Giáo trình Sản xuất giống keo, bồ đề, bạch đàn

mầm từ hạt. - Giâm trên bầu đất: Chuyển cây hom ra vườn ươm tiếp tục chăm sóc đến khi rễ phát triển đến đáy bầu thì chuyển ra vườn ươm để nuôi dưỡng tiếp. - Chuyển cây hom ra vườn được 2 tuần tiến hành việc tuyển chọn cây. + Mỗi hom chỉ để lại một chồi tốt nhất và loại bỏ những chồi khác. + Loại bỏ những lá già nếu hom đã nên chồi mới. * Những công việc chăm sóc khác - Chế độ nhiệt: Nhiệt độ trong lồng phụ thuộc hầu như toàn bộ vào nhiệt độ bên ngoài. Ngày trời nắng vào lúc 12-13 giờ, hom rất rễ bị héo cho nên cần khống chế nhiệt độ bằng cách tưới nước nhiều lần để nhiệt độ đảm bảo khoảng 25-30oC. - Thường xuyên nhặt bỏ lá rụng và hom chết. - Khơi rãnh cho thông thoát nước không để ứ đọng trên rãnh. - Làm sạch cỏ xung quanh khu vực giâm hom. - Theo dõi chỉnh sửa vòi phun thường xuyên.. * Một số lỗi thường gặp - Tưới không đều. - Ni lông bị hở. - Dùng lưới có độ che phủ không phù hợp, - Không điều chỉnh độ che phủ theo giai đoạn tuổi cây - Không dọn vệ sinh. B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi Câu 1: Điền vào chỗ trống các bước công việc đúng với quy trình kỹ thuật trồng cây mẹ cấp hom? 1 2 3 4.... 5 6 108 Câu 2: Trong quá trình thực hiện các biện pháp chăm sóc vườn cây mẹ cần chú ý những điều gì? Câu 3: Điền vào chỗ trống: Đối với cây........................sau khi trồng 2 - 3 tháng, tiến hành cắt...................... ở độ cao cách mặt đất khoảng 50 - 70cm. Đối với cây.. sau khi trồng 2 tháng, tiến hành cắt...................... ở độ cao cách mặt đất khoảng 20 - 25 cm. Câu 4: Tại sao phải phun thuốc chống nấm sau khi thu chồi? Câu 5: Anh(chị) hãy cho biết các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ lệ ra rễ của hom giâm? Trong các nhân tố đó nhân tố nào quan trọng nhất? Câu 6: Điền x vào câu trả lời đúng nhất Benlate là nhóm thuốc sử dụng để: a. Khử trùng hom b. Kích thích ra rễ c. Xử lý đất Câu 7: Điền x vào câu trả lời đúng nhất Thời vụ giâm hom: Keo lai: Từ tháng 2 - 8 Từ tháng 3 - 7 Từ tháng 4 - 11 Bạch đàn: Từ tháng 10 - 2 năm sau Từ tháng 11 - 3 năm sau Từ tháng 12 - 4 năm sau Câu 8: Chọn và tích vào câu trả lời đúng nhất Trồng lại vườn gây giống sau thời gian: 3 - 5 năm 5 - 7 năm 1 - 2 năm 2. Bài thực hành 109 2.1. Bài thực hành số 2.3.1: Trồng vườn cây keo lai hoặc bạch đàn cấp hom. - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện năng nghề để thực hiện các bước công việc trồng vườn cây keo lai hoặc bạch đàn cấp hom - Nguồn lực: + 1 vườn có 200 m2 để trồng vườn cây mẹ + Có cây đầu dòng để lựa chọn cây trồng vườn cây mẹ. + Cây giống trồng vườn cây mẹ 100 cây + Quốc, xẻng: 10 bộ + Phân chuồng 100 kg + Phân NPK 20 kg. + Vườn cây mẹ cấp hom cần chăm sóc + Phiếu giao bài tập - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành trồng cây vườn cây mẹ cấp hom. - Nhiệm vụ: + Đào hố trồng + Bón lót + Khơi hỗn hợp đất và phân dưới hố lên + Đặt cây vào hố + Lấp đất sau trồng - Thời gian hoàn