Mười lời khuyên thực tế cho phóng viên môi trường

ng phóng viên phải đánh giá số liệu thật kỹ trước khi cung cấp cho độc giả. ****** Cần nhớ Khi sử dụng số liệu, phải coi có hợp lý không. Ví dụ, một phóng viên Mỹ Latin khi mô tả diện tích rừng bị phá có thể nói là tổng diện tích bị phá tương đương với diện tích El Salvador. Hay có thể viết rằng dầu tràn đã lan ra một diện tích tương đương với tỉnh San Miguel. Khi trích số liệu, nên viết càng dễ hiểu càng tốt. Ví dụ: “một trong số năm người” thay vì “20% dân số”. 7) Đưa tin khoa học một cách cẩn thận Đưa tin về khoa học cũng quan trọng như đưa tin môi trường. Khi nhìn nhanh qua danh sách các vấn đề môi trường quan trọng như ô nhiễm không khí, đa dạng sinh học, hóa chất độc hại, hiệu ứng nhà kính, tầng ozone.., ta thấy vấn đề nào cũng liên quan đến nghiên cứu khoa học. Nhiều nhà khoa học trên thế giới đã không hài lòng với cách đưa tin khoa học. Họ nói tin khoa học thường bị đưa với ý bị hiểu lầm, và thật không may là điều này lại đúng. Một phần của vấn đề là do các nhà khoa học và nhà báo có các nguyên tắc công việc khác nhau ở một mức nào đó. Nhiệm vụ của nhà khoa học là tìm ra sự thật còn nhà báo không những sự thật mà còn tin tức nữa. Tin tức thường được định nghĩa là một “đột phá” mang tính cách mạng trong nghiên cứu hay dự báo mới và lạ. Nhưng khoa học thường diễn ra qua một lọat các bước nhỏ thay vì một đột phá lớn. Đó là quá trình tích lũy các bằng chứng nào quan trọng. Nhà báo môi trường phải tốn rất nhiều thời gian để theo dõi tin tức – chẳng hạn tràn hóa chất, một luật mới Nhưng phần lớn các công tác khoa học lại có thể là những việc gây tranh cãi, tuy nhiên lại quan trọng. Nếu chỉ đưa tin những sai lầm hay những gì được tìm thấy riêng lẻ, nhà báo có thể gây ấn tượng rằng tin môi trường chỉ là một chuỗi sai lầm ngẫu nhiên và dự báo dở. Cái cần ở đây là phải nhìn tổng thể, đó là những bài giáo dục độc giả về kiến thức khoa học về vấn đề môi trường. Các nhà khoa học rất cẩn thận và sẽ nói rõ hoặc giải thích hầu hết các phát biểu của họ. Họ sử dụng những chữ như “có thể cho thấy” hoặc “có thể gợi ý”. Điều quan trọng là nhà báo phải thể hiện chính xác. Các nhà khoa học cũng không muốn các dự báo chắc chắn và thường đưa ra nhiều khả năng. Cách đây vài năm, các nhà khoa học ở cơ quan không gian Mỹ (NASA) đã nói tầng ozone có thể bị thủng phía trên Bắc Hemisphere trong mùa đông tới. Rất nhiều báo đưa tin về báo cáo này nhưng phần lớn lại quên nói rằng khoa học gia NASA chỉ dự báo. Muốn tầng ozone bị thủng, phải có một số điều kiện thời tiết xảy ra. Vào lúc đó, nhiều nhà nghiên cứu khác nghi ngờ cảnh báo NASA nhưng phóng viên lại không để ý đến họ. Lỗ hổng ozone không xay ra lúc đó, và phản ứng từ nhiều khu vực là “một cảnh báo môi trường bị sai”. Nhưng trong thực tế, tầng ozone bị mỏng đi nhanh hơn dự báo ở những vùng vĩ độ cao. Nếu ban đầu phóng viên đã đưa tin về các điều kiện có thể ngăn ngừa lỗ thủng, cảnh báo của NASA có lẽ đã không bị coi là “cảnh báo sai”. Cách báo chí đưa tin sự không nhất trí trong khoa học cũng bị chê trách. Có khoa học gia nói phóng viên chỉ bận tâm với các ý kiến tranh cãi và bỏ qua sự nhất trí. Phóng viên được đào tạo để viết về nhiều mặt của vấn đề, nghĩa là bài phải cân bằng, không thiên lệch. Và điều này cũng quan trọng trong đưa tin khoa học như trong