáưu cuía con ngỉåìi vaì âiãưu kiãûn tỉû nhiãn, âäưng thåìi âãư ra nhỉỵng giaíi phạp kyỵ thuáût âãø thỉûc hiãûn cạc phỉång phạp bäú trê âọ. - QHÂT laì män khoa hoüc täøng håüp liãn quan âãún nhiãưu ngaình nghãư, nhiãưu váún âãư: âåìi säúng, vàn họa, xaỵ häüi, khkt, nghãû thuáût vaì cáúu tảo mäi trỉåìng säúng... 2. Mủc tiãu vaì nhiãûm vủ cå baín cuía cäng tạc quy hoảch xáy dỉûng âä thë : Cäng tạc quy hoảch xáy dỉûng âä thë nhàịm xạc âënh sỉû phạt triãøn håüp lyï cuía âä thë tỉìng giai âoản vaì viãûc âënh hỉåïng phạt triãøn láu daìi cho âä thë âọ vãư cạc màût täø chỉïc saín xuáút, täø chỉïc âåìi säúng, täø chỉïc khäng giạn kiãún trục, caính quan vaì mäi trỉåìng âä thë. 2.1 Täø chỉïc saín xuáút : Quy hoảch âä thë baío âaím phán bäú håüp lyï cạc khu vỉûc saín xuáút trong âä thë, trỉåïc tiãn laì cạc khu vỉûc saín xuáút cäng nghiãûp táûp trung, cạc xê nghiãûp cäng nghiãûp vỉìa vaì nhoí, cạc cå såí thuí cäng nghiãûp vaì cạc loải hçnh saín xuáút âàûc trỉng khạc. Quy hoảch âä thë cáưn giaíi quyãút täút cạc mäúi quan hãû giỉỵa hoảt âäüng saín xuáút cuía cạc khu cäng nghiãûp våïi bãn ngoaìi vaì cạc hoảt âäüng khạc cuía cạc khu chỉïc nàng trong âä thë. Âọ laì mäúi liãn hãû trỉûc tiãúp våïi cạc khu åí cuía dán cỉ nhàịm baío âaím sỉû hoảt âäüng bçnh thỉåìng vaì nhu cáưu phạt triãøn khäng ngỉìng cuía cạc cå såí saín xuáút våïi viãûc laìm cuía ngỉåìi dán âä thë. 2 2.2 Täø chỉïc âåìi säúng : Quy hoảch âä thë cọ nhiãûm vủ tảo âiãưu kiãûn täø chỉïc täút cuäüc säúng vaì moüi hoảt âäüng haìng ngaìy cuía ngỉåìi dán âä thë, tảo cå cáúu håüp lyï trong viãûc phán bäú dán cỉ vaì sỉí dủng âáút âai âä thë, täø chỉïc viãûc xáy dỉûng cạc khu åí, khu trung tám vaì dëch vủ cäng cäüng, khu nghè ngåi, giaíi trê, cuỵng nhỉ viãûc âi lải giao tiãúp cuía ngỉåìi dán âä thë. Ngoaìi ra nọ coìn tảo mäi trỉåìng säúng trong sảch, an toaìn, tảo âiãưu kiãûn hiãûn âải hoạ cuäüc säúng cuía ngỉåìi dán âä thë, phủc vủ con ngỉåìi phạt triãøn mäüt cạch toaìn diãûn. 2.3 Täø chỉïc khäng gian kiãún trục, caính quan vaì mäi trỉåìng âä thë : Âáy laì mäüt nhiãûm vủ ráút quan troüng cuía quy hoảch nhàịm củ thãø hoạ cäng tạc xáy dỉûng âä thë, tảo cho âä thë mäüt âàûc trỉng vaì hçnh thại kiãún trục âẻp, haìi hoaì våïi thiãn nhiãn, mäi trỉåìng vaì caính quan. Quy hoảch âä thë cáưn xạc âënh âỉåüc hỉåïng bäú củc khäng gian kiãún trục, xạc âënh vë trê vaì hçnh khäúi kiãún trục cạc cäng trçnh chuí âảo, xạc âënh táưng cao, maìu sàõc vaì mäüt säú chè tiãu cå baín trong quy hoảch, nhàịm cán âäúi viãûc sỉí dủng âáút âai phuì håüp våïi âiãưu kiãûn tỉû nhiãn, âiãưu kiãûn âëa phỉång, phong tủc táûp quạn vaì truyãưn thäúng dán täüc cuía âä thë. Tênh bãưn vỉỵng cuía âä thë phaíi luän âỉåüc chụ yï trong viãûc täø chỉïc khäng gian kiãún trục quy hoảch âä thë. Viãûc baío âaím âä thë phạt triãøn láu daìi, khäng vi phảm âãún mäi trỉåìng caính quan, tảo âiãưu kiãûn cho mäúi liãn hãû giỉỵa con ngỉåìi vaì thiãn nhiãn phaíi âỉåüc duy trç vaì phạt triãøn. 