thành: 08 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: Cả lớp trồng được 1 vườn cây mẹ, phát chăm sóc vườn cây mẹ đạt yêu cầu kỹ thuật 2.2. Bài thực hành số 2.3.2: Chuẩn bị giá thể giâm hom - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện năng nghề để thực hiện các bước công việc chuẩn bị giá thể giâm hom - Nguồn lực: + Luống đất giâm hom: 10 luống 110 + Đất đóng bầu: 6 m3 + Phân chuồng: 100 kg + Phân NPK: 20 kg + Túi bầu: 2 vạn + Lưới sàng đất 3 chiếc. + Quốc, xẻng: 5 bộ + Phiếu giao bài tập - Cách thức tiến thành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành trộn hỗn hợp ruột bầu và đóng bầu - Nhiệm vụ: + Lấy túi bầu + Dồn hỗn hợp lần 1 + Dồn hỗn hợp lần 2 + Xếp bầu vào luống + Áp đất tạo má luống - Thời gian hoàn thành: 06 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: mỗi nhóm hoàn thành một luống bầu giâm hom. 2.3. Bài thực hành số 2.3.3: Giâm hom keo lai, bạch đàn - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện năng nghề để thực hiện các bước công việc giâm hom keo lai, bạch đàn. - Nguồn lực: + Vườn cây Keo lai, bạch đàn cấp hom + Luống bầu giâm hom: 10 luống + Kéo cắt hom: 15 chiếc + Chậu đựng hom: 15 chiếc + Thuốc kích thích: 3 gói + Thuốc benlate: 3 gói + Phiếu giao bài tập 111 - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành chọn cành cắt hom, cắt cành hom, cắt hom, xử lý hom, cắm hom - Nhiệm vụ: + Cắt cành hom + Cắt hom + Khử trùng hom + Xử lý hom + Cắm hom - Thời gian hoàn thành: 04 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: mỗi nhóm cấy được một luống hom keo lai, một luống bạch đàn đạt tiêu chuẩn 2.4. Bài thực hành số 2.3.4: Chăm sóc cây keo, bạch đàn hom trong nhà hom - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện năng nghề để thực hiện các bước công việc chăm sóc keo, bạch đàn trong nhà hom. - Nguồn lực: + Luống keo hom trong nhà giâm hom: 5 luống + Luống keo lai ngoài vườn ươm: 5 luống + Ô doa: 5 chiếc + Phân NPK: 10 kg + Thuốc phòng trừ sâu bệnh hại + Phiếu giao bài tập - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành chăm sóc cây hom trong nhà giâm hom. - Nhiệm vụ: + Tưới nước + Bón phân 112 + Che nắng + Phòng trừ sâu bệnh hại - Thời gian hoàn thành: 04 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: Mỗi nhóm chăm sóc hai luống hom trong nhà giâm hom C. Ghi nhớ - Các dòng cây mẹ Keo lai và Bạch đàn; - Tiêu chuẩn cây giống đem trồng ở vườn cây mẹ, cự ly trồng - Các bước và yêu cầu của từng bước trồng cây mẹ - Kỹ thuật đốn tỉa, tạo tán và phòng trừ sâu bệnh hại cho vườn cấp hom - Khái niệm, ưu và nhược điểm của nhân giống bằng hom; - Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ lệ ra rễ của hom. - Kỹ thuật giâm hom; - Thực hiện an toàn lao động khi dùng thuốc bảo vệ thực vật và thuốc kích thích ra rễ. 113 BÀI 4: SẢN XUẤT GIỐNG KEO LAI, BẠCH ĐÀN TỪ CÂY MẦM MÔ Mã bài: 02-04 Mục tiêu: - Trình bày được tiêu chuẩn lựa chọn giống cây, quy trình kỹ thuật tạo giống keo lai, bạch