Một số vấn đề về vai trò thực tiễn và lý luận, trong quá trình thực hiện kinh tế nhà nước

Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu A. PhÇn më ®Çu B. PhÇn néi dung I. Sù cÇn thiÕt cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë ViÖt Nam 1. TÝnh tÊt yÕu cña thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam 2. Kinh tÕ Nhµ n­íc lµ xu h­íng mang tÝnh quy luËt cña nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i tõ nÒn s¶n xuÊt nhá lªn nÒn s¶n xuÊt lín II. Mét sè vÊn ®Ò vÒ vai trß thùc tiÔn vµ lý luËn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kinh tÕ Nhµ n­íc. 1. Lý luËn a. §iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh b. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc c. Ph­¬ng h­íng, môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc ë ViÖt Nam d. Yªu cÇu n¶y sinh cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é 2. Thùc tiÔn a. Vai trß chØ ®¹o kinh tÕ Nhµ n­íc b. Tæng kÕt, hÖ thèng, kh¸i qu¸t ho¸ chØ ®¹o cña thùc tiÔn kinh tÕ Nhµ n­íc III. ý kiÕn c¸ nh©n 1. Gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l­u ý trong ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc c. KÕt luËn Lêi nãi ®Çu Tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø VIII ®Õn nay §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc ®i ®«i víi vÊn ®Ò ph¸t triÓn hoµn thiÖn 5 thµnh phÇn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. Ph¸t triÓn cñng cè n¨m thµnh phÇn kinh tÕ trªn n»m trong tæng thÓ kinh tÕ nhµ n­íc. Nh­ng bªn c¹nh ®ã §¶ng céng s¶n ViÖt nam còng chØ râ r»ng vai trß quan träng cña kinh tÕ nhµ n­íc. Thùc hiÖn vai trß ®ã trong nh÷ng n¨m qua nhÊt lµ nh÷ng n¨m ®æi míi chóng ta ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh tùu quan träng t¹o ra thÕ vµ lùc míi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang mét thêi kú ph¸t triÓn cao h¬n ®Èy tíi mét b­íc tiÕn dµi trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc nhµ. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc nh÷ng n¨m qua do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã nguyªn nh©n nãng véi, chñ quan, ®èt nãng giai ®o¹n chóng ta ®· m¾c ph¶i mét sè khuyÕt ®iÓm sai lÇm mµ nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø VI vµ VII ®· v¹ch ra. Muèn tiÕp tôc ph¸t huy thµnh tÝch kinh tÕ nhµ n­íc kh¾c phôc yÕu kÐm ®Èy lïi nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ sím ®­a ®Êt n­íc ra khái t×nh tr¹ng mét n­íc nghÌo c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n t¨ng c­êng tiÒm lùc quèc phßng an ninh, cñng cè v÷ng ch¾c ®éc lËp vµ chñ quyÒn quèc gia, t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc l­îng s¶n xuÊt ra ®êi phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt míi th× kh«ng cßn con ®­êng nµo kh¸c lµ chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh vµ ph¸t huy vai trß cña kinh tÕ nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. VÊn ®Ò kinh tÕ nhµ n­íc vµ vai trß kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lµ mét vÊn ®Ò rÊt réng bao hµm nhiÒu mÆt néi dung. Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy em xin ®Ò cËp ®Õn c¸c néi dung sau: I. Sù cÇn thiÕt cña kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë ViÖt Nam. 1. TÝnh tÊt yÕu cña thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. 2. Kinh tÕ nhµ n­íc lµ xu h­íng mang tÝnh quy luËt cña nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i tõ nÒn s¶n xuÊt nhá lªn nÒn s¶n xuÊt lín. II. Mét sè vÊn ®Ò vÒ vai trß thùc tiÔn vµ lý luËn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kinh tÕ nhµ n­íc. 1. Lý luËn: a. §iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh. b. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc. c. Ph­¬ng h­íng, môc tiªu ph¸t triÓn cña kinh tÕ Nhµ n­íc ë ViÖt Nam d. Yªu cÇu n¶y sinh cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong t hêi kú qóa ®é 2. Thùc tiÔn. a. Vai trß chØ ®¹o kinh tÕ Nhµ n­íc: b. Tæng kÕt, hÖ thèng, kh¸i qu¸t ho¸ chØ ®¹o cña thùc tiÔn kinh tÕ Nhµ n­íc: III. ý kiÕn c¸ nh©n: 1. Gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc trong giai ®o¹n hiÖn nay: 2. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l­u ý trong ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc . A. PhÇn më ®Çu. Thùc tÕ lÞch sö ®· chøng minh r»ng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ quy luËt kh¸ch quan cña tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ng­¬× vµ bÊt cø ë giai ®o¹n nµo, bÊt kú ®Êt n­íc nµo kh«ng lo¹i trõ c¸c n­íc giµu m¹nh vÒ kinh tÕ. Suy ®Õn cïng ®Òu b¾t ®Çu vµ quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt s«i ®éng. C¸c n­íc nhanh chãng thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m ®­a kinh tÕ ph¸t triÓn trong ®ã con ng­êi lµ trung t©m. Muèn vËy c¸c n­íc kh«ng cßn con ®­êng nµo kh¸c lµ ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ. Do vËy vÊn ®Ò kinh tÕ ë ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é lµ vÊn ®Ò chung mang tÝnh chÊt toµn quèc khiÕn mäi ng­¬× ®Òu ph¶i quan t©m nghiªn cøu nã. HiÖn nay nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn nghÌo (thuéc nhãm 3) thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng­êi hiÖn nay lµ rÊt thÊp. Sau nhiÒu thËp kØ chiÕn tranh nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp. Song song víi sù ph¸t triÓn rÊt thÊp lµ mét sù qu¶n lý yÕu kÐm , c¬ së h¹ tÇng trong t×nh tr¹ng thÊp kÐm vµ nghÌo nµn. N¨m 1992 tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ 8,3% trong khi l¹m ph¸t ®­îc gi¶m xuèng møc kiÓm so¸t ®­îc lµ 15%. XuÊt khÈu t¨ng nhanh kÓ tõ n¨m 1988-1993 møc t¨ng tr­ëng trung b×nh lµ 30%, tÝnh chung c¶ 4 n¨m (1991-1994) tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) ®¹t tèc ®é t¨ng b×nh qu©n lµ 7,2%, s¶n l­îng n«ng nghiÖp ®¹t møc cao ch­a tõng cã (®øng thø hai trªn thÕ giíi vÒ s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu). Cã ®­îc nh÷ng thµnh c«ng vÒ nÒn kinh tÕ võa qua cña c¶ n­íc lµ kÕt qu¶ cña mét ®­êng lèi c¶i c¸ch kinh tÕ réng lín do §¹i héi §¶ng VI (1986) ®Ò ra vµ §¹i héi §¶ng lÇn VII (1991) ph¸t triÓn vµ cô thÓ ho¸ víi sù quyÕt ®Þnh chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®­a nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam theo h­íng ph¸t triÓn giµu m¹nh tiÕn tíi mét x· héi c«ng b»ng v¨n minh. §Ó gãp phÇn nghiªn cøu vÒ nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë ViÖt Nam vµ vai trß cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é . Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy em xin ®Ò cËp ®Õn “Mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ Nhµ n­íc vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë ViÖt Nam”. B. Néi dung. I. Sù cÇn thiÕt cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam: 1. TÝnh tÊt yÕu cña thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. §Ó cã mét x· héi ViÖt Nam nh­ ngµy nay kh«ng ph¶i do tù nhiªn mµ cã. §ã lµ do c¶ mét qu¸ tr×nh tÝch luü chØ ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam víi mét ®­êng lèi ph¸t triÓn ®óng h­íng, kÞp thêi vµ s¸ng t¹o cã chän läc. ViÖt Nam tiÕn lªn con ®­êng chñ nghÜa x· héi ngay sau khi ®Êt n­íc giµnh ®­îc ®éc lËp. Tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm cña lÞch sö c¶ n­íc b­íc vµo