3.C¸c nguyªn t¾c & ®Ỉc ®iĨm c¬ b¶n trong c«ng t¸c QH§T 3.1 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n - Thùc hiƯn nhiƯm vơ chÝnh trÞ & ®êng lèi x©y dùng cđa §¶ng, Nhµ níc, chÝnh phđ ®Ì ra. - KÕt hỵp chỈt chÏ giịa QH§T & QHNth«n,gi÷a c¸c vïng víi nhau - QH§T ph¶i dùa vµo thµnh tùu KHKT, kinh tÕ hiƯn t¹i & t¬ng lai 3 - QH§T c¶i t¹o, phơc håi, n©ng cÊp c¸c ®o thÞ cị lµ c«ng t¸c quan träng. - QH§T tu©n thđ chØ tiªu, ®Þnh møc, quy tr×nh KT cđa NNíc ban hµnh cho tõng giai ®o¹n ph¸t triĨn. - Khai th¸c triƯt ®Ĩ c¸c ®iỊu kiƯn tù nhien c¶nh quan.chĩ ý b¶o vƯ MT sèng. 3.2 C¸c ®Ỉc ®iĨm c¬ b¶n: - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh chÝnh s¸ch. - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh tỉng hỵp. - QH§T mang tÝnh ®Þa ph¬ng &kÕ thõa cđa nhiỊu yÕu tè - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh dù b¸o cho sù ph¸t triĨn trong t¬ng lai. Ch¬ng 2 nh÷ng kh¸i niƯm vỊ ®« thÞ Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triĨn cđa ®iĨm d©n c ®« thÞ 1. Kh¸i niƯm vỊ ®iĨm d©n c ®« thÞ: Âiãøm dán cỉ âä thë laì mäüt âiãøm dán cỉ táûp trung pháưn låïn nhỉỵng ngỉåìi dán phi näng nghiãûp, hoü säúng vaì laìm viãûc theo kiãøu thaình thë. Mäùi nỉåïc cọ mäüt quy âënh riãng vãư âiãøm dán cỉ âä thë. Viãûc xạc âënh quy mä phủ thuäüc vaìo âàûc âiãøm kinh tãú xaỵ häüi cuía nỉåïc âọ vaì tè lãû pháưn tràm dán phi näng nghiãûp cuía mäüt âä thë. ÅÍ nỉåïc ta theo Quyãút âënh säú 132/HÂBT ngaìy 5 thạng 5 nàm 1990 cuía Häüi âäưng Bäü trỉåíng (nay laì Chênh phuí) quy âënh âä thë laì cạc âiãøm dán cỉ cọ cạc yãúu täú cå baín sau âáy : 1. Laì trung tám täøng håüp hay trung tám chuyãn ngaình, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn kinh tãú xaỵ häüi cuía mäüt vuìng laỵnh thäø nháút âënh. 2. Quy mä dán säú nhoí nháút laì 4000 ngỉåìi (vuìng nụi cọ thãø tháúp hån) 4 3. Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 60% trong täøng säú lao âäüng, laì nåi cọ saín xuáút vaì dëch vủ thỉång mải haìng hoạ phạt triãøn. 4. Cọ cå såí hả táưng kyỵ thuáût vaì cạc cäng trçnh cäng cäüng phủc vủ dán cỉ âä thë 5. máût âäü dán cỉ âỉåüc xạc âënh tuyì theo tỉìng loải âä thë phuì håüp våïi âàûc âiãøm tỉìng vuìng. Nhỉ váûy, âä thë laì âiãøm dán cỉ táûp trung våïi máût âäü cao, chuí yãúu laì lao âäüng phi näng nghiãûp, cọ hả táưng cå såí thêch håüp, laì trung tám chuyãn ngaình hay täøng håüp, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn kinh tãú - xaỵ häüi cuía caí nỉåïc, cuía mäüt miãưn laỵnh thäø, cuía mäüt tènh, mäüt huyãûn hồûc mäüt vuìng trong tènh trong huyãûn. Viãûc xạc âënh trung tám täøng håüp hay chuyãn ngaình coìn phaíi càn cỉï vaìo vë trê cuía âä thë âọ trong mäüt vuìng laỵnh thäø nháút âënh. Vuìng laỵnh thäø cuía âä thë bao gäưm näüi thaình hay näüi thë (goüi chung laì näüi thë) vaì ngoải ä hay ngoải thë. Cạc âån vë haình chênh cuía näüi thë bao gäưm quáûn vaì phỉåìng, coìn cạc âån vë haình chênh ngoải ä bao gäưm huyãûn vaì xaỵ. Vãư tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp åí âiãøm dán cỉ âä thë chè tênh trong