đàn từ cây mầm mô; - Thực hiện được kỹ thuật: đóng bầu, cấy cây và chăm sóc cây mầm mô keo lai, bạch đàn trong nhà lưới; - Đảm bảo an toàn và vệ sinh lao động. A. Nội dung 1. Giới thiệu sản xuất cây con bằng cây mầm mô Nhân giống sinh dưỡng bằng phương pháp nuôi cấy mô và tế bào thực vật (còn gọi là vi nhân giống, nhân giống invitro) là phương pháp sản xuất hàng loạt cây con (bản sao) từ một bộ phận của cây (các cơ quan, mô, tế bào) bằng cách nuôi cấy chúng trong điều kiện vô trùng có môi trường thích hợp và được kiểm soát. Giai đoạn cấy cây mầm mô là giai đoạn đưa cây mô từ trong ống nghiệm cấy vào bầu đất và chăm sóc ngoài vườn ươm. Đây là giai đoạn chuyển cây con từ trạng thái sống dị dưỡng sang giai đoạn sống tự dưỡng. 2. Chuẩn bị các điều kiện cấy cây mầm mô 2.1. Chuẩn bị nhà lưới Ưu điểm dễ nhận thấy khi sản xuất trong hệ thống nhà lưới là nông dân ít bị phụ thuộc vào yếu tố thời tiết, thuận tiện trong việc ứng dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật mới vào sản xuất. Do đó người nông dân dễ dàng canh tác nhiều giống cây trồng mới. Hiện nay phổ biến có 02 loại nhà lưới: 2.1.1. Loại nhà lưới kín Là loại nhà lưới được phủ hoàn toàn bằng lưới cả trên mái cũng như xung quanh, có cửa ra vào cũng được phủ kín bằng lưới. Được sử dụng để che chắn ngăn ngừa côn trùng thâm nhập (chủ yếu là các loại bướm, bọ cánh cứng, nhóm côn trùng bay được). Về thiết kế với kiểu mái bằng và mái nghiêng hai bên. Khung nhà được làm bằng cột bê tông hoặc bằng khung sắt hàn hoặc bắt ốc vít. Độ cao chỉ từ 2,0 - 3,9 m. Quy mô diện tích: từ 500 - 1.000 m2 theo từng hộ gia 114 đình sử dụng canh tác. Vật liệu lưới che: loại lưới mùng màu trắng hoặc xanh lá cây sản xuất bằng vật liệu trong nước bằng kỹ thuật dệt lưới đơn giản, lưới hoàn toàn không được xử lý để tăng khả năng chống chịu tia tử ngoại, nắng, gió nên độ bền không cao, chỉ sử dụng tốt từ 6 - 8 tháng là rách, hư hỏng. Loại nhà lưới này có ưu điểm là do nhà lưới kín ngăn ngừa được côn trùng phá hoại nên giảm được tối đa lượng thuốc trừ sâu sử dụng. Tuy nhiên về mùa nắng do không được thông gió, nhiệt độ trong nhà lưới cao hơn ở ngoài 1- 2oC làm ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây. Lưới che chất lượng không đảm bảo, mau hư rách dẫn đến côn trùng dễ dàng thâm nhập vào nhà lưới nếu không bảo dưỡng thường xuyên. Hình 2.4.1: Nhà lưới kín 2.1.2. Loại nhà lưới hở Nhà lưới hở là loại “nhà lưới” chỉ được che chủ yếu trên mái hoặc một phần bao xung quanh. Mục đích sử dụng: chủ yếu để giảm bớt tác hại của mưa và gió giúp cho cây trồng được cả vào mùa mưa. Không có tác dụng ngăn ngừa côn trùng. Thiết kế rất đơn giản với kiểu mái bằng và mái nghiêng hai bên. Về khung nhà: được làm bằng cột bê tông hoặc bằng khung sắt hàn hoặc bắt ốc vít. Một số nhà lưới do dân tự làm chỉ làm khung bằng cây gỗ chống và căng dây kẽm, dây cáp để giữ lưới. Quy mô diện tích từ 500 m2 - 1,0 ha theo từng hộ hoặc nhóm hộ liên kết cùng nhau sử dụng