bất kỳ đề tài nào. Nhưng phóng viên cần cẩn thận khi đưa ra bức tranh chính xác về đồng thuận trong khoa học. Trong tất cả các lĩnh vực, luôn có các ý kiến khác nhau và chúng đáng được đề cập, nhưng không nên mô tả chúng theo cách có thể làm người ta tưởng mọi khía cạnh đều ngang bằng nhau, nhưng thực lại không như vậy. Ví dụ, đa số các nhà khoa học bây giờ tin rằng ảnh hưởng của chì có thể giảm thông minh của của trẻ em, nhưng cũng một ít nhà nghiên cứu nghi ngờ điều này. Do đó, một bài về chì cần đề cập cả hai quan điểm nhưng cách viết cần bảo đảm không gây ấn tượng rằng không có đồng thuận trong vấn đề này. Nhưng điều này không có nghĩa là phóng viên được phép quên quan điểm của thiểu số. Chân lý khoa học không phụ thuộc vào ý kiến đa số (ví dụ Galileo lại nằm ở nhóm thiểu số). Nhưng phóng viên nên tránh làm công chúng hiểu lầm, và cách tốt nhất có thể là đưa ra một bức tranh chính xác về đồng thuận trong khoa học hay không. Làm sao phóng viên có thể tìm ra đồng thuậnn trong khoa học hay không. Cách tốt nhất là hỏi các trường đại học có tiếng và các cơ sở khoa học. ****** Cần nhớ Bạn không cần phải soi kỹ các cơ sở dữ liệu để làm báo về môi trường giỏi. Hãy tạo dữ liệu riêng của bạn về các vấn đề quan tâm. Hãy lưu lại bài cắt từ tạp chí, báo và lưu trữ một cách khoa học để thuận tiện sử dụng. Cũng cần cập nhật để bạn có thể theo dõi các vấn đề có thể ảnh hưởng nhiều trong khỏang thời gian nào đó. 8. Tìm kiếm các lợi ích ẩn Môi trường cũng liên quan đến kinh tế và chính trị nên phóng viên cần tỉnh táo và chuyên nghiệp. Ví dụ, một công ty tư vấn môi trường đưa ra báo cáo nói rằng luật môi trường chặt hơn sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế. Đây có vẻ là một câu chuyện hay vì quan điểm của báo cáo trùng với điều người ta hay nghĩ, đó là bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế là đối chọi nhau. Nhưng phóng viên cần xem thử liệu công ty sẽ được lợi gì từ báo cáo này. Rõ ràng có lợi. Vì thêm các luật lệ môi trường hơn thì thêm khách hàng cho các công ty tư vấn môi trường. Công ty này có lợi ích trong việc khuyến khích thêm luật lệ môi trường. Điều này không có nghĩa là đó không là câu chuyện hay. Nghiên cứu này có thể dựa trên phân tích kinh tế đàng hoàng. Chỉ bởi vì công ty này có lợi ích trong vấn đề này. Nhưng nhà báo nào nhận ra lợi ích của công ty này sẽ có thể xác định báo cáo đó có phải một dạng tuyên truyền sai hay không để cung cấp cho độc giả thêm thông tin. Khi một công ty dầu nói rằng khoan dầu trong một khu rừng mưa sẽ ít hại cho môi trường hơn, cần nghĩ tới các câu hỏi tại sao công ty đó nói thế. Ở đây rõ ràng có lợi ích cho nó. Nhưng điều này cũng không có nghĩa là phóng viên nên lờ đi các câu chuyện về các biện pháp bảo vệ do các công ty dầu thực hiện để tránh các rủi ro. Có lợi ích không phải lúc nào cũng dễ thấy. Các nhóm môi trường cần phải vận động tiền từ công chúng nói chung. Bảo vệ một số lòai, chẳng hạn hải cẩu con, thì đáng vận động tiền hơn các loài khác. Không biết vận động tiền có bắt các nhóm môi trường phóng đại sự việc lên hay không? Thực sự là không cần thiết, nhưng phóng viên cần biết được khả năng này để xem xét những gì họ nói kỹ hơn. Khi phóng viên có được báo cáo hay kết quả điều tra thăm dò, một trong các câu hỏi đầu tiên nên là ai trả tiền cho nó. (Xem Lời Khuyên 6). Nếu