phảm vi näüi thë. Lao âäüng phi näng nghiãûp bao gäưm lao âäüng cäng nghiãûp vaì thuí cäng nghiãûp, lao âäüng xáy dỉûng cå baín, lao âäüng giao thäng váûn taíi, bỉu âiãûn, tên dủng ngán haìng, lao âäüng thỉång nghiãûp vaì dëch vủi cäng cäüng, du lëch, lao âäüng trong cạc cå quan haình chênh, vàn hoạ, xaỵ häüi, giạo dủc, y tãú, nghiãn cỉïu khoa hoüc vaì nhỉỵng lao âäüng khạc ngoaìi lao âäüng trỉûc tiãúp vãư näng nghiãûp. Cå såí hả táưng âä thë laì yãúu täú phaín ạnh mỉïc âäü phạt triãøn vaì tiãûn nghi sinh hoảt cuía ngỉåìi dán âä thë theo läúi säúng âä thë. Cå såí hả táưng âä thë gäưm hả táưng kyỵ thuáût (nhỉ giao thäng, âiãûn, nỉåïc, cäúng raỵnh, nàng lỉåüng thäng tin, vãû sinh mäi trỉåìng ...) vaì hả táưng xaỵ häüi (nhỉ nhaì åí tiãûn nghi, cạc cäng trçnh dëch vủ cäng cäüng vàn hoạ, xaỵ 5 häüi, giạo dủc âaìo tảo, nghiãn cỉïu khoa hoüc, cáy xanh giaíi trê ...). Cå såí hả táưng âä thë âỉåüc xạc âënh dỉûa trãn chè tiãu âảt âỉåüc cuía tỉìng âä thë åí mỉïc täúi thiãøu. Vê dủ : Máût âäü âỉåìng phäú (km/km2), chè tiãu cáúp nỉåïc (lêt/ngỉåìi - ngaìy), chè tiãu cáúp âiãûn sinh hoảt (Kw/h/ngỉåìi), tè lãû táưng cao xáy dỉûng ... Máût âäü dán cỉ laì chè tiãu phaín ạnh mỉïc âäü táûp trung dán cỉ cuía âä thë, nọ âỉåüc xạc âënh trãn cå såí quy mä dán säú näüi thë trãn diãûn têch âáút âai näüi thë (ngỉåìi/km2 hồûc ngỉåìi/ha). 2. Ph©n lo¹i ®« thÞ vµ ph©n cÊp QL§T: 2.1 Ph©n lo¹i ®« thÞ: Nhàịm phủc vủ cho cäng tạc quaín lyï haình chênh vãư âä thë cuỵng nhỉ âãø xạc âënh cå cáúu vaì âënh hỉåïng phạt triãøn âä thë, âä thë âỉåüc phán chia thaình nhiãưu loải khạc nhau. Thäng thỉåìng viãûc phán loải âä thë dỉûa theo tênh cháút quy mä vaì vë trê cuía nọ trong mảng lỉåïi âä thë quäúc gia. Phán loải âä thë theo tênh cháút dỉûa vaìo yãúu täú saín xuáút chênh vaì nhỉỵng hoảt âäüng åí âä thë mang tênh cháút träüi vãư kinh tãú, âàûc biãût laì trong saín xuáút cäng nghiãûp. Ngoaìi ra coìn cọ cạc thaình phäú mang tênh cháút haình chênh, thaình phäú vàn hoạ, nghè ngåi du lëch vaì cạc thaình phäú khoa hoüc hồûc âaìo tảo ... ÅÍ nỉåïc ta theo Quyãút dënh säú 132/HÂBT ngaìy 5/5/1990 cuía Häüi âäưng Bäü trỉåíng vãư viãûc phán loải vaì phán cáúp quaín lyï âä thë, âä thë âỉåüc chia thaình 5 loải : Âä thë loải I : Laì âä thë ráút låïn, laì trung tám kinh tãú, chênh trë, vàn hoạ - xaỵ häüi, khoa hoüc kyỵ thuáût, du lëch dëch vủ, trung tám saín xuáút cäng nghiãûp, âáưu mäúi giao thäng váûn taíi, giao dëch quäúc tãú, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía caí nỉåïc. Dán säú âä thë cọ trãn 1 triãûu ngỉåìi, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 90% täøng säú lao âäüng cuía thaình phäú. Máût âäü dán 6 cỉ bçnh quán trãn 15000 ngỉåìi/km2. Loai âä thë naìy cọ tè suáút haìng hoạ cao, cå såí hả táưng kyỵ thuáût vaì mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng xáy dỉûng âäưng bäü. Âä thë loải II : Laì âä thë låïn, laì trung tám kinh tãú vàn hoạ xaỵ häüi, saín xuáút cäng nghiãûp, du lëch, dëch vủ, giao thäng, giao dëch quäúc