cho việc trồng rau. Độ cao từ 2,0 - 2,5 m. Loại nhà lưới này có ưu điểm là do chỉ làm mái che phần trên nên thông thoáng. Thiết kế đơn giản, chỉ có cột chống, căng dây kẽm và kéo lưới nên chi phí giá thành nhà lưới thấp hơn nhiều so với nhà lưới kín, giảm hơn 50% chi phí. Quy 115 mô diện tích có thể mở rộng, nhiều hộ liên kết lại với nhau, thuận tiện cho việc canh tác và phân công lao động. Hình 2.4.2: Nhà lưới hở 2.2. Chuẩn bị giá thể cấy cây mầm mô - Thành phần hỗn hợp ruột bầu là 100% đất tầng B. - Kỹ thuật đóng bầu tương tự như đóng bầu giâm hom 3. Lựa chọn giống cây 3.1 Lựa chọn giống cây keo lai - Cây con trong bình nuôi cấy đã qua huấn luyện. - Cây không bị nhiễm nấm, vi khuẩn. - Cây có thân mọc thẳng, không cong queo, không cụt ngọn, khỏe, lá xanh. - Cây phải đạt chiều cao chiều cao từ: 3 – 5 cm tính từ cổ rễ. - Cây giống đang sinh trưởng tốt trong bình, không mang mầm bệnh. - Tuổi cây giống từ 25 – 30 ngày (tính từ lúc cấy vào môi trường ra rễ). - Số rễ: 3 – 4 rễ. 3.2 Lựa chọn giống cây bạch đàn - Cây con trong bình nuôi cấy đã qua huấn luyện. - Cây không bị nhiễm nấm và vi khuẩn. - Cây có thân mọc thẳng, không cong queo, không cụt ngọn, khỏe, lá xanh. - Cây phải đạt chiều cao tối thiểu 2,5cm tính từ cổ rễ. 116 - Đường kính cổ rễ từ 1-1,5mm. - Cây giống đang sinh trưởng tốt trong bình, không mang mầm bệnh. - Tuổi cây giống từ 20 – 25 ngày (tính từ lúc cấy vào môi trường ra rễ). - Số rễ: 3 – 4 rễ. Hình 2.4.3: Cây mầm mô bạch đàn 4. Cấy cây mầm mô * Xử lý cây mầm và bầu đất trước khi ươm cây Trước khi cấy cây vào bầu đất, phải xử lí bầu bằng cách tưới đẫm bằng dung dich Viben C nồng độ 0,3% (3g VibenC pha với 1 lít nước) trước 24 giờ. Cây mầm sau khi được rửa sạch, cắt bớt rễ và cấy vào bầu đất. Cây cấy thường vào lúc chiều tối để tránh ánh nắng chiếu trực tiếp vào luống cây mới cấy. * Tạo lỗ cấy Tạo lỗ cấy ở giữa bầu sâu bằng chiều dài rễ. * Cấy cây Đưa rễ cây xuống hố cấy sao cho rễ thẳng và ở trạng thái tự nhiên, cổ rễ của cây thấp hơn mặt bầu khoảng 0,5 cm . 117 * Lấp đất Ép đất, san phẳng mặt bầu: Ép đất đồng thời tay nhấc nhẹ cây cấy để cho bộ rễ thẳng và ở trạng thái tự nhiên. San phẳng mặt bầu để tránh đọng nước. * Che phủ Cắm ràng ràng lên luống, che nắng 70 – 80%, độ cao của ràng ràng và dàn che 30 – 40cm. * Tưới nước Dùng thùng hoa sen có lỗ nhỏ đường kính 0,2cm tưới 1 -2 lần/ngày, tưới 2 - 3 lít/m2/lần, duy trì độ ẩm của đất khoảng 60 – 70%. - Chú ý: + Khi bứng và cấy cây người ngồi ở rãnh vuông góc với luống. Không làm dập cây mầm, không để cây bị héo. Trình tự cấy từ giữa luống về phía người ngồi. + Sau khi cấy cây từ 5-10 ngày kiểm tra nếu cây chết thì tiến hành trồng dặm vào những bầu không có cây. 5. Chăm sóc cây mầm mô trong nhà lưới 5.1. Tưới nước, che phủ - Tuần đầu duy trì độ ẩm 85-90%, sau tưới bình thường - Nhiệt độ 30-350C, ánh sáng che phủ 50%. - Sau khi cấy che nắng từ 60-70%. Che luống cây mới cấy bằng một lớp nilon trong để duy trì độ ẩm và phủ bên