Phân tích thực chất của cuộc cách mạng trên lĩnh vực triết học do Mác - Ăngghen thực hiện – Ý nghĩa của vấn đề đó

Lêi më ®Çu TriÕt häc ra ®êi vµ ph¸t triÓn cho ®Õn nay ®· cã lÞch sö gÇn 3000 n¨m. Sù ph¸t triÓn nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc cña nh©n lo¹i lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng ®¬n gi¶n. Cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, vµ g¾n víi nã lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c ph­¬ng ph¸p nhËn thøc hiÖn thùc – ph­¬ng ph¸p biÖn chøng vµ ph­¬ng ph¸p siªu h×nh - tuy lµ c¸i trôc xuyªn suèt lÞch sö triÕt häc, lµm nªn c¸i “logic néi t¹i kh¸ch quan” cña sù ph¸t triÓn, song lÞch sö diÔn biÕn cña nã l¹i hÕt søc phøc t¹p. TriÕt häc M¸c lµ mét hÖ thèng triÕt häc khoa häc vµ c¸ch m¹ng, chÝnh v× vËy nã ®· trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph­¬ng ph¸p luËn khoa häc cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n lo¹i tiÕn bé trong thêi ®¹i míi. TriÕt häc M¸c ®· kÕ thõa nh÷ng tinh hoa, tõ ®ã ®­a ra nh÷ng nguyªn lý khoa häc gióp con ng­êi nh©n thøc ®óng vµ c¶i t¹o thÕ giíi. Sù ra ®êi triÕt häc M¸c t¹o nªn sù biÕn ®æi cã ý nghÜa c¸ch m¹ng trong lÞch sö ph¸t triÓn triÕt häc cña nh©n lo¹i. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· kÕ thõa mét c¸ch cã phª ph¸n nh÷ng thµnh tùu t­ duy nh©n lo¹i, s¸ng t¹o nªn chñ nghÜa duy vËt triÕt häc triÖt ®Ó, kh«ng ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa duy t©m vµ phÐp siªu h×nh. §Ó x©y triÕt häc duy vËt biÖn chøng, M¸c ®· ph¶i c¶i c¶ chñ nghÜa duy vËt cò vµ c¶ phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. §ã lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thËt sù trong häc thuyÕt vÒ x· héi, mét trong nh÷ng yÕu tè chñ yÕu cña b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng mµ M¸c vµ ¡ngghen ®· thùc hiÖn trong triÕt häc. V× vËy em nghiªn cøu vÊn ®Ò “Ph©n tÝch thùc chÊt cña cuéc c¸ch m¹ng trªn lÜnh vùc triÕt häc do M¸c - ¡ngghen thùc hiÖn – ý nghÜa cña vÊn ®Ò ®ã” cho bµi tiÓu luËn cña m×nh. Néi dung 1. VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc TriÕt häc lµ hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ thÕ giíi, nã xuÊt hiÖn vµo thêi kú ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña x· héi chiÕm h÷u n« lÖ ë thêi cæ ®¹i, vµo kho¶ng tõ thÕ kû VIII ®Õn thÕ kû VI tr­íc c«ng nguyªn víi nh÷ng thµnh tùu rùc rì trong c¸c nÒn triÕt häc cæ ®¹i ë Trung Quèc, Ên §é vµ Hy L¹p. Trong gÇn 3000 n¨m tån t¹i vµ ph¸t triÓn, triÕt häc cã nhiÒu tr­êng ph¸i vµ hÖ thèng kh¸c nhau. C¸c hÖ thèng vµ tr­êng ph¸i ®ã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ – x· héi, chÝnh trÞ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c tri thøc khoa häc tù nhiªn cña c¸c n­íc. LÏ ®­¬ng nhiªn, sù ph¶n ¸nh ®ã tuú thuéc vµo lËp tr­êng cña c¸c giai cÊp nhÊt ®Þnh. Khi nghiªn cøu c¸c hÖ thèng, c¸c tr­êng ph¸i triÕt häc, chñ nghÜa M¸c cho r»ng, vÊn ®Õ quan träng hµng ®Çu, “vÊn ®Ò c¬ b¶n lín” hay “vÊn ®Ò tèi cao” cña triÕt häc lµ vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a t­ duy vµ tån t¹i, gi÷a tinh thÇn vµ thÕ giíi tù nhiªn. VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc cã hai mÆt: Thø nhÊt, gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, c¸i nµo cã tr­íc, c¸i nµo cã sau vµ c¸i nµo quyÕt ®Þnh? Thø hai, ý thøc cña chóng ta cã thÓ ph¶n ¸nh trung thùc thÕ giíi kh¸ch quan kh«ng? Hay nãi mét c¸ch kh¸c, con ng­êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi hay kh«ng? VÊn ®Ò quan hÖ gi÷a tån t¹i vµ t­ duy hay gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n trong tÊt c¶ vÊn ®Ò mµ triÕt häc tËp trung gi¶i quyÕt. Bëi v×, mét lµ, ®ã lµ vÊn ®Ò triÕt häc réng nhÊt, chung nhÊt; hai lµ, nÕu kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy th× kh«ng thÓ tiÕp tôc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kh¸c, nh÷ng vÊn ®Ò Ýt chung h¬n; ba lµ, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nh­ thÕ nµo sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña thÕ giíi quan cña c¸c nhµ triÕt häc. Vµ thÕ giíi quan Êy lµ c¬ së t¹o ra ph­¬ng h­íng ®Ó xem xÐt vµ gi¶i quyÕt tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cßn l¹i. C¸c häc thuyÕt triÕt häc ®­îc chia thµnh hai trµo l­u c¬ b¶n: duy vËt hay duy t©m, ®iÒu ®ã tuú thuéc vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n nµy. C¸c hÖ thèng triÕt häc thõa nhËn tån t¹i, tù nhiªn, vËt chÊt lµ c¸i cã tr­íc; ý thøc, tinh thÇn, t­ duy lµ c¸i cã sau, ®ã lµ chñ nghÜa duy vËt. Cßn c¸c hÖ thèng triÕt häc coi ý thøc lµ c¸i cã tr­íc, tån t¹i lµ c¸i cã sau lµ trµo l­u duy t©m. ViÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc lµ tiªu chuÈn khoa häc duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c häc thuyÕt triÕt häc ®·, ®ang vµ sÏ tån t¹i lµ thuéc trµo l­u nµo: duy t©m hay duy vËt. C¸c trµo l­u c¬ b¶n trong triÕt häc – chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m – lu«n lu«n ®Êu tranh víi nhau. Cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c trµo l­u triÕt häc lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt t­ t­ëng cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi cña c¸c giai cÊp, c¸c tÇng líp trong x· héi. Th«ng th­êng, chñ nghÜa duy vËt lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt triÕt häc cña hÖ t­ t­ëng c¸c giai c¸p vµ c¸c tÇng líp tiÕn bé, c¸c lùc l­îng x· héi quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. Chñ nghÜa duy t©m lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt triÕt häc cña c¸c giai cÊp, c¸c nhãm x· héi b¶o thñ, c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ph¶n ®éng, kh«ng quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c nhµ duy vËt víi t­ c¸ch lµ c¸c nhµ t­ t­ëng cña c¸c lùc l­îng x· héi tiÕn bé th­êng lÊy nh÷ng thµnh tùu, kÕt qu¶ cña khoa häc tiÕn tiÕn mµ thùc tiÔn lµm c¬ së cho thÕ giíi quan cña m×nh. Cßn c¸c nhµ duy t©m lu«n lu«n g¾n víi t«n gi¸o, cñng cè vÞ trÝ cña t«n gi¸o b»ng nh÷ng luËn cø triÕt häc duy t©m. Sù xuÊt hiÖn c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng vµ chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi, viÖc t¸ch lao ®éng trÝ ãc khái lao ®éng ch©n tay lµ nh÷ng nguyªn nh©n x· héi lµm cho chñ nghÜa duy t©m xuÊt hiÖn. C¸c ®¹i biÓu cña c¸c giai cÊp bãc lét, thèng trÞ ®éc quyÒn ho¹t ®éng trÝ ãc lu«n mong muèn t¹o ra Ên t­îng r»ng, d­êng nh­ lao ®éng ch©n tay, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt cña quÇn chóng lao ®éng lµ c¸i thø yÕu, c¸i phô thuéc cña lao ®éng trÝ ãc. Hä cho r»ng lao ®éng trÝ ãc ®ãng vai trß chñ yÕu trong ®êi sèng x· héi. Sù kh¼ng ®Þnh nµy cña c¸c t­ t­ëng gia cña giai cÊp ph¶n ®éng kh«ng tr¸nh khái dÉn tíi chñ nghÜa duy t©m triÕt häc, tíi nh÷ng m­u toan, luËn chøng c¸c hiÖn t­îng tinh thÇn lµ c¸i cã tr­íc, c¸c hiÖn t­îng vËt chÊt lµ c¸i cã sau. 2. T­ t­ëng triÕt häc cña Hªghen vµ Phoi ¬b¾c vµ nguån gèc ra ®êi cña TriÕt häc M¸cxÝt T­ t­ëng triÕt häc cña Hªghen vµ Phoi ¬b¾c - Hªghen: TriÕt häc Hªghen lµ biÓu hiÖn cña sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ nhÊt vµ rùc rì nhÊt cña chñ nghÜa duy t©m cæ ®iÓn §øc. Hªghen lµ nhµ t­ t­ëng cña giai cÊp t­ s¶n §øc, ng­êi thÓ hiÖn chÝnh s¸ch tho¶ hiÖp vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp t­ s¶n víi giai cÊp phong kiÕn quý téc Phæ. Quan ®iÓm triÕt häc cña «ng lµ hÖ thèng duy t©m cæ ®iÓn cuèi cïng, lµ tr×nh ®é cao nhÊt cña sù ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng duy t©m. Hªghen lµ nhµ duy t©m kh¸ch quan. ¤ng coi tinh thÇn thÕ giíi lµ c¸i cã tr­íc, vËt chÊt víi tÝnh c¸ch d­êng nh­ lµ sù thÓ hiÖn, sù biÓu hiÖn cô thÓ cña tinh thÇn thÕ giíi, lµ c¸i cã sau; tinh thÇn lµ ®Êng s¸ng t¹o ra vËt chÊt. Tinh thÇn thÕ giíi – ý niÖm tuyÖt ®èi tån t¹i vÜnh viÔn vµ chøa ®ùng d­íi d¹ng tiÒm n¨ng tÊt c¶ mäi hiÖn t­îng cña tù nhiªn vµ x· héi. Nã lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi hiÖn t­îng tù nhiªn vµ x· héi. Tinh thÇn thÕ giíi hay ý niªm tuyÖt ®èi trong qu¸ tr×nh tù ph¸t triÓn cña nã diÔn ra qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, ngµy cµng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ néi dung bªn trong cña nã. §Çu tiªn nã ph¸t triÓn trong b¶n th©n nã, sau ®ã nã thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc tù nhiªn – thÕ giíi v« c¬, h­u c¬ vµ con ng­êi, tiÕp n÷a lµ thÓ hiÖn døoi h×nh thøc nhµ n­íc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o vµ triÕt häc. Theo hÖ thèng cña Hªghen, toµn bé thÕ giíi mu«n mµu, mu«n vÎ lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn tù nhiªn cña ý niÖm víi tÝnh c¸ch lµ lùc l­îng s¸ng t¹o, lµ tæng hoµ cña mäi h×nh thøc kh¸c nhau cña sù biÓu hiÖn cña ý niÖm. Bëi vËy, häc thuyÕt cña Hªghen coi tÝnh thø nhÊt lµ tinh thÇn, tÝnh thø hai lµ v¹t chÊt. §ã còng chÝnh lµ sù thÓ hiÖn riªng vÒ mÆt triÕt häc nh÷ng lêi kh­¶ng ®Þnh cña t«n gi¸o r»ng Th­îng ®Õ s¸ng t¹o ra thÕ giíi. Cã thÓ nãi, trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, Hªghen chØ lÆp l¹i nh÷ng ®iÒu mµ c¸c nhµ duy t©m tr­íc ®ã ®· nãi. Song, c¸i míi trong häc thuyÕt cña «ng, chÝnh lµ chç «ng xem xÐt tinh thÇn thÕ giíi, ý niÖm tuyÖt ®èi lµ mét qu¸ tr×nh tù ph¸t triÓn kh«ng ngõng, vµ «ng lµ mét nhµ triÕt häc hoµn chØnh phÐp biÖn chøng duy t©m, phÐp biÖn chøng cña ý niÖm tuyÖt ®èi, tinh thÇn thÕ giíi víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së ®Çu tiªn vµ nguån gèc cña mäi tån t¹i. Hªghen ®· phª ph¸n phÐp siªu h×nh thèng trÞ lóc ®ã vµ «ng ®· lÊy phÐp biÖn chøng ®em ®èi lËp víi nã. C¸c yÕu tè biÖn chøng duy t©m cã trong c¸c t¸c phÈm triÕt häc duy t©m tr­íc Hªghen, nh­ng phÐp biÖn chøng duy t©m víi tÝnh c¸ch lµ ph­¬ng ph¸p Ýt nhiÒu hoµn chØnh th× do Hªghen lËp ra C«ng lao cña Hªghen so víi nh÷ng ng­êi tiÒn bèi cña «ng lµ ë chç ®· ph©n tÝch mét c¸ch tæng hîp vµ biÖn chøng tÊt c¶ c¸c ph¹m trï quan träng nhÊt cña triÕt häc vµ h×nh thµnh trªn c¬ së duy t©m ba quy luËt c¬ b¶n cña t­ duy: quy luËt chuyÓn ho¸ tõ l­îng thµnh chÊt, quy luËt th©m nhËp lÉn nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp vµ quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh. - Phoi ¬b¾c: lµ nhµ triÐt häc duy vËt, ®¹i biÓu cho t©ng líp d©n chñ cÊ tiÕn trong giai cÊp t­ s¶n §øc. ¤ng ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen. ¤ng ®· phª ph¸n ý niÖm tuyÖt ®èi cña Hªghen còng nh­ chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o nãi chung, kh«i phôc vÞ trÝ xøng ®¸ng cña triÕt häc duy vËt. Khi chèng l¹i quan ®iÓm duy t©m cña Hªghen coi giíi tù nhiªn lµ “tån t¹i kh¸c” cña tinh thÇn, Phoi ¬b¾c ®· chøng minh thÕ giíi lµ vËt chÊt, giíi tù nhiªn tån t¹i ngoµi con ng­êi kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng­êi, lµ c¬ së sinh sèng cña con ng­êi. Giíi tù nhiªn kh«ng do ai s¸ng t¹o, nã tån t¹i, vËn ®éng nhê nh÷ng c¬ së bªn trong nã. TriÕt häc cña Phoi ¬b¾c mang tÝnh chÊt nh©n b¶n. Nã chèng l¹i nhÞ nguyªn luËn vÒ sù t¸ch rêi gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c, «ng coi ý thøc tinh thÇn, còng lµ mét thuéc tÝnh ®Æc biÖt cña vËt chÊt cã tæ chøc cao lµ ãc ng­êi. Tõ ®ã cho phÐp kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a tån t¹i vµ t­ duy. Phoi ¬b¾c kh«ng chØ chèng l¹i chñ nghÜa duy t©m, mµ víi triÕt häc nh©n b¶n cña m×nh «ng cßn ®Êu tranh chèng nh÷ng quan ®iÓm duy vËt tÇm th­êng quy c¸c hiÖn t­îng t©m lý tinh thÇn vÒ c¸c qu¸ tr×nh lý ho¸, kh«ng thÊy sù kh¸c nhau vÒ chÊt gi÷a chóng, ch¼ng h¹n nh­ coi ãc tiÕt ra t­ t­ëng còng nh­ gan tiÕt ra mËt. MÆt tÝch cùc trong triÕt häc nh©n b¶n cña Phoi ¬b¾c cßn thÓ hiÖn ë chç «ng ®Êu tranh chèng c¸c quan niÖm t«n gi¸o chÝnh thèng cña ®¹o Thiªn chóa, ®Æc biÖt quan niÖm vÒ Th­îng ®Õ. Tr¸i víi c¸c quan niÖm truyÒn thèng cña t«n gi¸o vµ thÇn häc cho r»ng Th­îng ®Õ t¹o ra con ng­êi, «ng kh¼ng ®Þnh, chÝnh con ng­êi s¸ng t¹o ra Th­îng ®Õ. Kh¸c víi Hªghen nãi ®Õn sù tha ho¸ cña ý niÖm tuyÖt ®èi, Phoi ¬b¾c nãi ®Õn sù tha ho¸ cña b¶n chÊt con ng­êi vµo Th­îng ®Õ. ¤ng lËp luËn r»ng, b¶n chÊt tù nhiªn cña con ng­êi lµ muèn h­íng tíi c¸i ch©n, c¸i thiÖn nghÜa lµ h­íng tíi nhøng c¸i g× ®Ñp nhÊt trong mét h×nh t­îng ®Ñp nhÊt vÒ con ng­êi, nh­ng trong thùc tÕ nh÷ng c¸i ®ã con ng­êi kh«ng ®¹t ®­îc nªn göi g¾m tÊt c¶ ­íc muèn cña m×nh vµo h×nh t­îng Th­îng ®Õ. Tõ ®ã Phoi ¬b¾c ®· ®i ®Õn phñ nhËn mäi thø t«n gi¸o vµ thÇn häc vÒ mét vÞ Th­îng ®Õ siªu nhiªn, ®øng ngoµi, s¸ng t¹o ra con ng­êi, chi phèi cuéc sèng con ng­êi. TriÕt häc cña Phoi ¬b¾c còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ. Ch¼ng h¹n, kho «ng ®ßi hái triÕt häc míi – triÕt häc nh©n b¶n, ph¶i g¾n liÒn víi tù nhiªn ®ång thêi ®· ®øng trªn lËp tr­êng cña chñ nghÜa tù nhiªn ®Ó xem xÐt mäi hiÖn t­îng thuéc vÒ con ng­êi vµ x· héi. Con ng­êi, theo quan niÖm cña Phoi ¬b¾c lµ con ng­êi trõu t­îng, phi x· héi mang nh÷ng thuéc tÝnh sinh häc bÈm sinh. TriÕt häc nh©n b¶n cña Phoi ¬b¾c chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè cña chñ nghÜa duy t©m. ¤ng nãi r»ng, b¶n tÝnh con ng­êi lµ t×nh yªu, t«n gi¸o còng lµ mét t×nh yªu. Do vËy, khi thay thÕ cho thø t«n gi¸o t«n sïng mét vÞ th­îng ®Õ siªu nhiªn cÇn x©y dùng mét thø t«n gi¸o míi phï hîp víi t×nh yªu cña con ng­êi. ¤ng cho r»ng cÇn ph¶i biÕn t×nh yªu th­¬ng gi÷a con ng­êi thµnh mèi quan hÖ x· héi kh¸c, thµnh lý t­ëng x· héi. Trong ®iÒu kiÖn cña x· héi t­ s¶n §øc bÊy giê, víi sù ph©n chia vµ ®èi lËp giai cÊp th× chñ nghÜa nh©n ®¹o cña Phoi ¬b¾c vÒ t×nh yªu th­¬ng gi÷a con ng­êi trë thµnh chñ nghÜa nh©n ®¹o trõu t­îng, duy t©m. Trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen, Phoi ¬b¾c ®· kh«ng biÕt rót ra tõ ®ã c¸i “h¹t nh©n hîp lý” mµ ®· vøt bá lu«n c¶ phÐp biÖn chøng cña Hªghen. MÆc dï cã nh­ng h¹n chÕ, triÕt häc cña Hªghen vµ Phoi ¬b¾c cã ý nghÜa to tín trong lÞch sö triÕt häc vµ trë thµnh mét trong nh÷ng nguån gèc lý luËn quan träng cña triÕt häc M¸c b) Nguån gèc ra ®êi cña triÕt häc M¸c xÝt TriÕt häc M¸c (chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö) lµ bé phËn cÊu thµnh vµ lµ c¬ së triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c, ®ång thêi lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch trªn c¬ së khoa häc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t­ t­ëng nh©n lo¹i. Quª h­¬ng cña chñ nghÜa M¸c lµ n­íc §øc. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë Anh, Ph¸p, §øc vµ c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa kh¸c ®· chøng tá ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ­u viÖt hín h¼n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn. Song, cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp – x· héi vèn cã cña b¶n th©n nã còng n¶y sinh vµ ngµy cµng béc lé gay g¾t, tr­íc hÕt lµ m©u thuÉn gi÷a hai giai cÊp v« s¶n vµ t­ s¶n. M©u thuÉn nµy lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt x· héi cña m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, mÉu thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi ho¸ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa. Trong thêi kú nµy, phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ë nhiÒu n¬i ®· trë thµnh cuéc khëi nghÜa víi nh÷ng yªu s¸ch giai cÊp râ rµng. Khëi nghÜa cña c«ng nh©n Li«ng (Ph¸p) n¨m 1831 vµ n¨m 1834, cuéc khëi nghÜa cña thî dÖt ë Xilªdi (§øc) n¨m 1844, phong trµo HiÕn ch­¬ng ë Anh vµo cuèi nh÷ng n¨m 30 ®Çu nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ®· thu hót sù chó ý cña c¸c ®¹i biÓu tiªn tiÕn cña c¸c tÇng líp tri thøc t­ s¶n tiÕn bé, tr­íc hÕt lµ C.M¸c vµ Ph.¡nghen tíi vÊn ®Ò nguyªn nh©n, b¶n chÊt cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp – x· héi vµ nh÷ng triÓn väng cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp Êy. Râ rµng nh÷ng cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn ë ch©u ¢u nh÷ng n¨m 30-40 cña thÕ kû XIX lµ nh©n tè kh¸ch quan chøng tá r»ng ®· cã nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi- giai cÊp vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó xuÊt hiÖn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö; lµ chøng cø ®Ó nãi r»ng nhu cÇu x· héi ®· chÝn muåi ®Ò xuÊt hiÖn mét thÕ giíi quan triÕt häc míi – triÕt häc m¸cxÝt. Nh÷ng t­ t­ëng x· héi trùc tiÕp xuÊt hiÖn tr­íc chñ nghÜa M¸c vµ biÓu hiÖn râ rµng nhÊt vµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn Anh, chñ nghÜa x· héi kh«ng t­ëng ph¸p, triÕt häc cæ ®iÓn §øc. Trong nh÷ng häc thuyÕt Êy chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ vÒ mÆt lÞch sö. §ã lµ, lý luËn gi¸ trÞ lao ®éng cña Smith vµ Ricardo, lµ nh÷ng dù ®o¸n thiªn tµi cña Xanh xim«ng vµ Phuriee vÒ mét sè ®Æc ®iÓm cña x· héi x· héi chñ nghÜa t­¬ng lai vµ sù phª ph¸n cña c¸c «ng ®èi víi x· héi t­ b¶n. §ã lµ phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ kiÕn gi¶i duy vËt vÒ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc trong c¸c t¸c phÈm cña Phoi¬b¾c. Nh÷ng häc thuyÕt ®ã lµ nh÷ng ®Ønh cao cña sù ph¸t triÓn t­ t­ëng lý luËn x· héi loµi ng­êi trong thêi kú tr­íc M¸c. Sù ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi khoa häc vµ triÕt häc chØ cã thÓ cã ®­îc víi sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Song, râ rµng nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t tíi cña nh©n lo¹i l¹i lµ nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn tÊt yÕu vÒ mÆt lÞch sö vµ lµ nguån gèc cña chñ nghÜa M¸c nãi chung, cña triÕt häc m¸cxÝt nãi riªng. Vµo gi÷a thÕ kû XIX, nh©n lo¹i ®· ®¹t têi nh÷ng ®Ønh cao trong khoa häc tù nhiªn. C¸c nhµ khoa häc tù nhiªn nh­ R.Maye (§øc), P.P Giul¬ (Anh), E.Kh. Lenx¬ (Nga), L.A.C«n®inh (§an M¹ch) ®· x¸c ®Þnh sù thËt vÒ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng. R.Maye vµ P.P Giul¬ ®· nªn lªn thµnh ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng, ®· chøng minh sù ph¸t triÓn cña vËt chÊt lµ mét qu¸ tr×nh v« tËn cña sù chuyÓn biÕn nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cña chóng. C¸c nhµ sinh vËt häc ng­êi §øc nh­ Svan vµ Sl©y®en ®· ®­a ra lý luËn tÕ bµo, chøng minh r»ng c¸c tÕ bµo lµ c¬ së cña kÕt cÊu vµ sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c c¬ thÓ ®éng vËt vµ thùc vËt, vµ do vËy t×m ra b¶n chÊt sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ ®éng vËt, thùc vËt ®Òu lµ sù ph¸t triÓn b»ng sù h×nh thµnh tÕ bµo. Nhµ khoa häc ng­êi Anh lµ §¸cuyn còng ®· ph¸t hiÖn lµ lý luËn duy vËt vÒ nguån gèc vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt. ChÝnh ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng, lý luËn tÕ bµo, häc thuyÕt vÒ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c loµi lµ tiÒn ®Ò vÒ mÆt khoa häc tù nhiªn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Chñ nghÜa M¸c ra ®êi trong bèi c¶nh Êy vµ nã lµ s¶n phÈm mang tÝnh quy luËt cña khoa häc vµ triÕt häc mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t tíi, nã ®­îc h×nh thµnh nh­ lµ kÕt qu¶ cña c¸c ph¸t hiÖn cña M¸c vµ ¡ngghen vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi. Chñ nghÜa M¸c do C.M¸c vµ Ph.¡ngghen s¸ng lËp lµ mét häc thuyÕt thèng nhÊt, hoµn chØnh, gåm ba bé phËn cÊu thµnh: triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. 3. Thùc chÊt cuéc c¸ch m¹ng trªn lÜnh vùc triÕt häc do M¸c - ¡ngghen thùc hiÖn Sù h×nh thµnh thÕ giíi quan duy vËt cña M¸c vµ ¡ngghen còng ®ång thêi lµ qóa tr×nh nghiªn cøu nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña c¸c «ng diÔn ra trong nöa ®Çu cña nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX d­íi ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña phong trµo c«ng nh©n vµ nh÷ng ph¸t minh vÒ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh chèng phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ phª ph¸n chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh cña Phoi¬b¾c. Trong giai ®o¹n ®Çu, tr­íc nöa n¨m sau cña n¨m 1843, M¸c vµ ¡ngghen lµ nh÷ng nhµ biÖn chøng duy t©m. Hai «ng tiÕp nhËn phÐp biÖn chøng cña Hªghen, song cã th¸i ®é ®èi lËp víi hÖ thèng siªu h×nh cña triÕt häc Hªghen vµ c¸c kÕt luËn chÝnh trÞ ph¶n ®éng xuÊt ph¸t tõ hÖ thèng triÕt häc Êy. Quan ®iÓm chÝnh trÞ vµ x· héi cña M¸c vµ ¡ngghen thêi kú nµy lµ quan ®iÓm d©n chñ c¸ch m¹ng. Song, ngay tõ n¨m 1842, khi M¸c cßn lµm biªn tËp viªn B¸o Rain¬ t¹i C«l«nh¬ vµ khi ¡ngghen ®ang nghiªn cøu t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n Anh, c¸c «ng ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn chuyÓn tõ chñ nghÜa duy t©m sang chñ nghÜa duy vËt, tõ chñ nghÜa d©n chñ c¸ch m¹ng sang chñ nghÜa céng s¶n. §Æc ®iÓm næi bËt trong ho¹t ®éng cña hai «ng khi nghiªn cøu c¸c thµnh tùu cña khoa häc vµ triÕt häc lµ nghiªn cøu mét c¸ch cã phª ph¸n vµ sù s¸ng t¹o cña c¸c «ng lµ nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn chÝnh trÞ – x· héi. Khi M¸c lµm biªn tËp viªn B¸o Rain¬, «ng ®· bµy tá ý kiÕn cña m×nh trªn b¸o trÝ vÒ vai trß vµ ý nghÜa cña c¸c lîi Ých vËt chÊt trong ®êi sèng x· héi, nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi ®Æt ra ë tØnh Rain¬, vÒ vÊn ®Ò së h÷u ®Êt, vÊn ®Ò ®èn rõng, vÒ th­¬ng nghiÖp vµ vÒ thuÕ quan b¶o hé... Nh­ng khi sö dông phÐp biÖn chøng duy t©m vµ häc thuyÕt vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p quyÒn cña Hªghen, M¸c ®· r¬i vµo t×nh tr¹ng khã xö, kh«ng gi¶i ®¸p ®­îc c¸c vÊn ®Ò cña thùc tiÔn chÝnh trÞ x· héi ®Æt ra. Lóc nµy, chÝnh M¸c ®· c¶m thÊy r»ng nh÷ng lîi Ých vËt chÊt cña con ng­êi trong ®êi sèng x· héi d· ®ãng mét vai trß quan träng ®Æc biÖt. M¸c ®· ®i tíi kÕt luËn r»ng, ph¶i nghiªn cøu s©u s¾c h¬n n÷a nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ vµ ph¶i xem xÐt l¹i mét c¸ch cã phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc vµ ph¸p quyÒn cña Hªghen. Trong thêi kú c«ng t¸c t¹i B¸o Rain¬, trong quan ®iÓm cña M¸c cã c¶ quan ®iÓm cña chñ nghÜa x· héi kh«ng t­ëng, song, v× ch­a ®ñ nh÷ng tri thøc s©u s¾c vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, nªn «ng ®· kh«ng thÓ bµy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ c¸c häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng­êi tiÒn bèi. Sau khi rêi ban biªn tËp B¸o Rain¬, M¸c hoµn toµn dµnh thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®Æt ra cho «ng trong thêi kú c«ng t¸c t¹i tê b¸o. ¤ng ®· biÕt mét bµi luËn v¨n lín dµnh cho viÖc phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen. Th¸ng 10-1843, «ng sang Pari, cè g¾ng nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ – chÝnh trÞ häc vµ lÞch sö c¸c phong trµo c¸ch m¹ng. T¹i ®©y, «ng ®· tham gia c¸c cuéc héi häp cña c«ng nh©n, ®Æt mèi quan hÖ víi c¸c nhµ l·nh ®¹o cña c¸c tæ chøc c«ng nh©n bÝ mËt Ph¸p vµ §øc. Nh÷ng n¨m 1843-1844 lµ thêi kú «ng chuyÓn hoµn toµn sang lËp tr­êng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa céng s¶n. C¸c bµi cña M¸c ®¨ng trªn Niªn gi¸m Ph¸p – §øc mµ sè ®Çu xuÊt b¶n t¹i Pari vµo th¸ng 2 –1844 ®· thÓ hiÖn râ sù chuyÓn biÕn ®ã. Trong thêi kú nµy M¸c ë Pari, ¡ngghen ë Anh, hai «ng ®éc lËp trong viÖc nghiªn cøu t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n, sèng gÇn gòi víi hä, gi¶i thÝch vai trß lÞch sö thÕ giíi cña giai cÊp c«ng nh©n víi tÝnh c¸ch lµ giai cÊp c¸ch m¹ng triÖt ®Ó, tiªu biÓu cho lùc l­îng s¶n xuÊt míi vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi trong t­¬ng lai, v­ît chñ nghÜa t­ b¶n. Trong thêi kú nµy, qua nghiªn cøu vµ thùc tiÔn, c¸c «ng ®· kh¾c phôc ®­îc phÐp biÖn chøng duy t©m, vµ sù h¹n chÕ cña chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, h×nh thµnh nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÕ giíi quan cña M¸c lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng ®¬n gi¶n, mµ nã ®­îc g¾n víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ thùc tiÔn chÝnh trÞ – x· héi. §ã lµ mét qóa tr×nh thèng nhÊt hai mÆt, c¶i biÕn theo chñ nghÜa duy vËt c¸i néi dung hîp lý cña phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ gi¶i thÝch theo phÐp biÖn chøng c¸ch gi¶i quyÕt duy vËt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, kh¾c phôc phÐp siªu h×nh. §ã lµ mét qu¸ tr×nh ®ång thêi kh¾c phôc phÐp biÖn chøng duy t©m vµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, ®Æt nÒn mãng cho chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. TriÕt häc cña M¸c kh¸c vÒ chÊt víi triÕt häc cña Phoi ¬b¾c vµ Hªghen. PhÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ phÐp biÖn chøng ý niÖm. Hªghen chØ míi pháng ®o¸n phÐp biÖn chøng cña sù vËt trong phÐp biÖn chøng cña ý niÖm. §èi lËp víi Hªghen, M¸c vµ ¡nghen cho r»ng phÐp biÖn chøng cña kh¸i niÖm chØ lµ sù ph¶n ¸nh phÐp biÖn chøng cña thÕ giíi kh¸ch quan trong ý thøc cña con ng­êi. Lêi më ®Çu t¸c phÈm Phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen ®¨ng trong Niªn gi¸m Ph¸p - §øc th¸ng 2 –1844, ®· thÓ hiÖn râ sù chuyÓn biÕn cña M¸c tõ chñ nghÜa duy t©m sang chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. M¸c tõng viÕt: t¸c phÈm ®Çu tiªn mµ «ng dµnh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nghi ngê ®· cã trong «ng lµ sù ph©n tÝch cã phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen. M¸c cßn viÕt: nghiªn cøu cña «ng ®· dÉn «ng ®Õn kÕt luËn r»ng, nh÷ng quan hÖ ph¸p quyÒn, còng nh­ c¸c h×nh thøc nhµ n­íc, kh«ng thÓ hiÓu tõ b¶n th©n chóng, tõ c¸i gäi lµ sù ph¸t triÓn chung cña t×nh thÇn con ng­êi, mµ ng­îc l¹i, chóng ta cã nguån gèc tõ nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña ®êi sèng. Còng trong Lêi më ®Çu nµy, M¸c ®· gi¶i thÝch trªn c¬ së chñ nghÜa duy vËt vÊn ®Ò nhµ n­íc, ph¸p quyÒn, triÕt häc, t«n gi¸o. Kh¸c víi nh÷ng nhµ triÕt häc tr­íc M¸c, «ng ®· hiÓu mét c¸ch hoµn toµn míi nh÷ng nhiÖm vô cña triÕt häc do «ng ®Ò ra, «ng ®· coi triÕt häc lµ thø vò khÝ ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi, nã cã nhiÖm vô phôc vô cho thùc tiÔn ®Êu tranh chÝnh trÞ – x· héi. Cung víi viÖc phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen, M¸c ®· phª ph¸n trªn quan ®iÓm chÝnh trÞt thùc tiÔn c¸i mµ nhµ n­íc ®­¬ng thêi, c¸i hiÖn thùc “tån t¹i lµ hîp lý” cña Hªghen, M¸c ®· kiªn quyÕt phñ ®Þnh c¶ c¸i h×nh thøc ®ang tån t¹i cña ý thøc ph¸p quyÒn vµ nÒn chÝnh trÞ §øc ®ang tån t¹i lóc ®ã. §ång thêi, M¸c nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa to lín cña t­ t­ëng tiªn tiÕn trong c¶i t¹o x· héi vµ nhµ n­íc. ¤ng chØ ra sù tÊt yÕu ph¶i ph¸t triÓn nh÷ng t­ t­ëng tiªn tiÕn trong quÇn chóng nh©n d©n, ®Ó nã trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy sù tiÕn bé x· héi. LuËn chøng mét c¸ch duy vËt vai trß cña lý luËn tiªn tiÕn trong mèi quan hÖ cña nã víi thùc tiÔn c¸ch m¹ng, M¸c viÕt “ Vò khÝ cña sù phª ph¸n cè nhiªn kh«ng thÓ thay thÕ ®­îc sù phªn ph¸n cña vò khÝ, lùc l­îng vËt chÊt chØ cã thÓ bÞ ®¸nh ®æ b»ng lùc l­îng vËt chÊt; nh­ng lý luËn còng sÏ trë thµnh lùc l­îng vËt chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng” ý nghÜa lín lao cña Lêi më ®Çu trong t¸c phÈm Phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen lµ ë chç, lÇn ®Çu tiªn, M¸c ®· ph¸t biÓu víi t­ c¸ch lµ nhµ c¸c m¹ng, trùc tiÕp h­íng tíi giai cÊp v« s¶n, víi tÝnh c¸ch lµ l·nh tô cña quÇn chóng nh©n d©n, vµ coi triÕt häc cña «ng lµ triÕt häc cña giai cÊp v« s¶n, lµ vò khÝ t­ t­ëng cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp v« s¶n ®Ó c¶i biÕn c¸ch m¹ng ®èi víi x· héi. M¸c viÕt: “Gièng nh­ triÕt häc thÊy giai cÊp v« s¶n lµ vò khi vËt chÊt cña m×nh, giai cÊp v« s¶n còng thÊy triÕt häc lµ vò khÝ tinh thÇn cña m×nh” Khi phª ph¸n triÕt häc cña Hªghen vÒ mÆt nhµ n­íc vµ ph¸p quyÒn, M¸c thùc hiÖn mét thÓ nghiÖm ®Çu tiªn ®Æc biÖt cã kÕt qu¶ lµ më réng chñ nghÜa duy vËt sang lÜnh vùc c¸c hiÖn t­îng x· héi. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, «ng chØ ra søc m¹nh vµ hiÖu lùc cña phÐp biÖn chøng duy vËt, lµ ph­¬ng ph¸p t¹o ra kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn c¸c quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi, cho phÐp gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng nhiÖm vô nhËn thøc kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc nÕu ®øng trªn lËp tr­êng cña phÐp biÖn chøng duy t©m, hay ®øng trªn lËp tr­êng cña chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh. Bëi vËy, ngay trong Lêi më ®Çu t¸c phÈm trªn, M¸c ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu nh÷ng nguyªn t¾c cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ quan ®iÓm duy vËt lÞch sö. §ång thêi víi M¸c, ¡ngghen còng ®· nghiªn cøu nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Chøng cø hïng hån lµ bµi b¸o S¬ th¶o vÒ phªn ph¸n kinh tÕ – chÝnh trÞ häc cïng ®¨ng trªn Niªn gi¸m Ph¸p - §øc sè th¸ng 2 – 1844. Cuéc gÆp gì ®Çu tiªn cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen diÔn ra vµo th¸ng 11-2842, khi M¸c lµm biªn tËp viªn cho B¸o Rain¬. Th¸ng 8-1844, t¹i Pari, trªn ®­êng tõ Anh vÒ §øc diÔn ra cuéc gÆp gì thø hai. Vµ tõ ®ã, hai «ng ®· cã mèi quan hÖ bÒn chÆt, g¾n bã trong c¶ cuéc ®êi. Tõ ®ã hai «ng cïng lµm viÖc ®Ó s¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, s¸ng t¹o ra kinh tÕ