tãú, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía mäüt vuìng laỵnh thäø. Dán säú cọ tỉì 35 vản âãún dỉåïi 1 triãûu, tè lãû näng nghiãûp ≥ 90% trong täøng säú lao âäüng, máût âäü dán cỉ bçnh quán trãn 12000 ngỉåìi/km2, saín xuáút haìng hoạ phạt triãøn, cå såí hả táưng kyỵ thuáût vaì mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng âỉåüc xáy dỉûng nhiãưu màût tiãún tåïi âäưng bäü. Âä thë loải III : Laì âä thë trung bçnh låïn, laì trung tám chênh trë - kinh tãú - vàn hoạ - xaỵ häüi, laì nåi saín xuáút cäng nghiãûp, thuí cäng nghiãûp táûp trung, dëch vủ - du lëch, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt tènh hồûc tỉìng lénh vỉûc âäúi våïi vuìng laỵnh thäø. Dán säú cọ tỉì 10 vản âãún 35 vản, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 80% trong täøng säú lao âäüng, máût âäü trung bçnh trãn 10.000ngỉåìi/km2 (vuìng nụi cọ thãø tháúp hån). Cå såí hả táưng kyỵ thuáût vaì mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût. Âä thë loải IV : Laì âä thë trung bçnh nhoí, laì trung tám täøng håüp chênh trë, kinh tãú, vàn hoạ xaỵ häüi hồûc trung tám chuyãn ngaình saín xuáút cäng nghiãûp, thuí cäng nghiãûp, thỉång nghiãûp, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt vuìng trong tènh. Dán cỉ cọ tỉì 3 vản âãún 10 vản (vuìng nụi cọ thãø tháúp hån), tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 70% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü dán cỉ trãn 8000 ngỉåìi/km2 (vuìng 7 nụi cọ thãø tháúp hån). Cạc âä thë naìy âaỵ vaì âang âáưu tỉ xáy dỉûng tỉìng phán hả táưng kyỵ thuáût vaì cạc cäng trçnh cäng cäüng. Âä thë loải V : Laì nhỉỵng âä thë nhoí, laì trung tám kinh tãú - xaỵ häüi hồûc trung tám chuyãn ngaình saín xuáút tiãøu thuí cäng nghiãûp ... cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía mäüt huyãûn hay mäüt vuìng trong huyãûn. Dán säú cọ tỉì 4000 ÷ 30000 ngỉåìi (åí vuìng nụi cọ thãø tháúp hån). Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 60% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü bçnh quán 6000 ngỉåìi/km2, âang bàõt âáưu xáy dỉûng mäüt säú cäng trçnh cäng cäüng vaì cå såí hả táưng kyỵ thuáût. Do aính hỉåíng cuía âëa giåïi haình chênh, cạc vuìng laỵnh thäø âỉåüc quy âënh qua nhiãưu giai âoản lëch sỉí khạc nhau vaì âang cọ nhiãưu báút håüp lyï. Nhiãưu âä thë, âàûc biãût laì cạc âä thë loải I vaì cạc âä thë låïn cọ ranh giåïi ngoải ä, ngoải thë khäng âạp ỉïng nhu cáưu cáưn phạt triãøn cuía âä thë hiãûn âải cáưn âỉåüc âiãưu chènh. Viãûc xạc âënh ranh giåïi ngoải ä phaíi càn cỉï vaìo âàûc âiãøm hiãûn trảng vaì tỉång lai phạt triãøn cuía tỉìng âä thë theo dỉû kiãún quy hoảch vaì phaíi âỉåüc Nhaì nỉåïc phã chuáøn. Cạc âä thë loải V khäng cọ vuìng ngoải ä, thỉåìng laì cạc thë tráún tỉång âỉång cáúp phỉåìng xaỵ vaì chuí yãúu do huyãûn quaín lyï. Viãûc xạc âënh quy mä dán säú vaì tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp cuía âä thë chè tiãún haình trong phảm vi âëa giåïi näi thë. Riãng miãưn nụi, quy mä säú dán âä thë loải III cọ thãø quy âënh täúi thiãøu tỉì 8 vản ngỉåìi, âä thë loải IV tỉì 2 vản ngỉåìi vaì âä thë loải III cọ thãø quy âënh täúi thiãøu tỉì 8 vản ngỉåìi, cho âä thë loải IV tỉì 2 vản ngỉåìi vaì âä thë loải V laì 2000 ngỉåìi. Máût âäü dán cỉ cạc âä thë åí miãưn nụi cọ thãø tháúp hån, tênh cho âä thë loải III laì 8000 ngỉåìi/km2, loải IV laì 6000 ngỉåìi/km2 vaì loải V laì 3000 ngỉåìi/km2. 