ngoài lớp nilon bằng lưới đen để giảm cường độ ánh sáng cho cây. - Tuỳ theo nhiệt độ không khí tại thời điểm ươm cây, dùng hệ thống tưới phun tự động để duy trì độ ẩm cho cây. Trong suốt thời gian cây chưa bén rễ không được tháo dỡ màn che phủ cho cây. - Sau khi cấy cây vào bầu đất được 14 ngày, cây đã bén rễ, bắt đầu tiến hành tháo dỡ màn che phủ cho cây. - Sau khi tháo màng che phủ, tiếp tục phun sương cho cây, tùy theo thời tiết mà có chế độ phun hợp lý, tiến hành tưới phân cho cây như sau: sử dụng phân NPK 16- 16-8-13S, thời gian giữ 2 lần bón 5 ngày /lần, sau khi tưới phân xong phải tưới rửa lá bằng nước sạch. 5.2. Bón phân Sau khi cấy 3 tuần thì bón thúc phân NPK loại tỷ lệ 5:10:3 với nồng độ 0.3%, sau đó một tuần tưới 1 lần. Tưới phân xong phải tưới nước lã rửa lá 118 5.3. Phòng trừ sâu bệnh hại Hai ngày sau khi cấy phun thuốc phòng nấm thường dùng VibenC 0.3%, Benlate 0.3%, đa khuẩn linh 0.1%.... 1tuần/lần Khi thấy xuất hiện sâu hại phải phun thuốc trừ sâu ngay. Ngoài ra cần phải vệ sinh vườn ươm thường xuyên nhặt bỏ lá rụng, lá bệnh và tiến hành đảo phân loại cây đúng định kỳ Thực hiện các biện pháp chăm sóc chu đáo đến khi cây đủ tiêu chuẩn xuất vườn.Tiêu chuẩn cây con xuất vườn cao>25cm đường kính cổ rễ >3mm không bị sâu bệnh hại sinh trưởng tốt Ngừng tưới phân tước khi đi trồng 2 tuần. Trong trường hợp phải lưu cây trong vườn ươm lâu hơn thì hạn chế tưới nước bón phân để hãm cây. Hình 2.4.3: Vườn cây mô bạch đàn Hình 2.4.4: Cây mô keo 5.4. Đảo bầu - Khi cây được 1,5 tháng tuổi ngoài vườn ươm, đạt chiều cao 10-15cm tiến hành đảo bầu lần 1. - Trước khi đem đi trồng rừng 2-3 tuần tiến hành đảo bầu lần 2 để phân loại cây. * Chú ý - Mỗi lần đảo bầu hạn chế ánh nắng chiếu trực tiếp vào cây, tưới đẫm nước và không tưới phân. - Khi cây được từ 2,5 - 3 tháng tuổi, chiều cao đạt từ 20-40cm, đường kính cổ rễ 3mm thì đủ tiêu chuẩn trồng rừng. 119 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi Câu 1: Điền vào chỗ trống các bước công việc đúng với quy trình kỹ thuật cấy cây mầm mô vào bầu? 1 2 3 4.... 5 6 Câu 2: Điền x vào câu trả lời đúng nhất Tuổi cây mầm mô đủ tiêu chuẩn xuất vườn là: a. 1,5 -02 tháng b. 2,5 -03 tháng c. 03 -3,5 tháng 2. Bài thực hành 2.1. Bài thực hành số 2.4.1: Chuẩn bị giá thể cấy cây mầm mô - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng nghề để thực hiện các bước công việc chuẩn bị giá thể cấy cây mầm mô. - Nguồn lực: + Luống đất giâm hom: 10 luống + Đất đóng bầu: 6 m3 + Phân chuồng: 100 kg + Phân NPK: 10 kg + Túi bầu: 02 vạn + Lưới sàng đất 3 chiếc. + Quốc, xẻng: 5 bộ + Phiếu giao bài tập 120 - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành trộn hỗn hợp ruột bầu và đóng bầu - Nhiệm vụ: - Thời gian hoàn thành: 06 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: mỗi nhóm hoàn thành 2 luống bầu cấy cây mầm mô. 2.2. Bài thực hành số 2.4.2: Cấy cây mầm mô vào bầu - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng nghề để thực