c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n thÓ hiÖn ®­îc chÝnh s¸ch ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ ngµy mét hoµn thiÖn h¬n vÒ c¸c mÆt quan hÖ s¶n xuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt, nÒn v¨n ho¸ vµ con ng­êi cña c¶ x· héi. X©y dùng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é cña chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chÝnh lµ con ®­êng vµ b­íc ®i tÊt yÕu ®Ó t¹o ra mét nÒn kinh tÕ cã c¬ së nh¶y vät sang nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. ChuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng tuy chËm vµ l©u dµi nh­ng nã diÔn ra ch¾c ch¾n bëi v× nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cña thêi kú tr­íc ®ã sÏ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tiÕp theo. V.I.Lªnin cho r»ng: “Muèn thùc hiÖn ®­îc qu¸ ®é nµy ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i t¹o lËp ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn trong vµ bªn ngoµi”. ViÖt Nam b­íc vµo thêi kú qu¸ ®é tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp v× vËy ngay tõ nh÷ng n¨m 1930 víi c­¬ng lÜnh ®Çu tiªn cña ®¶ng céng s¶n §«ng d­¬ng ®· ®Ò ra. Sau khi hoµn thµnh c¸ch m¹ng d©n chñ th× tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa. Tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi néi ngo¹i c¶nh t¸c ®éng tíi ®Êt n­íc ta lµ phï hîp, nh­ng l¹i cã bÊt lîi to lín lµm cho nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc thiÕu ®i mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña mét nÌen s¶n xuÊt lín lÏ ra t¹o lËp ®­îc trong giai ®o¹n tõ chñ nghÜa t­ b¶n. Nh­ vËy qu¸ ®é lµ xu h­íng mang tÝnh quy luËt ph¸t triÓn do tù th©n vËn ®éng cña x· héi phï hîp víi hoµn c¶nh cña ®Êt n­íc lóc b­íc sang thêi kú qu¸ ®é. 2. Kinh tÕ Nhµ n­íc lµ xu h­íng mang tÝnh quy luËt cña nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i tõ nÒn s¶n xuÊt nhá lªn nÒn s¶n xuÊt lín. §Ó cã mét nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc nh­ ngµy nay kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã nã do qóa tr×nh tÝch luü vÒ l­îng ngay tõ khi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc cßn chiÕn tranh, phô thuéc vµo c¸c n­íc kh¸c nÒn kinh tÕ kh«ng æn ®Þnh c¸c c¬ së s¶n xuÊt thÊp thu lç liªn miªn, c¬ së vËt chÊt hÇu nh­ kh«ng cã g× nh­ng tr¶i qua sù nç lùc v­ît bËc cña con ng­êi t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ, c¶i biÕn nã trong tæ chøc, l·nh ®¹o, s¶n xuÊt lao ®éng, tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm ph¸t triÓn cña lÞch sö giê ®©y nÒn kinh tÕ ®· t¹o ra ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc lµ kÕt qu¶ cña b­íc ®Çu thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc tõ §¹i héi VI, VII, VIII. Ngµy nay c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®· cã cè g¾ng rÊt nhiÒu trong cuéc c¹nh tranh ch¹y ®ua vÒ kinh tÕ. ThÓ hiÖn lµ c¸c chÝnh s¸ch, ®­êng lèi vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, vÒ sù cã mÆt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, lùc l­îng s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n xuÊt, nÒn v¨n ho¸ vµ con ng­êi cña toµn x· héi. Kinh tÕ Nhµ n­íc chÝnh lµ con ®­êng vµ b­íc ®i tÊt yÕu ®Ó t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. X©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i còng lµ mét quy luËt, lµ ®iÒu tÊt yÕu ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn b­íc qua thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua chÕ ®é t­ b¶n cña chóng ta lµ ®óng ®¾n. Tuy nhiªn tÝnh tÊt yÕu vµ kh¶ n¨ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n lµ sù tæng hîp