8 Tọm lặ, viãûc xãúp loải mäüt âä thë âỉåüc càn cỉï vaìo 3 tiãu chuáøn cå baín laì vai troì chỉïc nàng, quy mä dán säú vaì tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp cuía âä thë âọ. BAÍNG TỌM TÀÕT VÃƯ PHÁN LOẢI ÂÄ THË Loải âä thë Âàûc âiãøm Dán säú Máût âäü dán cỉ Âä thë âàûc biãût Thuí âä hồûc âä thë våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKTdu lëch quäúc tãú, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía caí nỉåïc. Cọ cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng âäưng bäü. >1,5triãûu ngỉåìi. Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp > 90% >15000 ngỉåìi/km2 Âä thë loải I Âä thë låïn, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT du lëch quäúc tãú, cọ vai troì thục âáøy sỉû phạt triãøn cuía mäüt vuìng laỵnh thäø liãn tènh hồûc cuía caí nỉåïc. Cọ cå såí hả táưng nhiãưu màût âäưng bäü hoaìn chènh > 50 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 85% Trãn 12000 ngỉåìi/km2 Âä thë loải II Âä thë låïn, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt laỵnh thäø liãn tènh hồûc mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi caí nỉåïc. Cå såí hả táưng nhiãưu màût tỉång âäúi âäưng bäü vaì hoaìn chènh. >25 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥80% Trãn 10000 ngỉåìi/km2 (vuìng nụi cọ thãø tháúp hån) Âä thë loải III Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi vuìng liãn tènh. Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût âäưng bäü vaì hoaìn chènh. >10 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 75% Trãn 8000 ngỉåìi/km2 Âä thë loải IV Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt >5 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp Trãn 6000 ngỉåìi/km2 9 vuìng trong tènh. Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût âäưng bäü vaì hoaìn chènh. ≥ 70% Âä thë loải IV Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt vuìng trong tènh. Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût âäưng bäü vaì hoaìn chènh. >5 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 70% Trãn 6000 ngỉåìi/km2 Âä thë loải V Âä thë nhoí, våïi chỉïc nàng laì trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai troì thục âáøy phạt triãøn cuía mäüt huyãûn hồûc củm xaỵ Cå såí hả táưng âaỵ hồûc âang âỉåüc xáy dỉûng nhỉng chỉa âäưng bäü vaì hoaìn chènh. >5 vản ngỉåìi Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 65% Trãn 2000 ngỉåìi/km2 1.2 Phán cáúp quaín lyï âä thë : Viãûc phán loải âä thë trỉåïc tiãn laì âãø phủc vủ cho cäng tạc phán cáúp âä thë, vãư màût quaín lyï haình chênh Nhaì