hiện các bước công việc cấy cây mầm mô vào bầu. - Nguồn lực: + Cây mầm mô keo lai, bạch đàn + Luống bầu giâm hom: 10 luống + Kéo cắt hom: 15 chiếc + Chậu đựng hom: 15 chiếc + Thuốc kích thích: 3 gói + Thuốc benlate: 3 gói + Phiếu giao bài tập - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành cấy cây mầm mô vào bầu dinh dưỡng. - Nhiệm vụ: + Xử lý cây mầm và bầu đất trước khi ươm cây + Tạo lỗ cấy + Cấy cây + Lấp đất + Che phủ + Tưới nước - Thời gian hoàn thành: 06 giờ 121 - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: mỗi nhóm cấy được hai luống cây mầm mô đạt tiêu chuẩn 2.3. Bài thực hành số 2.4.3: Chăm sóc hom cây mầm mô trong nhà lưới - Mục tiêu: củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng nghề để thực hiện các bước công việc chăm sóc hom cây mầm mô trong nhà lưới - Nguồn lực: + Luống cây mầm mô trong nhà giâm hom: 10 luống + Luống keo lai ngoài vườn ươm: 5 luống + Ô doa: 5 chiếc + Phân NPK: 10 kg + Phiếu giao bài tập - Cách thức tiến hành: + Chia lớp thành từng nhóm từ 5 – 7 người + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành chăm sóc cây mầm mô trong nhà lưới. - Nhiệm vụ: + Tưới nước, che phủ + Bón phân + Phòng trừ sâu bệnh hại + Đảo bầu - Thời gian thực hiện bài học này: 04 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: mỗi nhóm chăm sóc hai luống cây mầm mô trong nhà lưới đạt tiêu chuẩn. C. Ghi nhớ - Kỹ thuật cấy cây mô vào bầu. + Xử lý cây mầm và bầu đất trước khi ươm cây + Tạo lỗ cấy + Cấy cây + Lấp đất + Che phủ 122 + Tưới nước - Quy trình kỹ thuật chăm sóc cây mầm mô sau khi cấy. + Tưới nước, che phủ + Bón phân + Phòng trừ sâu bệnh hại + Đảo bầu 123 BÀI 5: CHĂM SÓC CÂY CON Ở VƯỜN ƯƠM Mã bài: 02-05 Mục tiêu: - Trình bày được nội dung các biện pháp chăm sóc cây con trong vườn ươm. - Thực hiện được các bước chăm sóc cây con ở vườn ươm: tưới nước, làm cỏ, đảo bầu, điều tra và phân loại cây, phòng trừ sâu bệnh hại và hãm cây đúng kỹ thuật; A. Nội dung 1. Tưới nước Lượng nước tưới (4-5lít/m2/lần), 1 – 2 ngày tưới 1 lần. Căn cứ vào đặc điểm loài cây, tuổi cây thời tiết mà xác định lượng nước tưới, số lần tưới, phương pháp tưới cho phù hợp đảm bảo đủ ẩm cho luống cây con. Cây mầm gieo thường xuyên phải tưới nước buổi sáng, chiều tối, lúc còn nhỏ tưới 2 -3 lít nước/m2 lớn lên tăng dần theo tuổi của cây 4 - 5 lít/m2, tùy theo thời tiết mà điều chỉnh số lần tưới cho phù hợp. Có 2 phương pháp tưới: - Tưới phun áp dụng cho nền đất - Tưới thấm áp dụng với nền cứng * Chú ý: - Nguồn nước tưới đảm bảo sạch. - Tưới không để cây bị gãy, đổ. Hình 2.5.1: Tưới nước chăm sóc vườn ươm 124 2. Làm cỏ, phá váng Cỏ dại ở vườn ươm phát triển rất mạnh, cạnh tranh dinh dưỡng và nước với cây con, đồng thời còn tạo môi trường cho sâu bệnh hại phát sinh, phát triển do đó phải làm cỏ thường xuyên cho cây. Chủ yếu áp dụng làm cỏ xới đất đối với những loại hạt to gieo theo hàng hoặc bầu để tạo điều kiện cho hạt nẩy mầm nhanh Phá váng theo định kỳ 15 - 20 ngày/lần làm lúc trời mát và đất ẩm làm xong phải tưới nước cho mặt đất ổn định. 3. Che phủ 3.1. Che nắng Mục đích làm giảm nhiệt độ cho đất, điều tiết ánh sáng cho phù hợp tùy theo từng loài cây ưa sáng hay ưa bóng, thời gian che phủ dài hay ngắn phụ thuộc vào đặc điểm sinh thái của từng loài cây VD: Bạch đàn, keo thời gian che 7 - 10 ngày, quế, hồi, mỡ thời gian che phủ 2/3 thời gian cây nuôi dưỡng ở vườn ươm. Che nắng mưa cho cây sau cấy, độ che phủ 50%. Sau 5 ngày dỡ dần dàn che và 15 ngày sau thì dỡ hết. Định kỳ tưới nước, lượng nước tưới tưới 3 lit/m2 . Định kỳ làm cỏ phá váng. 3.2. Che mưa chống rét Khi thời tiết mưa to, gió rét cần phải che cây để đảm bảo cho cây sinh trưởng phát triển bình thường không bị đột ngột cây dễ mắc bệnh như thối rễ, thối thân Hình 2.5.2: Che phủ vườn ươm 125 4. Bón phân - Bón thúc cho cây ươm trên mặt đất. - Dùng phân chuồng ủ hoai trộn với tro bếp sàng trên mặt luống cây con (2 - 3 kg/m2 bón xong tưới rửa lá. - Dùng phân NPK hòa nước (300g + 10 lít nước/1000 bầu). Định kỳ 15 ngày 1 lần lượng bón không quá 1g/1 bầu, tháng cuối cùng ngừng bón. - Bón cho luống bầu Tùy theo sự sinh trưởng phát triển của cây mà chọn loại phân bón phù hợp. Dùng NPK bón thúc bằng phương pháp hoàn tan trong nước rồi tưới cho cây, mỗi tuần bón một lần, ngừng bón trước khi cây xuất vườn 2 tuần. Tỳ lệ bón: Lần 1 bón 1kg NPK/10.000 cây Lấn 2: bón 1.5kg NPK/10.000 cây Lần 3: bón 2kg NPK/10.000 cây Lần 4 bón 1kg NPK/10.000 cây Lần 5 bón 1kg NPK/10.000 cây Hình 2.5.3: Tưới phân chăm sóc vườn ươm 126 5. Đảo bầu và điều tra phân loại cây 5.1. Đảo bầu Trong quá trình sinh trưởng, luống cây có hiện tượng phân hóa cây cao, thấp, lớn, nhỏ do đó chúng ta cần chuyển bầu phân loại cây để tập trung những cây có cùng cấp chiều cao vào một khu vực tiện cho quá trình chăm sóc. Khi chuyển bầu, nếu rễ cây đã mọc dài xuyên qua đáy bầu phải cắt bỏ rễ. Dùng dao hoặc kéo sắc cắt. Sau khi cắt cần che bóng và tưới nước cho cây đến khi cây phục hồi thì bỏ che. Hình 2.5.4: Đảo và phân loại bầu 5.2. Điều tra phân loại cây con a. Mục đích Là một việc làm cần thiết, nhằm mục đích kiểm kê nắm được số cây tốt, xấu, xếp riêng để có biện pháp chăm sóc phù hợp, mỗi lần phân loại di chuyển bầu sẽ làm hạn chế sự phát triển của bộ rễ vượt ra khỏi túi bầu, đồng thời giúp cho cây phát triển cân đối về đường kính và chiều cao. 127 b. Phương pháp điều tra Phương pháp điều tra là đo đếm trên ô tiêu chuẩn, từ kết quả trên ô tiêu chuẩn suy ra toàn vườn. + Diện tích đo đếm 2 - 4% diện tích gieo ươm. + Ô tiêu chuẩn có hình vuông. + Diện tích ô tiêu chuẩn : 0,25 m2 ( cạnh 0,5m ). + Ô tiêu chuẩn đo ngẫu nhiên. Hình 2.5.5: Bố trí ô tiêu chuẩn a. Luống cây con b. Ô tiêu chuẩn Hình 2.5.6: Đảo bầu và phân loại bầu keo Hình 2.5.7: Đảo bầu và phân loại bầu bạch đàn 128 6. Phòng trừ sâu bệnh hại 6.1 Một số loài sâu hại và biện pháp phòng trừ 6.1.1. Một số loại sâu hại thường gặp ở vườn ươm Sâu hại là những loài côn trùng gây hại hoặc gây khó chịu cho các hoạt động, ảnh hưởng xấu và thiệt hại đến lợi ích của con người. Sâu hại cùng với nhện hại, cỏ dại, bệnh hại (nấm, vi khuẩn, virus, tuyến trùng), gặm nhấm ... Tạo thành sinh vật gây hại hoặc vật gây hại. Khái niệm này chỉ mang tính tương đối vì nó phụ thuộc vào không gian và thời gian bởi vì “ảnh huởng xấu” chỉ xảy ra khi sâu hại dưới một điều kiện môi trường nào đó phát triển với số lượng lớn. a/ Nhóm dế mèn Gồm dế mèn nâu lớn, dế mèn nâu nhỏ, dế dũi Dế mền Dế dũi Hình 2.5.8. Nhóm dế mèn Trong vườn ươm cây lâm nghiệp, thường gặp 3 loài trong nhóm dế là: Dế dũi: Phá hại cây ươm từ tháng 4 đến tháng 10, mạnh nhất là vào tháng 5 và tháng 6. Ban ngày chúng ẩn nấp dưới đất, ban đêm, cả dế non và dế trưởng thành, thường cày những đường ngang dọc trên mặt luống để ăn rễ cây. Dế mèn nâu lớn: Phá hại mạnh từ tháng 2 đến tháng 4. Ban ngày chúng ở dưới hang sâu khoảng 20 cm, ban đêm chúng bò ra cắn cây non để ăn. Dế mèn nâu nhỏ: Phá hại mạnh nhất từ tháng 2 đến tháng 5. ban ngày chúng ẩn nấp dưới các đám cỏ khô, ban đêm bò ra ăn cây con. 129 b/ Nhóm bọ hung: Nhóm này bao gồm bọ hung nâu lớn, bọ hung nâu nhỏ, bọ cánh cam Hình 2.5.9: Nhóm bọ hung Trong vườn ươm thường gặp những loài bọ hung sau: Bọ hung nâu lớn: Sâu trưởng thành xuất hiện vào giữa tháng 3 và đầu tháng 4, ban ngày chui xuống đất, chập tối bay ra ăn lá. Sâu trưởng thành sống kéo dài đến 6 hoặc 7 tháng. Chúng đẻ trứng ở trong đất, nơi có cỏ hoai mục. Sâu non sống trong đất chuyên ăn rễ cây non. Bọ cánh cam: Một năm xuất hiện 2 đợt. Đợt 1 từ tháng 2 đến tháng 5. Đợt 2 vào tháng 11. Sâu trưởng thành bay ra ăn lá các loài cây vào ban đêm. Sâu non sống ở trong đất ăn rễ cây con. 130 Bọ cánh cam: Một năm có một thế hệ. Thời gian vũ hoá kéo dài từ tháng 5 đến tháng 8. Sâu trưởng thành ban ngày đậu dưới tán cây, ban đêm bay ra ăn lá. Sâu non sống ở trong đất, phá hại mạnh rễ cây vào lúc chập tối và sáng sớm. Bọ sừng: Một năm có 1 thế hệ. Sâu trưởng thành xuất hiện từ cuối tháng 6 đến tháng 10, ban ngày đậu trên cây gặm vỏ thành các mảng lớn. Sâu non sống trong đất ăn cả rễ cây con và cây lớn. c/ Nhóm sâu xám: bao gồm: sâu xám lớn, sâu xám nhỏ, sâu xám vàng. * Sâu xám nhỏ Sâu xám nhỏ một năm có 5 - 7 lứa, phá hại ở giai đoạn sâu non. Hình 2.5.10: Sâu xám nhỏ 6.1.2. Biện pháp phòng trừ sâu hại Loài sâu hại Tác hại Biện pháp phòng trừ Nhóm dế mèn - Cắn mầm non, cắn ngang thân cây con - Phá hoại vào ban đêm - Phòng: + Làm cỏ, phát quang + phun thuốc Folithion 0,1% + Xử lý tiêu độc đất trước khi gieo ươm. - Trừ: Phun thuồc Folithion 0,1%...lên luống cây bị hại vào lúc chập tối + Bả độc gồm: Cám rang, rau 131 lang băm nhỏ, thuốc Bassa 0,1% hoặcFolithion 0,1% Nhóm sâu bọ hung - Sâu non sống trong đất phá hoại rễ và cây non. - Sâu trưởng thành ăn bổ sung lá bạch đàn, phi lao, xà cừ - Phá hoại vào ban đêm. - Phòng: + Làm cỏ, phát quang + Phun thuồc Folithion 0,1% + Xử lý tiêu độc đất trước khi gieo ươm, xới đất để diệt nhộng