một công ty dầu trả tiền cho một nghiên cứu, có thể các kết luận lại có lợi cho ngành dầu hỏa. Nhiều nghiên cứu được cho là trung lập lại do các nhóm có nhiều lợi ích trong vấn đề đó trả tiền. Xác định ai trả tiền có thể là khó. Thường, đó là một nhóm “độc lập”. Do đó, câu hỏi kế tiếp là “Ai tài trợ cho nhóm này?” Nếu phóng viên không tìm được câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi này, phải có thái độ cẩn thận. Có nhóm độc lập lại tỏ ra ít độc lập hơn khi bạn tìm ra nguồn tài trợ. Ngay cả công việc của các nhà khoa học cũng phải được trả tiền. Không may là rất ít phóng viên hỏi các nhà khoa học họ lấy tài trợ từ đâu. ******* Cần nhớ Hãy suy nghĩ những việc cần tránh khi bạn viết về môi trường: • cụm từ dài • các đọan văn dài dòng khó đọc • thuật ngữ mà không giải thích • các câu trích dài đầy những chữ nặng nề và phức tạp. 9. Bài cần cân xứng Nói chung, phóng viên luôn đối diện với sự thật là có thể họ khó công tâm hòan tòan. Trong khi chọn viết cái gì, phỏng vấn ai và quan điểm viết, phóng viên cần xác định lập trường. Tin tức không bao giờ được coi là khách quan hoàn toàn và ngay cả những bài viết công tâm nhất cũng phản ánh quan điểm của phóng viên ở mức này hay mức khác. Đây là tranh cãi lâu đời giữa khách quan và chủ quan. Nhưng ngay khi phóng viên không thể khách quan hoàn tòan, họ vẫn có thể công bằng và có trách nhiệm. Phóng viên cần nỗ lực tối đa để bảo đảm cách nhìn của họ không ảnh hưởng đến độ trung lập của bài. Trong những năm gần đây, nhiều nhà báo hơn đã lập luận rằng nguyên tắc cơ bản của báo chí là không phù hợp cho các vấn đề môi trường. Lý lẽ của họ là vì liên quan đến tương lai con người, phóng viên môi trường phải ủng hộ việc bảo vệ môi trường. Lý do đưa ra có thể như sau: Một bài báo được coi là trung lập nhìn hai mặt của một vấn đề một cách công bằng khi chúng không như thế. Ai có thể ủng hộ việc hủy họai tầng ozone? Ai có thể ủng hộ nông dân, những người bị ảnh hưởng của thuốc trừ sâu độc hại? Trung lập trong các vấn đề này cũng giống như chơi đàn trong khi Roma bị cháy. Phóng viên cần đóng vai trò tích cực trong việc vận động công chúng hành động về các nguy cơ môi trường nghiêm trọng. Người viết cho tạp chí môi trường có thể thấy cần ủng hộ tích cực. Nhưng theo ý kiến của nhiều nhà báo chuyên nghiệp thì phóng viên của các phương tiện thông tin đại chúng sẽ làm tốt hơn và phục vụ độc giả, khán giả tốt hơn nếu họ không tham gia phong trào đó. Không ai ủng hộ ô nhiễm nhưng người ta lại không đồng ý về cách làm và các biện pháp giảm ô nhiễm có đáng với chi phí bỏ ra không. Thế giới này đầy những giá trị xung đột nhau. Người ta nghĩ khác nhau về giá trị của việc cứu sống một loài nào đó. Người khác thấy một số tuyên bố về sinh thái là quá cường điệu. Nhà báo không nên đưa các giá trị của họ vào bài. Nhà báo phải vận dụng các kỹ năng như tìm kiếm sự thật, thẩm tra và trình bày thông tin rõ ràng. Nhưng làm người ủng hộ cũng có cái nguy là bị mất tín nhiệm. Trong nhiều trường hợp niềm tin của công chúng là tất cả những gì phóng viên có được. Khi phóng viên đã bị mất niềm tin nơi công chúng và nguồn tin, rất khó, thậm chí là không thể, kiếm lại được. Khi phóng viên không công tâm về một vấn đề nào đó, người ta sẽ coi những gì của anh là tuyên truyền sai. Cũng có những mối nguy khác. Nhà báo nào được thuyết