nỉåïc âỉåüc củ thãø hoạ nhỉ sau : - Thaình phäú trỉûc thuäüc Trung ỉång tỉång âỉång våïi cáúp huyãûn âa säú thuäüc âä thë loải III vaì loải IV, mäüt säú êt cọ thãø thuäüc loải V vaì do tioính quaín lyï. - Cạc thë tráún tỉång âỉång cáúp xaỵ thuäüc âä thë loải V chuí yãúu do huyãûn quaín lyï. Do tçnh hçnh phạt triãøn khäng âäưng âãưu giỉỵa cạ âä thë trong toaìn quäúc vaì trong tỉìng vuìng, cho nãn vë trê vai troì vaì tênh cháút âä thë âäúi våïi tỉìng vuìng laỵnh thäø cuỵng khạc nhau. Trong nhiãưu trỉåìng håüp âàûc biãût mäüt säú âä thë âỉåüc phán cáúp quaín lyï cao 10 hån hồûc tháúp hån mäüt báûc so våïi quy âënh trãn. Vê dủ cọ âä thë loải IV nhỉng váùn laì thaình phäú tènh lë vaì cọ âä thë loải V nhỉng váùn laì thë xaỵ do tènh quaín lyï. Mäüt âiãưu cáưn lỉu lyï trong phán loải vaì phán cáúp quaín lyï âä thë åí nỉåïc ta laì tãn goüi cuía âä thë. Âãø phán biãût loải vaì cáúp quaín lyï cuỵng nhỉ quy mä vaì vë trê cuía tỉìng âä thë ta duìng 3 tỉì quen thuäüc “thaình phäú”, “thë xaỵ” vaì “Thë tráún”. Nhỉỵng nàm gáưn âáy cọ xuáút hiãûn thãm tỉì “Thë tỉï” âỉåüc hiãøu laì trung tám cuía cạc âån vë cáúp xaỵ hồûc liãn xaỵ. Thë tỉï chỉa phaíi laì âiãøm dán cỉ âä thë, nhỉng tải âáy lải táûp trung nhiãưu loải cäng trçnh phủc vủ cäng cäüng vãư kinh tãú vàn hoạ xaỵ häüi mang tênh âä thë phủc vủ cho ngỉåìi dán näng thän. Nọ laì bäü màût chênh cuía laìng xaỵ, laì âiãøm dán cỉ cọ maìu sàõc caí âä thë láùn näng thän nhỉng tênh cháút näng thän váùn laì chênh. ÅÍ âáy cọ caí nhỉỵng daỵy nhaì åí táûp trung cuía nhỉỵng ngỉåìi lao âäüng phi näng nghiãûp, bạn näng nghiãûp vaì caí näng nghiãûp åí näng thän. Âáy laì mäüt hçnh thỉïc âä thë hoạ tải chäù ráút thêch håüp våïi Viãût Nam, nọ seỵ laì nãưn taíng cuía cạc âiãøm dán cỉ âä thë tỉång lai theo hỉåïng âä thë hoạ näng thän. 2. S¬ lỵc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triĨn ®« thÞ trªn thÕ giíi 2.1.Nguån gèc vµ sù h×nh thµnh cđa ®o thÞ Sù xuÊt hiƯn cđa “®«” vµ “thÞ” §ã lµ kÕt qu¶ cđa qu¸ tr×nh ph¸t triĨn s¶n xuÊt. Khi con ngêi cßn sèng nhê vµo tù nhiªn, s¨n b¾t h¸i lỵm th× cha cã lµng m¹c hay ®« thÞ mµ chØ cã h×nh thøc tơ c. Khi con ngêi biÕt trång trät, ch¨n nu«i vµ mét sè bé phËn d©n c t¸ch ra s¶n xuÊt ®Þnh c, ®ã lµ c¬ së cho n«ng th«n ra ®êi. Khi s¶n xuÊt ph¸t triĨn, nghỊ thđ c«ng ra ®êi, cÇn ph¶i trao ®ỉi hµng ho¸, d©n c tËp trung thµnh c¸c phêng héi. §« thÞ ®Çu tiªn xuÊt hiƯn khi x· héi hãa giai cÊp. Lĩc ®Çu chØ lµ n¬i giao lu hµng ho¸ vµ s¶n xuÊt tËp trung. Sau nµy giai cÊp thèng trÞ thêng chän n¬i nµy lµm ®iĨm ®ãng chÝnh quyỊn. Nh÷ng n¬i ®ãng chÝnh quyỊn thêng ph¶i ®ỵc b¶o vƯ b»ng hƯ thèng thµnh qu¸ch. V× thÕ cã 2 yÕu tè: ThÞ (Chỵ, phè, phêng...) vµ §« (Thµnh qu¸ch) thêng ®i ®«i víi nhau gäi lµ ®« thÞ 11 2.2 Lỉåüc khaío vãư sỉ phạt triãøn cuía cạc âä thë trãn Thãú giåïi : 2.2.1. Thåìi kyì cäø âải : Bao gäưm thåìi tiãưn sỉí âỉåüc tênh tỉì 30.000 nàm âãún 1000 nàm trỉåïc Cäng nguyãn (trỉåïc CN) vaì giai âoản cäø âặ phạt triãøn âỉåüc tênh âãún nàm 500 sau Cäng nguyãn. Thåìi