nhiÒu mÆt, nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi t­ t­ëng... v× vËy kinh tÕ Nhµ n­íc lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh quy luËt, tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë ViÖt Nam. Kinh tÕ Nhµ n­íc ®· gãp phÇn: - §ãng gãp, x©y dùng ®­îc c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. - N©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, tÝch luü vÒ l­îng ®Ó x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi. - Kh«ng ngõng t¨ng c­êng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. - Cñng cè quèc phßng gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi. - X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ d©n téc, x©y dùng con ng­êi míi ViÖt Nam. Nh­ vËy kinh tÕ Nhµ n­íc lµ xu h­íng mang tÝnh quy luËt, tÊt yÕu cña ViÖt Nam ®i tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá dùa vµo n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu sang nÒn s¶n xuÊt tËp trung ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc tæng hîp. Muèn vËy ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc lµ ph¸t triÓn tuÇn tù vµ ph¸t triÓn nh¶y vät. Cïng mét lóc võa ph¶i thùc hiÖn vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù chØ ®¹o cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. II. Mét sè vÊn ®Ò thùc tiÔn lý luËn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. 1. Lý luËn chung: Theo quan niÖm cña c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c, lÞch sö s¶n xuÊt vËt chÊt cña nh©n lo¹i ®· h×nh thµnh mèi quan hÖ kh¸ch quan, phæ biÕn: Mét mÆt, con ng­êi ph¶i quan hÖ víi giíi tù nhiªn nh»m biÕn ®æi giíi tù nhiªn ®ã, quan hÖ nµy ®­îc biÓu hiÖn ë lùc l­îng s¶n xuÊt, mÆt kh¸c con ng­êi ph¶i quan hÖ víi nhau ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, quan hÖ nµy ®­îc biÓu hiÖn ë quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt ®èi lËp biÖn chøng cña mét thÓ thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi. Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Còng nh­ vËy trong bÊt kú h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo còng cã ph­¬ng thøc s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ chi phèi. Ngoµi ra cßn cã ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tµn d­ cña x· héi tr­íc vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt mÇm mèng cña x· héi t­¬ng lai . C¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nµy lu«n bÞ lÖ thuéc, chi phèi bëi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ. Mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc tr­ng cho mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. NhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn thµnh phÇn kinh tÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é, ch­a cã thµnh phÇn kinh tÕ nµo gi÷ vai trß thèng trÞ, chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c mµ chóng chØ lµ nh÷ng m¶nh , bé phËn hîp thµnh kÕt cÊu kinh tÕ - x· héi trong mét hÖ thèng, thèng nhÊt biÖn chøng. Tuy nhiªn nÕu kinh tÕ Nhµ n­íc lµ c¸i cÊu thµnh nÒn t¶ng vËt chÊt cña kinh tÕ n­íc ta, th× quan hÖ s¶n xuÊt lµ c¬ së hiÖn thùc thùc hiÖn ho¹t ®éng s¶n xuÊt tinh thÇn cña con ng­êi cña toµn bé nh÷ng quan hÖ t­ t­ëng, tinh thÇn vµ nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng trong x· héi. C.M¸c ®· ®­a ra kÕt luËn r»ng: x· héi loµi ng­êi ph¸t triÓn tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n cña sù ph¸t triÓn ®ã lµ sù vËn ®éng theo h­íng tiÕn lªn cu¶ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ sù thay thÕ h×nh th¸i kinh tÕ nµy b»ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. R»ng