phục tin rằng sự ấm lên toàn cầu là một vấn đề nghiêm trọng sẽ có thể đưa tin nhiều hơn về các nghiên cứu khẳng định ý kiến này và làm ngơ những kết quả khoa học theo chiều ngược lại. Trong trường hợp này niềm tin đã trở thành nạn nhân. Có phóng viên lầm tưởng là họ đã công bằng khi xử lý mọi ý kiến tranh luận một cách công bằng. Ví dụ một công ty lãng tránh trách nhiệm phải làm sạch một vụ tràn dầu nghiêm trọng. Để công bằng, phóng viên phải cho công ty cơ hội được nói. Nhưng phóng viên phải có nhiệm vụ thẩm định các lý lẽ đó của công ty. Nếu công ty nói vụ tràn dầu không gây tổn thất nghiêm trọng, tuyên bố này phải được kiểm tra dựa vào thực tế đã xảy ra. Nếu thực sự công ty hiểu được vấn đề tổn thất, phóng viên có nhiệm vụ nói rõ. Làm khác đi nghĩa là đưa tin không trung thực. Phóng viên phải căn cứ vào thực tế diễn ra chứ không phải ý kiến riêng của mình. Nhà báo cần đưa ra bằng chứng, đó là kết quả của những nghiên cứu độc lập và nhận xét của quan chức chính phủ và các nhà nghiên cứu Sự thật luôn luôn có tiếng nói của mình. Phóng viên ở các nước đang phát triển thường đối diện vấn đề là ủng hộ một quan điểm khác. Tại một số nước, quan chức chính phủ bảo nhà báo rằng họ có nhiệm vụ phải thúc đẩy phát triển cho đất nước. Do đó các báo cáo được cho là “trung lập” mà ngăn cản phát triển kinh tế thì không “hữu ích”. Với yêu cầu phát triển cấp thiết ở nhiều nước, điều này có thể là một lý lẽ rất mạnh. Và sức ép phải ủng hộ phát triển rất mạnh, không chỉ bởi vì tinh thần dân tộc mà còn vì có sự tham gia của chính quyền. Nhưng cũng có những lý lẽ không ủng hộ. Nhà báo tiếp tục suy nghĩ về sứ mệnh của báo chí, có phải là cổ vũ cho “cái tốt” trên thế giới hay không. Nếu mục tiêu đưa tin khách quan cho độc giả về các vấn đề và sự kiện quan trọng càng khó, điều này thường có kết quả tốt. Trên hết, phóng viên không nên tự cho mình quyền hành động như các nhà bảo vệ môi trường, hay bất cứ gì khác. ***** Cần nhớ Tránh các câu hỏi có thể trả lời đơn giản bằng “Có” hay “Không”. Hỏi những câu tiếp theo. Yêu cầu nguồn tin cho ví dụ. Khi họ nói có thể giải quyết vấn đề, bảo đảm là họ nói ra giải pháp. 10. Đừng quên những bài tiếp theo Ngay cả bài hay nhất, tốt nhất, chính xác nhất cũng chỉ có ảnh hưởng nhỏ nếu nó chỉ xuất hiện một lần trên báo hay TV, radio. Cũng như những vấn đề khác, môi trường phải có được vị trí hàng đầu trong tin tức. Điều này có thể gây nhiều khó khăn vì tin môi trường thường diễn tiến chậm nên dòng thời sự đó có thể dễ bị công chúng quên. Ví dụ chính quyền có thể hứa hành động gì đó nhưng rồi chẳng làm gì. Những bài quan trọng cần được xới lại thường xuyên để độc giả có thể cập nhật được vấn đề với những diễn biến mới nhất. Chính quyền đang làm gì trong vấn đề này? Có đạt được tiến bộ gì? Kết quả khoa học mới nhất cho thấy điều gì? Cần phải theo để đưa tin tiếp tục, và đây là cách nhà báo có thể gây ảnh hưởng. Tin tức môi trường thích hợp hơn với “diễn tiến” thời sự hơn là báo chí “chương hồi”, nghĩa là đưa tin các sự kiện riêng lẽ có bắt đầu và kết thúc rõ ràng. Sau đây là một số cách khác để làm các câu chuyện về môi trường tiếp tục sống: • Tìm kiếm các câu chuyện môi trường trong những lĩnh vực khác. Môi trường không chỉ là vấn đề khoa học hay chính trị, nó ảnh hưởng và bị ảnh hưởng bởi nhiều lĩnh vực. Ví dụ, doanh nghiệp thích