kyì cäø âải phạt triãøn mảnh cọ thãø tênh tỉì 9000 nàm trỉåïc Cäng nguyãn. Quan âiãøm vãư xáy dỉûng âä thë thåìi kyì naìy vaì mäüt säú nhán váût näøi tiãúng cọ tênh cháút quyãút âënh âäúi våïi sỉû phạt triãøn âä thë xuáút hiãûn åí vuìng Lỉåỵng Haì (Ai Cáûp), vuìng Tiãøu Ạ, Trung Ạ, ÁÚn Âäü vaì Trung Quäúc. Nhiãưu hçnh thỉïc vaì quan niãûm xáy dỉûng âä thë âaỵ hçnh thaình. - Quan âiãøm vãư âënh cỉ : Ngỉåìi cäø xỉa âaỵ cọ quan âiãøm xáy dỉûng cạc âiãøm dán cỉ táûp trung cọ quy mä khäng låïn làõm thỉåìng mäùi âiãøm dán cỉ laì mäüt bäü lảc. Cạc âiãøm dán cỉ âỉåüc xáy dỉûng doüc ven säng, nguäưn nỉåïc âỉåüc coi laì yãúu täú cå baín cuía sỉû täưn tải. + Vãư kinh tãú : Cạc cå såí saín xuáút näng nghiãûp vaì thỉång mải âỉåüc coi laì âäüng lỉûc chênh cuía sỉû phạt triãøn. + Vãư xaỵ häüi : Nãưn taíng cuía dán täüc vaì tän giạo âỉåüc láúy laìm tän chè cho cạc hoảt âäüng trung tám vãư chênh trë. + Vãư an ninh quäúc phoìng : Ngỉåìi cäø xỉa luän coi troüng, hoü xáy dỉûng cạc âiãøm dán cỉ táûp trung åí nhỉỵng nåi dãù daìng quan sạt keí âëch táún cäng. - Cáúu trục âä thë : a. Âä thë cäø Ai Cáûp : Nhỉỵng âä thë cäø âải ra âåìi ráút såïm, vaìo khoíang 3000 nàm trỉåïc cäng nguyãn. Nhỉỵng thaình phäú Ai cáûp cäø âải âãưu táûp trung doüc theo båì säng Nin, âiãưu âọ nọi lãn táưm quan troüng nháút âënh cuía nãưn näng nghiãûp. 12 Theo chỉïc nàng sỉí dủng, thaình phäú Ai cáûp cäø âải âỉåüc chia laìm 4 loüai: - Thaình phäú thuí âä - Thaình phäú âãưn âaìi - Thaình phäú thỉång mải - Thaình phäú mang yï nghéa chiãún lỉåüc. Kim tỉû thạp laì âiãøn hçnh cho mäüt tỉ tỉåíng vãư uy quyãưn cuía Nhaì nỉåïc vaì vua chụa. Cạc Pharaon laì nhỉỵng ngỉåìi chè âảo chênh trong viãûc xáy dỉûng kim tỉû thạp. Pharaon I, II, III laì nhỉỵng ngỉåìi cọ cäng låïn trong viãûc tảo nãn quáưn thãø Kim tỉû thạp Ai Cáûp. Kim tỉû thạp hçnh thaình trãn cå såí thiãn vàn hoüc, khoaíng cạch vaì vë trê xáy dỉûng cuỵng nhỉ tè lãû cuía quáưn thãø âãưu dỉûa trãn sỉû phán bäú cuía hãû thäúng sao trãn tråìi (kãø thỉï báûc cuía cạc vua quan vaì våü con hoü). Kim tỉû thạp xáy dỉûng trãn sa mảc gáưn säng Nin tỉì 5000 nàm trỉåïc. Âáy laì mäüt quáưn thãø kiãún trục âỉåüc xáy dỉûng theo quy hoảch láu âåìi nháút maì coìn täưn tải âãún ngaìy nay. Kim tỉû thạp Cheops, Chephren vaì Mykevios laì ba cäng trçnh låïn nháút. Âä thë cäø âải Ai Cáûp åí hả lỉu säng Nin thỉåìng laì hçnh chỉỵ nháût, xáy dỉûng vaìo khoaíng 3500 nàm trỉåïc CN. Thaình phäú Kahan laì mäüt vê dủ : thaình phäú cọ máût âäü xáy dỉûng cao, cå cáúu thaình phäú phán roỵ khu chuí nä vaì nä lãû. Khu åí cho nguåìi giaìu laì nhaì åí cọ vỉåìn våïi diãûn têch mäùi lä 600m2. Nhaì åí cho ngỉåìi ngheìo laì nhỉỵng khu åí tháúp táưng, âàûc biãût cọ hãû thäúng tỉåïi nỉåïc cho cáy, cạc âỉåìng phäú âaỵ âỉåüc träưng cáy, cáy xanh âỉåüc coi laì mäüt yãúu täú quan troüng trong cáúu trục âä thë. Mäüt âàûc âiãøm cáưn lỉu yï trong cáúu trục âä thë cäø Ai Cáûp laì sỉû chëu aính hỉåíng vãư màût tän giạo. Thaình phäú âỉåüc quy hoảch theo dảng