sù vËt vµ ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. Ph.Ang-ghen kh¼ng ®Þnh “LÞch sö tõ x­a ®Õn nay ®· tiÕn triÓn theo mét qu¸ tr×nh tù nhiªn, vµ vÒ c¨n b¶n còng bÞ chi phèi bëi quy luËt vËn ®éng nh­ nhau”. DÉu lu«n gi÷ quan niÖm coi sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, bÞ chi phèi bëi quy luËt nh­ nhau vµ “mét x· héi ngay c¶ khi ®· ph¸t hiÖn ra quy luËt tù nhiªn cña sù vËn ®éng cña nã... còng kh«ng thÓ nµo nh¶y qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn tù nhiªn hay dïng s¾c lÖnh ®Ó xo¸ bá nh÷ng giai ®o¹n ®ã, song C.M¸c còng cho r»ng “nã cã thÓ rót ng¾n vµ lµm dÞu bít ®­îc nh÷ng c¬n ®au ®Î”. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ch¼ng nh÷ng cã thÓ diÔn ra tuÇn tù tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµo ®ã, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. Nh÷ng t­ t­ëng c¬ b¶n trong häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi chÝnh lµ c¬ së lý luËn cho phÐp chóng ta kh¼ng ®Þnh kinh tÕ Nhµ n­íc theo h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay lµ phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña d©n téc ta, cña thêi ®¹i. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. §ã lµ c¬ së h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau hiÖn vÉn ®ang ®­îc coi lµ ph­¬ng h­íng chñ ®¹o, ph¶i tr¶i qua cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §èi víi n­íc ta viÖc nhËn thøc vµ tæ chøc thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to lín. Víi t­ c¸ch lµ c¬ së lý luËn cña kinh tÕ Nhµ n­íc th× mét mÆt, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi ®Ó nhanh chãng t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt, hiÖn ®¹i cho chÕ ®é x· héi míi. ë ®©y “Kinh tÕ Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi. §ã kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ t¨ng thªm tèc ®é vµ tû träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu g¾n víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ , t¹o nÒn t¶ng cho sù t¨ng tr­ëng nhanh, hiÖu qu¶ cao vµ l©u bÒn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i ®i ®«i víi thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ nhiÖm vô trung t©m, nh»m tõng b­íc ph¸t triÓn kü thuËt, c«ng nghÖ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt, kÕt hîp nh÷ng b­íc tiÕn tuÇn tù vÒ c«ng nghÖ, tranh thñ nh÷ng c¬ héi ®i t¾t, ®ãn ®Çu h×nh thµnh nh÷ng mòi nhän ph¸t triÓn theo tr×nh ®é tiªn tiÕn cña khoa häc c«ng nghÖ thÕ giíi ®ång thêi tõng b­íc h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, hiÖu qu¶. MÆt kh¸c chóng ta ph¶i chó träng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §©y lµ nhiÖm vô ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi, chóng lu«n t¸c ®éng, thóc ®Èy hç trî cïng ph¸t triÓn. Bëi lÏ “NÕu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc t¹o nªn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é x· héi míi, th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp”. Nh­ vËy, tõ quan ®iÓm cña C.M¸c vÒ kÕt cÊu chÝnh thÓ cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi tu c¸ch lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt c¬ së h¹ tÇng kiÕn tróc th­îng tÇng, chóng ta hoµn toµn cã ®ñ c¬ së lý luËn ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng: sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc g¾n liÒn víi c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay lµ mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn, s©u s¾c vµ triÖt ®Ó t¸c ®éng s©u xa ®Õn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi ®Ó x©y dùng h×nh thaÝ kinh tÕ x· héi ë