ứng ra sao trước nhu cầu sản phẩm tốt về mặt sinh thái? Thay đổi luật thuế sẽ khuyến khích những ngành vốn gây nhiều ô nhiễm? Một cụm công nghiệp mới sẽ ảnh hưởng đến nguồn nước địa phương như thế nào? Phóng viên môi trường nên giáo dục đồng nghiệp của mình, cả biên tập và phóng viên, về tác động đến môi trường của một sự kiện tin tức trong các lĩnh vực khác. • Tìm kiếm các mối liên hệ. Các nhà sinh thái học nghiên cứu bản chất của tự nhiên. Phóng viên nên suy nghĩ như các nhà sinh thái học và tìm kiếm các mối liên hệ cho các ý tưởng viết bài khác. Giả sử một vụ tràn thuốc trừ sâu giết sạch sự sống trong vòng 40 dặm tính từ dòng sông. Các báo cáo đầu tiên sẽ mô tả sự việc này, tác hại đến sức khỏe cộng đồng và các ảnh hưởng kinh tế. Nhưng cũng có những câu chuyện khác để đưa tin: 1) Tại sao nông dân đang sử dụng một lọai thuốc trừ sâu rất độc hại? 2) Tai nạn này có phải là bằng chứng cho tiêu chuẩn an toàn lỏng lẻo? 3) Có nguồn thức ăn quan trọng nào cho chim bị xóa đi không? Phần lớn các câu chuyện đều dẫn tới câu chuyện khác. Tùy theo phóng viên nhìn thấy mối liên hệ hay không. • Vượt ra khỏi thành phố lớn. Điều này có thể khó nhưng thường đáng làm. Điều quan trọng là phóng viên phải quán xuyến được các lĩnh vực của họ. Hãy nói chuyện với những người bị ảnh hưởng bởi thuốc trừ sâu hay nông dân nào nói các nỗ lực bảo vệ một loài đang bị đe dọa tuyệt chủng đang làm mất kế sinh nhai của họ. Nếu vấn đề không trừu tượng đối với phóng viên, có thể thông tin cho công chúng biết. Bằng cách vượt ra khỏi thành phố, phóng viên có thể nhìn thấy quan điểm khác và ý tưởng hay để đưa tin. • Sáng tạo. Phóng viên có thể sử dụng trí tưởng tượng để nghĩ đến các tin/bài tiếp theo. Yêu cầu người ta phải sáng tạo nghe có vẻ như yêu cầu họ phải “thông minh”. Thực ra, có nhiều cách để khơi gợi trí tưởng tượng. Đơn giản là có thể tự hỏi mình câu: Vấn đề này sẽ đi đến đâu? Cứ theo con đường này và ý tưởng sẽ đến cho các tin/bài kế tiếp. Ví dụ, ngay sau khi đưa tin về phá rừng hay dầu tràn, nhà báo có thể gọi tới các nhà làm luật hỏi họ có nghĩ đến luật lệ gì mới cho lĩnh vực này không. Hoặc nhà báo có thể nghĩ đến ảnh hưởng của một vấn đề tới một phần nào đó của xã hội và viết bài phóng sự. Nhiều nhà báo có cách làm là sẽ trở lại với vấn đề trong tương lai, chẳng hạn xới lại sau đó sáu tháng để viết về các diễn biến sau sự kiện. ****** Cần nhớ Không chỉ tập trung vào các tin tức môi trường mới nhất. Hỏi nguồn tin: tình trạng này đã tồn tại bao lâu rồi và hậu quả/ảnh hưởng như thế nào. Nếu bạn không đưa thông tin vào câu chuyện của bạn hôm nay, bạn vẫn có tư liệu cho câu chuyện khác. KẾT LUẬN Đây là 10 câu hỏi để bạn tự hỏi khi viết tin/bài về môi trường. 1. Tôi đã làm câu chuyện mang tính địa phương chưa để người ta còn thấy nó có liên quan? 2. Tuần này tôi có bổ sung gì vào danh sách nguồn tin chưa? 3. Khía cạnh quan trọng nhất có được nhấn mạnh không, và bỏ qua tiểu tiết chưa? 4. Cách thể hiện của mình có rõ ràng và xúc tích không? 5. Có làm người ta “cảm” được bài không, và thể hiện được sự quan trọng của bài không? 6. Các con số có được giải thích bằng mô tả và so sánh không? 7. Có giải thích thuật ngữ không? 8. Tôi có hỏi và trả lời đủ câu hỏi không? 9. Tôi có công bằng với nguồn tin và vấn đề chưa? 10. Cái gì sẽ tạo ra bài tiếp theo hấp dẫn cho chủ đề này?