âa tám vaì thåì tháưn màût tråìi. Cuäüc säúng âä thë gàõn liãưn våïi tháưn linh chuí yãúu laì tháưn màût tråìi vç váûy maì åí cuỵng phaíi cọ pháưn thäng våïi màût tråìi. b) HiLảp cäø âải : 13 Xaỵ häüi cäø Hi Lảp âãư cao tênh dán chuí, quan tám âãún viãûc giạo dủc con ngỉåìi vaì mäi trỉåìng säúng åí âä thë. Thaình phäú baìn cåì cuía Hyppodamus (khoaíng 500 nàm trỉåïc CN tải Miletes) laì âiãøm âàûc trỉng cuía quy hoảch Hi Lảp cäø âải. Bäú củc màût bàịng cuía thaình phäú âỉåüc chia thaình cạc phäú theo hãû thäúng âỉåìng ä cåì våïi hai hỉåïng chênh Nam Bàõc vaì Âäng Táy; khoaíng cạch giỉỵa cạc âỉåìng nọi chung khoaíng tỉì 30 âãún 50m. Thaình phäú Mile cuía Hypodamus cọ kêch thỉåïc cạc lä phäú laì 47,2m x 25,4m. Tuyãún âỉåìng chênh Âäng Táy räüng 7,5m âi qua trung tám cọ thãø âi xe, coìn tuyãún Bàõc Nam räüng tỉì 3-4 m cọ âäü däúc låïn nãn chuí yãúu daình cho âi bäü. Cạc thaình phäú âãưu cọ cạc trung tám vaì quaíng trỉåìng chênh, âỉåüc goüi laì Acropolis vaì Agora. Acropolis laì khu vỉûc trung tám cuía thaình phäú, nåi táûp trung cạc âãưn thåì mang tênh tám linh vaì nhaì åí cuía cạc quan toìa cao cáúp. Agora laì mäüt quaíng trỉåìng åí trung tám, nåi táûp trung cạc sinh hoảt vãư thỉång mải vaì haình chênh cuía thaình phäú. Suäút trong máúy thãú kyí trỉåïc CN âä thë cäø Hi Lảp âaỵ phạt triãøn mảnh do âàûc âiãøm chênh trë cäø Hi Lảp cọ nhiãưu tiãún bäü, luáût lãû nghiãm ngàût. c) La Maỵ cäø âải : Quy hoảch vaì kiãún trục La Maỵ cäø âải âaỵ tiãúp thu âỉåüc nhỉỵng thaình tỉûu cuía nãưn vàn hoạ trỉåïc âọ cuỵng nhỉ bë aính hỉåíng sáu sàõc cuía nãưn vàn minh Hi Lảp. Thaình phäú cäø La Maỵ phaín ạnh tênh cháút xaỵ häüi cuía chãú âäü cäüng hoaì âãú quäúc La Maỵ. Trong thaình phäú cọ ráút nhiãưu quaíng trỉåìng vaì nhọm quaíng trỉåìng cuìng våïi hãû thäúng cạc cäng trçnh cäng cäüng låïn nhỉ nhaì hạt, âáúu trỉåìng, nhaì tàõm, máûu dëch, chåü, cung âiãûn, nhaì thåì, miãúu tỉû vaì cạc âaìi kyí niãûm. Näüi dung vaì bäú củc nhọm quaíng trỉåìng cäø La Maỵ ráút phỉïc tảp, cọ trang trê kiãún trục läüng láùy, cäng phu, phaín ạnh sỉû sinh hoảt giaìu cọ vaì yï thỉïc tháøm myỵ cao cuía giai cáúp thäúng trë. 14 Âàûc âiãøm truyãưn thäúng cuía cạc âä thë cäø La Maỵ laì tênh cháút phoìng thuí. Màût bàịng thaình phäú cọ dảng nhỉ cạc trải lênh : HÇnh vuäng, cọ tỉåìng luyỵ baío vãû, cọ 4 coíng bàịng thaình phäú cọ dảng nhỉ cạc trải lênh : Hçnh vuäng, cọ tỉåìng luyỵ baío vãû, cọ 4 cäøng chênh vaì näúi våïi cạc cäøng chênh laì cạc trủc âỉåìng chênh Nam Bàõc (Cardo) vaì Âäng Táy (Decumanius). Trung tám thaình phäú âàût tải âiãøm giao nhau giỉỵa hai trủc âỉåìng. Thaình phäú phạt triãøn thãm cạc khu vỉûc dán cỉ åí phêa ngoaìi theo cạc âỉåìng nháûp thaình. Läúi bäú củc thaình phäú naìy chëu aính hỉåíng nhiãưu cuía cạch bäú củc thaình phäú cäø Hi Lảp. Timgat laì mäüt vê du. d) Nãưn vàn minh Lỉåỵng Haì (Mezopotama) cọ tỉì 4300 nàm trỉåïc CN : Babylon laì thaình phäú låïn nháút lục báúy giåì nàịm trãn båì säng Euphrat. Do vua Netmucazera II xáy dỉûng vaìo