n­íc ta. NhiÖm vô línlao mµ kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i thùc hiÖn lµ: “t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu vÒ vËt chÊt- kü thuËt, vÒ con ng­êi vµ khoa häc c«ng nghÖ, thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nh»m gãp phÇn huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc, kh«ng ngõng c¶i t¹o quanhÖ s¶n xuÊt, nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh vµ bÒn v÷ng, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i t¹o m«i tr­êng sinh th¸i”. a. Tæng kÕt, hÖ thèng, kh¸i qu¸t ho¸ vai trß nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta. Nh­ ta ®· biÕt tõ khi chñ nghÜa x· héi ®­îc x©y dùng tÊt c¶ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÑen nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung . C¬ chÕ nµy duy tr× mét thêi gian kh¸ dµi vµ ®­îc xem lµ ®Æc tr­ng riªng biÖt cña chñ nghÜa x· héi. ThËt sù th× kh«ng ph¶i nh­ vËy. NÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña chñ nghÜa x· héi, còng nh­ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm duy nhÊt ®­îc thiÕt lËp trong chñ nghÜa t­ b¶n. NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®­îc thiÕt lËp trong chñ nghÜa t­ b¶n ®­îc c¸c n­íc t­ b¶n ¸p dông tõ tr­íc khi nhiÒu n­íc x¸c lËp x· héi chñ nghÜa nh­ng hä ®· xo¸ bá nã ®Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng . Nh­ng c«ng b»ng mµ nãi còng ch­a ph¶i lµ c¸i duy nhÊt ®¶m b¶o sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn x· héi theo quan ®iªmr M¸c-Lªnin th× x· héi céng s¶n lµ mét x· héi tiªn tiÕn, con ng­êi cã thÓ “lµm theo n¨ng lùc h­ëng theo nhu cÇu” nh­ng thùc tÕ, trong chñ nghÜa x· héi cña c¶i x· héi ch­a ®¹t ®Õn møc hÕt søc phong phó d­ thõa vµ c¶ trong giai ®o¹n tiÕp theo, do vËy trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi th× tån t¹i nÒn s¶n xuÊt kinh tÕ hµng ho¸, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng b­íc ph¸t triÓn cao cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. Nh÷ng n¨m võa qua víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ViÖt Nam ®· lµm thÕ giíi ngì ngµng, ca ngîi. Tõ chç chóng ta cßn xa l¹, nay ®· héi nhËp ®­îc víi nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. TÊt c¶ c¸c thµnh tùu kinh tÕ mµ chóng ta ®· ®¹t ®­îc ®· nãi lªn c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ë n­íc ta lµ cuéc c¸ch m¹ng thùc sù. §æi míi ë n­íc ta kh«ng chØ giíi h¹n vÒ lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng ta nhËn thøc míi chÝnh x¸c h¬n vÒ vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chñ nghÜa M¸c-Lªnin t­ t­ëng Hå chÝ Minh vÒ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, tr­íc ®©y ta nhËn thøc ch­a ®óng, h¬n thÕ ta cßn nhËn thøc sai lÇm nghiªm träng ®Çy ¶o t­ëng duy ý chÝ vÒ m×nh. Chóng ta ®· nhËn thøc l¹i vµ ®¸nh gi¸ ®óng sù thËt. Nhê ®æi míi t­ duy kinh tÕ Nhµ n­íc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch ­u tiªn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ kÞp thêi g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ còng ®­îc nhËn thøc l¹i. B¶o vÖ vËn dông ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh . §ã lµ môc tiªu nhiÖm vô kh«ng kÐm phÇn quan träng, lµm s¸ng tá thªm ý nghÜa vµ vai trß cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ khoa häc vµ lµ mét trong nh÷ng ®Ønh cao cña trÝ tuÖ loµi ng­êi, kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng khi lý luËn ®ã ®­îc qu¸n triÖt vµ vËn dông ®óng ®¾n th× nh©n d©n thÕ giíi ®· lµm lªn biÕn cè lÞch sö vÜ ®¹i do v©þ §¶ng ta ®· tuyªn bè lÊy chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµm kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. C¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ®· thùc hiÖn thµnh c­êng quèc vÒ kinh tÕ, nh­ng hä l¹i bÊt lùc tr­íc vÊn ®Ò gi¶i quyÕt quan hÖ x· héi hä mang t­ t­ëng b¶o thñ lÊy hiÖn t­îng che lÊp b¶n chÊt, c«ng cuéc ®æi míi môc ®Ých lµ v× kinh tÕ chø kh«ng ph¶i lµ v× con ng­êi . Mét x· héi vÉn tån t¹i së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ chÝnh th× con ng­êi chØ lµ kÎ lµm thuª lu«n bÞ bãc lét søc lao ®éng cña m×nh kh«ng h­ëng quyÒn cu¶ con ng­êi. HiÖn nay §¶ng ta ®· ®i ®«i víi ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc ph¶i thùc hiÖn môc tiªu “æn ®Þnh chÝnh trÞ, x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n vµ v× d©n”. Mét muc tiªu cùc kú quan träng thÓ hiÖn râ tÝnh c¸ch m¹ng cña kinh tÕ Nhµ n­íc ViÖt Nam ®ã lµ phÊn ®Êu x©y dùng n­íc ta trë thµnh quèc gia cã nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc v÷ng m¹nh ®­a ®Êt n­íc ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt cña x· héi thùc hiÖn mong ­íc cña Hå Chñ tÞch - §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lµ “d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh”. b. §­êng lèi chØ ®¹o: Néi dung thùc hiÖn vai trß cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta bao gåm 2 néi dung chñ yÕu lµ thùc hiÖn tèt c¸c nhiÖm vô cña nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é vµ trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÑen ®¹i cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, phèi hîp, ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc, t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ.... C¸c -M¸c nhËn xÐt khoa häc lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸”. V× môc tiªu d©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, héi nghÞ trung ­¬ng II mét lÇn n÷a nhÊn m¹nh “cïng víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· h«Þ, lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp d©n téc, x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc. X©y dùng c¬ cÊu, quan hÖ kinh tÕ hîp lý trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét ho¹t ®éng cã ý thøc cã kÕ ho¹ch vµ do ®ã tÊt yÕu ph¶i dùa vµo nh©n tè d©n sè vµ nhu cÇu, ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tiÒm tµng cña ®Êt n­íc, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña kinh tÕ lµ lùc l­îng s¶n xuÊt khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, nguån vèn tÝch luü quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Theo quy luËt cña vËn ®éng th× ®Êu tranh lµ cha ®Î cña vËn ®éng. ë n­íc ta lµ mét n­íc cã nÒn kinh tÕ thÊp th× viÖc tån t¹i 5 thµnh phÇn kinh tÕ lµ tÊt yÕu, 5 thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: kinh tÕ Nhµ n­íc (quèc doanh), kinh tÕ tËp thÓ , kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t­ nh©n vµ kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc lu«n ®øng ®Çu gi÷ vai trß chñ ®¹o d­íi sù l·nh ®¹o cña Nhµ n­íc. ViÖc tån t¹i 5 thµnh phÇn kinh tÕ lµ kh¸ch quan nh­ng kiÓm so¸t ®­îc nh»m b¶o ®¶m c¸c quy luËt cña c¹nh tranh (cã c¹nh tranh míi cã ph¸t triÓn) cña néi bé ngµnh kinh tÕ theo h­íng x· héi chñ nghÜa. Tæng kÕt: nhËn thøc sai lÇm vÒ chñ nghÜa x· héi vµ vÒ thêi kú qu¸ ®é, tõ nhËn thøc trªn nªn trong thùc tiÔn kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng n«n nãng sai lÇm trong c¸ch lµm vµ b­íc ®i, thiÕu kÕt hîp hµi hoµ qu¸ tr×nh vËn dông quy luËt tuÇn tù víi quy luËt nh¶y vät, ®Ó t×m ra m« h×nh ph¸t triÓn, ®­a n­íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng ®· ®Þnh. ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc m« h×nh “kinh tÕ chØ huy” vµ theo ®ã lµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp mang n¨ng tÝnh hiÖn vËt kÐo dµi, chÝnh m« h×nh vµ c¬ chÕ nµy ®· vi ph¹m nghiªm träng quy luËt lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ cña chñ thÓ kinh tÕ. V« h×nh hay h÷u ý ®· xo¸ ®i nh÷ng mÆt tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng, lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. 2. Thùc tiÔn: a. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc ®ßi hái ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Thø nhÊt lµ thÞ tr­êng lÞch sö nh©n lo¹i ch­a cã mét quèc gia nµo khi ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc mµ kh«ng cÇn ®Õn thÞ tr­êng vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng, tµi nguyªn. C¸c chÝnh s¸ch tù do ho¸ th­¬ng m¹i, gi¸ c¶, tÝn dông... lµ cùc kú quan träng trong viÖc më réng thÞ tr­êng trong n­íc cßn thÞ tr­êng ngoµi n­íc. Trong thêi kú tr­íc c¸c quèc gia ®· ph¶i dïng chiÕn tranh ®Ó ph©n chia thÞ tr­êng thÕ giíi. Ngµy nay tuy kh«ng cßn chiÕn tranh mµ vÉn më réng thÞ tr­êng th«ng qua tho¶ thuËn ký kÕt c¸c hiÖp nghÞ th­¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia trªn c¬ së hai bªn cïng cã lîi. §èi víi ViÖt Nam thÞ tr­êng cã ý nghÜa rÊt quan träng, ®ång thêi ViÖt Nam lµ thÞ tr­êng hÊp dÉn cho viÖc ®Çu t­ n­íc ngoµi. Thø hai lµ nguån nh©n lùc: §©y lµ mét trong nh÷ng h¹t nh©n cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Thùc tÕ ë n­íc ta ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc cho thÊy lµ viÖc x¸c lËp mét c¬ cÊu nguån nh©n lùc thÝch hîp, ®Çu t­ tµi chÝnh cho gi¸o dôc vµ y tÕ, thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng trong viÖc sö dông nh©n lùc kÕt hîp víi chÝnh s¸ch ­u ®·i lµ nguån gèc c¬ b¶n cña thµnh c«ng. §èi víi n­íc ta kh«ng cßn con ®­êng nµo kh¸c lµ hîp t¸c trung t©m kü thuËt cã nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao ®ång thêi ®Èy m¹nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Thø ba lµ c«ng nghÖ vµ vèn: ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi chñ nghÜa th× kh«ng thÓ kh«ng cÇn ®Õn c«ng nghÖ vµ vèn. Thùc tÕ cho thÊy c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Òu dùa chñ yÕu vµo ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ vèn. §èi víi ViÖt Nam th× thu hót vèn vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi lµ cÇn thiÕt ®ång thêi cã chÝnh s¸ch thu hót vèn trong n­íc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ víi 3 ®Æc tr­ng chñ yÕu trªn m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam ph¶i tËn dông tèi ®a lîi thÕ cña nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao h¬n, cã chÝnh s¸ch cô thÓ ®óng ®¾n ®Ó ®iÒu chØnh sù vËn ®éng cña c¸c nh©n tè trªn phôc vô ®¾c lùc vµo thùc tiÔn. b. Ph­¬ng h­íng hiÖn nay lµ ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc theo h­íng hiÖn ®Þa ho¸, ph¸t triÓn theo mo h×nh c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n ®Ó ®æi míi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc ®ång thêi ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp l¹i hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc. CÇn cã chÝnh s¸ch, c¬ chÕ phï hîp ®Ó qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®­îc ®Çu t­ ®¶m b¶o môc tiªu chÝnh trÞ - x· héi trong qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nh»m n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi d©n. Môc tiªu x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc cã nÒn kinh tÕ v÷ng ch¾c, c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi lùcl­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c,