Thực trạng Doanh nghiệp Nhà nước

Lêi nãi ®Çu Träng t©m cña c«ng viÖc ®æi míi kinh tÕ do §¶ng ta ®Ò ra vµ tæ chøc thùc hiÖn lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËo trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× DNNN tiÕp tôc ph¸t triÓn n©ng cao hiÖu qu¶, cÇn ®iÒu chØnh c¬ chÊy ®Ó DNNN tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt, vµ ®Þa bµn quan träng, kh«ng nhÊt thiÕt gi÷ tû träng lín trong c¸c ngµnh, qui m« thuéc lo¹i võa vµ lín c¸n bé tiªn tiÕn. Trong thêi buæi kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay DNNN cÇn ph¶i thay ®æi lín ®Ó phï hîp víi sù thay ®æi trong bèi c¶nh héi nhËp thÕ giíi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®i lªn c«ng nghÖ ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. NÕu doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cã biÖn ph¸p kh¾c phôc thùc tr¹ng nh­ hiÖn nat th× s¶n phÈm lµm ra kh«ng thÓ c¹nh tranh næi víi c¸c n­íc kh¸c do c«ng nghÖ l¹c hËu, qu¶n lý kÐm, vèn hao hôt, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, lµm ¨n thua lç kÐo dµi, kÐm hiÖu qu¶ nh­ vËy liÖu cã thÓ ®iÒu tiÕt ®­îc nÒn kinh tÕ vÜ m« hay kh«ng. Nªu vÊn ®Ò t×m gi¶i ph¸p ®Ó cho DNNN thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ mét viÖc lµm cÊp thiÕt. Néi dung bµi tiÓu luËn ®­îc chia thµnh c¸c phÇn sau: I. Kh¸i niÖm vÒ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc II. §Æc ®iÓm Doanh nghiÖp Nhµ n­íc III. Thùc tr¹ng Doanh nghiÖp Nhµ n­íc IV. Gi¶i ph¸p cho Doanh nghiÖp Nhµ n­íc I. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp Nhµ n­íc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc (DNNN) theo §iÒu 1 ngµy 20 th¸ng 4 n¨m 1995 th× DNNN lµ tæ chøc kinh doanh do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao. DNNN cã t­ c¸ch ph¸p nh©m cã quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do Nhµ n­íc qu¶n lý. DNNN cã tªn gäi, cã con dÊu riªng, vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh thæ ViÖt Nam LuËt DNNN ®Ò cËp ®Õn hai chñ thÓ ®Òu ®­îc coi lµ doanh nghiÖp. §ã lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh doanh vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých Nhµ n­íc cã chøc n¨ng kinh tÕ vµ x· héi víi t­ c¸ch lµ ®¹i diÖn chñ së høu ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u toµn d©n, Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm duy tr× vµ ot khèi tµi s¶n to lín cña Nhµ n­íc nh»m phôc vô c¸c lîi Ých chung cña toµn x· héi. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn vµ thµnh lËp, ®­îc sö dông nh­ mét c«ng cô quan träng cña c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh vÜ m« cña Nhµ n­íc. Do ®ã DNNN võa ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô x· héi võa ph¶i ®ång thêi tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ víi môc tiªu t×m kiÕm lîi nhuËn. II. ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Thø nhÊt: DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vµ thµnh lËp. Tr­íc hÕ, DNNN lµ mét tæ chøc kinh tÕ nªn ph¶i lÊy c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµm chñ yÕu. Ho¹t ®éng nµy cã tÝnh chÊt liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña doanh nghiÖp theo ®óng lÜnh vùc, ngµnh nghÒ ®· ®¨ng ký tæ chøc kinh tÕ chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù b»ng tµi s¶n cña m×nh víi t­ c¸ch lµ mét tæ chøc kinh tÕ, DNNN lµ mét thùc thÓ ®éc lËp víi c¬ quan c«ng quyÒn, tæ chøc x· héi. DNNN tr­íc hÕt ph¶i ®­îc Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, nh­ng vÊn ®Ò ë ®©y lµ Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn nh­ thÕ nµo? xÐt trªn khÝa c¹nh h×nh thµnh th× doanh nghiÖp hay mét c«ng ty míi thµnh lËp, vÊn ®Ò së h÷u ban ®Çu quyÕt ®Þnh lo¹i h×nh cña doanh nghiÖp hay cña c«ng ty ®ã, nÕu vèn ban ®Çu cña mét c«ng ty lµ vèn cæ phÇn th× râ rµng lµ c«ng ty cæ phÇn. NÕu vèn ban ®Çu lµ cña nhãm ng­êi kh«ng ph¶i ph¸t hµnh cæ phiÕu th× doanh nghiÖp ®ã lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. V× Nhµ n­íc lµ ng­êi ®Çu t­ toµn bé vèn ®iÒu lÖ vµ kh«ng chia sÎ víi bÊt cø ai quyÒn ®Çu t­ vèn ban ®Çu ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp, cho nªn Nhµ n­íc ®­¬ng nhiªn lµ s¸ng lËp viªn duy nhÊt vµ gi÷ quyÒn quyÕt ®Þnh, thµnh lËp DNNN kh¸c víi doanh nghiÖp vµ tæ chøc kinh tÕ kh¸c lµ Nhµ n­íc cho phÐp thµnh lËp theo s¸ng kiÕn cña c¸ nh©n, tæ chøc tu©n theo thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh. Thø hai: Doanh nghiÖp Nhµ n­íc do mnn tæ chøc qu¶n lý vµ ho¹t ®éng theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng chØ lµ ®èi t­îng qu¶n lý cña Nhµ n­íc nh­ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, mµ nã cßn lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn ®iÒu tiÕt kinh tÕ theo ®Þnh h­íng v¹ch ra. Do ®ã, mét mÆt, Nhµ n­íc trao cho doanh nghiÖp quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó doanh nghiÖp ®ñ søc ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc trong c¬ chÕ thÞ tr­êng trong m«i tr­êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kh¸c. MÆt kh¸c, Nhµ n­íc ph¶i thiÕt lËp ®­îc mèi quan hÖ ch¾c ch¾nm bÒn v÷ng víi c¸c DNNN vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý doanh nghiÖp. QuyÒn cña Nhµ n­íc trong viÖc thùc hiÖn tæ chøc qu¶n lý ®èi víi DNNN bao gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: - Nhµ n­íc quy ®Þnh m« h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cho tõng lo¹i DNNN phï hîp víi qui m« cña nã. - Nhµ n­íc quy ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ cÊu, tæ chøc trong doanh nghiÖp nh­ Héi ®ång qu¶n trÞ, Chñ tÞch H§QT, Gi¸m ®èc, Ban kiÓm so¸t, §¹i héi c«ng nh©n viªn chøc, c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ x· héi vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ cÊu tæ chøc nµy trong néi bé víi Nhµ n­íc. - X¸c ®Þnh thÈm quyÒn, tr×nh tù thñ tôc, cña viÖc Nhµ n­íc bæ nhiÖm, miÔm nhiÖm c¸c chøc vô quan träng cña doanh nghiÖp nh­ Chñ tÞch H§QT, Gi¸m ®èc, Tæng gi¸m ®èc, c¸c thµnh viªn H§QT, KÕ to¸n tr­ëng, c¸c thµnh viªn ban kiÓm so¸t. Ho¹t ®éng cña DNNN chÞu sù chi phèi cña Nhµ n­íc vÒ c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao. So víi qui ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 388/H§BT. "Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng theo ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc th× qu¶n lý ho¹t ®éng cña DNNN theo môc tiªu ®Æt ra, râ rµng lµ tho¸ng h¬n phï hîp tÝnh ®a d¹ng cña lo¹i h×nh DNNN trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Qu¶n lý theo môc tiªu cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ chñ ®éng nghiªn cøu chuyÓn ®æi h­íng kinh doanh, tÊt nhiªn ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh chung. DNNN kh«ng ph¶i thùc hiÖn môc tiªu do Nhµ n­íc ®Ò ra theo thiÕt kÕ ban ®Çu. Nh­ng còng kh«ng thÓ quy ®Þnh chØ cã c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc c«ng céng, ®¶m b¶o an ninh, quèc phßng, míi b¾t buéc ph¶i theo thiÕt kÕ ban ®Çu cña Nhµ n­íc cßn c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh cã thÓ tù thay ®æi h­íng kinh doanh miÔn lµ kinh doanh cã l·i cã ®ãng gãp cho ng©n s¸ch, t¹o lµm viÖc, thu nhËp cho c«ng nh©n theo chóng t«i DNNN cã thÓ thay ®æi môc tiªu nh­ng kh«ng thÓ tù ý thay ®æi mµ kh«ng cã sù cho phÐp cña Nhµ n­íc. Nhµ n­íc lµ chñ së høu ®­îc DNNN, do ®ã quyÒn ®Æt ra môc tiªu vµ thay ®æi môc tiªu lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp lµ quyÒn cña Nhµ n­íc. - Thø ba: DNNN cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã quyÒn qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n do Nhµ n­íc giao, DNNN cã t­ c¸ch ph¸p nh©n tøc lµ nã cã t­ c¸ch ®Ó trë thµnh mét chñ thÓ ®Çy ®ñ cña c¸c quan hÖ ph¸p luËt d©n sù, cã kh¶ n¨ng h­ëng quyÒn d©n sù vµ n¨ng lùc d©n sù, cã quyÒn d©n sù vµ chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù. Nãi ®Õn tµi s¶n cña ph¸p nh©n lµ tæ chøc kinh tÕ tr­íc hÕt lµ nãi ®Õn vèn cña nã, vèn cña ph¸p nh©n ph¶i phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ph¸p nh©n ph¶i cã ®ñ sè vèn cÇn thiÕt ®Ó cã ®ñ t­ c¸ch ®éc lËp tham gia vµo c¸c quan hÖ d©n sù. ë ®©y, tµi s¶n cña doanh nghiÖp ph¶i héi tô hai ®iÒu kiÖn. - Mét: Tµi s¶n cña ph¸p nh©n ph¶i ®éc lËp víi ng­êi ®Çu t­ vµ do ph¸p nh©n ®éc lËp chi phèi. - Hai: Tµi s¶n cña ph¸p nh©n ph¶i ®¹t tíi møc tèi thiÓu do ph¸p luËt qui ®Þnh (kh«ng thÊp h¬n møc vèn ph¸p ®Þnh). DNNN còng ph¶i tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn ®©y, nh­ng ®iÒu kiÖn 1 ®èi víi DNNN lµ rÊt ®Æc thï lµ vÊn ®Ò mÊu chè liªn quan ®Õn hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña DNNN. Mét nguyªn t¾c lu«n ®­îc ®Ò cao ®ã lµ tµi s¶n trong DNNN lµ tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n­íc, doanh nghiÖp chØ cã quyÒn qu¶n lý vµ sö dông. Nh­ng vÊn ®Ò lµ ë chç lµm thÕ nµo ®Ó mét mÆt vÉn ®¶m b¶o vÒ nguyªn t¾c tµi s¶n cña Nhµ n­íc ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp vÉn thuéc së h÷u cña Nhµ n­íc. MÆt kh¸c, t¸ch b¹ch ®­îc gi÷a tµi s¶n cña Nhµ n­íc do Nhµ n­íc qu¶n lý víi khèi tµi s¶n cßn l¹i thuéc së h÷u Nhµ n­íc t¹o tiÒn ®Ò vËt chÊt b¶o ®¶m quyÒn tù chñ thùc sù cho doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt kinh doanh thÝch øng nhanh nh¹y víi nh÷ng biÕn ®éng ngµy cangf t¨ng cña thÞ tr­êng më cöa hoµ nhËp víi thÞ tr­êng quèc tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng "C¸c xÝ nghiÖp chØ tån t¹i nhê sù ph©n chia quyÒn tµi s¶n thµnh quyÒn vËt dông vµ quyÒn cam kÕt...." QuyÒn vËt dông hay quyÒn ®èi víi tµi s¶n thuéc vÒ c«ng ty cßn quyÒn cam kÕt thuéc vÒ cæ ®«ng... Ng­êi gãp vèn chØ cã quyÒn cam kÕt nh÷ng g× liªn quan ®Õn c«ng ty. Do ®ã ®Ó dnnn cã thÓ tån t¹i vµ tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn cho DNNN. B»ng viÖc lµm ®ã Nhµ n­íc ®· t¹o ra sù t¸ch b¹ch gi÷a tµi s¶n ®Çu t­ víi khèi tµi s¶n cßn l¹i cña Nhµ n­íc. Tuy nhiªn møc ®é t¸ch b¹ch nµy ch­a thÓ s¸nh víi tù t¸ch b¹ch ë c¸c c«ng ty cæ phÇn. Nh­ vËy t­ c¸ch ph¸p nh©n cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc g¾n liÒn víi nã lµ tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cña doanh nghiÖp, ngay c¶ ®èi víi doanh nghiÖp 100% víi Nhµ n­íc. NÕu doanh nghiÖp kh«ng cã tµi s¶n riªng cÇn thiÕt th× kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh ph¸p nh©n. Doanh nghiÖp kh«ng cã quyÒn ®éc lËp, chi phèi ®èi víi tµi s¶n cña nã th× kh«ng cã kh¶ n¨ng g¹nh chÞu ph¸p luËt d©n sù vµ do ®ã kh«ng thÓ trë thµnh chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt d©n sù kh¸c. C¸c quyÒn tµi s¶n nµy do ph¸p luËt quy ®Þnh. Thùc chÊt quyÒn tµi s¶n DNNN víi t­ c¸ch lµ mét ph¸p nh©n lµ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp ®èi víi tµi s¶n cña nã, kh¸c víi c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ d©n sù kh¸c ®èi víi tµi s¶n cña hä. §ã lµ c¸c quyÒn lîi vÒ tµi s¶n theo nghÜa réng gåm cã quyÓn sö dông ®èi víi vèn vµ tµi s¶n ®­îc Nhµ n­íc giao quyÒn cña chñ nî, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, quyÒn h­ëng dông, quyÒn thu l·i do ®Çu t­ n­íc ngoµi doanh nghiÖp. Ngoµi t­ c¸ch lµ chñ thÓ ®éc lËp cña c¸c quan hÖ ph¸p luËt d©n sù DNNN cßn lµ mét chñ thÓ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng cã quyÒn tù chñ s¶n xuÊt, kinh doanh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ kinh doanh, tù ph¸t triÓn tù rµng buéc, DNNN cã quyÒn tù s¶n xuÊt kinh doanh vµ cèt lâi vËt chÊt cña quyÒn nµy quyÒn tù chñ vÒ vèn, cña DNNN ®­îc më réng. §Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chiÕm lÜnh thÞ tr­êng, giµnh ­u thÕ trong c¹nh tr¹nh, ph¸p luËt cho phÐp DNNN ®­îc quyÒn sö dông tµi s¶n, thÕ chÊp tµi s¶n (nh÷ng thiÕt bÞ, nhµ x­ëng, quan träng ph¶i ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp) trªn c¬ së b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, cã quyÒn dïng tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­, liªn doanh gãp vèn cæ phÇn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®­îc gi÷ l¹i víi khÊu hao c¬ b¶n ®Ó tÝch luü, sö dông lîi nhuËn ®Ó t¸i ®Çu t­. III. Thùc tr¹ng DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam ë n­íc ta còng nh­ c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi, sù ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ quèc doanh ®Òu cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan chi phèi. Trong suèt thêi kú dµi, chóng ta thùc hiÖn m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, lÊy viÖc më r«nghj ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc bao trïm toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n lµm môc tiªu cho viÖc c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. ChÝnh v× vËy mµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®· ph¸t triÓn réng kh¾p trªn mäi lÜnh vùc vµ chiÓm tû träng tuyÖt ®èi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. BiÓu 1: C¬ cÊu c¸c khu vùc kinh tÕ - nh÷ng chØ tiªu chñ yÕu §¬n vÞ tÝnh: % ChØ tiªu Kinh tÕ x· héi chñ nghÜa Kinh tÕ t­ nh©n c¸ thÓ Tæng sè Quèc doanh vµ c«ng ty hîp danh TËp thÓ Tæng sè T­ b¶n t­ nh©n 1. C¬ cÊu tæng s¶n phÈm x· héi 70,9 35,7 35,2 29,1 2. C¬ cÊu thu nhËp quèc d©n 67,3 24,4 42,9 32,7 3. C¬ cÊu lao ®éng x· héi 86,2 17,7 71,5 13,8 0,04 Víi c¬ chÕ bao cÊp s¶n xuÊt kinh doanh thua lç ®­îc ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp bï, c¸c DNNN ®· hoµn toµn thô ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh theo kÕ ho¹ch tËp trung cña Nhµ n­íc tõ kh©u thua mua s¶n xuÊt tiªu thô ®Þnh ®o¹t gi¸ kh«ng ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng, chñ ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp, hËu qu¶ lµ c¸cung cÊp doanh nghiÖp thua lç kÐo dµi, trë thµnh g¸nh nÆng nÒ cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc th©m hôt vµ béi chi triÒn miªn. BiÓu 2: Tû träng DNNN trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh 1985 1986 1987 1. Trong tæng s¶n phÈm x· héi % 37,1 35,7 34,4 2. Trong thu nhËp quèc d©n % 27,0 30,4 28,1 3. Trong c«ng nghiÖp % 56,3 56,3 56,3 4. Sè bï lç tõ ng©n s¸ch Tû ®ång 5,01 47,38 N¨m 1987, cïng víi viÖc thõa nhËn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp, chuyÓn sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh më réng quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh cho doanh nghiÖp. B»ng mét lo¹t hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p qui, tõ quyÕt ®Þnh 217/H§BT ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1987 cña Héi ®ång Bé tr­ëng x¸c lËp quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña DNNN, tiÕp ®ã lµ NghÞ ®Þnh sè 500/H§BT ngµy 23 th¸ng 3 n¨m 1998 cña Héi ®ång Bé tr­ëng ban hµnh ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp quèc doanh. NghÞ ®Þnh sè 98/H§BT ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 1988 ban hµnh quy ®Þnh vÒ quyÒn lµm chñ tËp thÓ lao ®éng t¹i xÝ nghiÖp quèc doanh... Do ¸p dông c¸c biÖn ph¸p s¸t nhËp, gi¶i thÓ nh÷ng doanh nghiÖp nhá lµm ¨n thua lç, ®Õn nay cßn kho¶ng 5280 DNNN, gi¶m ®­îc h¬n 7.000 doanh nghiÖp. KÕt qu¶ n©ng qui m« vèn b×nh qu©n cña doanh nghiÖp lµ 3,3, tû ®ång (1990) ®Õn 11 tû ®ång (1996) h¬n 18 tû ®ång (1998) vµ h¬n 20 tû ®ång (1999). DNNN vÉn gi÷ ®­îc vai trß chñ ®¹o trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c nhau ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh quan träng, s¶n xuÊt vµ cung øng s¶n phÈm, dÞch vô quan träng cña nÒn kinh tÕ nh­ ®iÖn, n­íc, than, xi m¨ng, vËn t¶i, hµng kh«ng, b­u chÝnh viÔn th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin... DNNN chiÕm tû träng lín trong GDP: 1992 lµ 40,12%, n¨m 1996 lµ 39,9%, n¨m 1997 lµ 40,5%, n¨m 1998 lµ 40,2%, n¨m 1999 lµ 40,12%. Trong 5 n¨m tõ 1991 - 1995 tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña doanh nghiÖp lµ 11,7% gÇn gÊp r­ìi tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ vµ gÇn gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Trong giai ®o¹n 1996 ®Õn 1999 tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ còng nh­ cña DNNN gi¶m do nhiÒu nguyªn nh©n. Tuy nhiªn tèc ®é t¨ng tr­ëng cña DNNN vÉn cao h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung tû träng tæng s¶n phÈm cña DNNN trong c¬ cÊu tæng s¶n phÈm. Trong n­íc t¨ng tõ 40,7% (1995) lªn ®Õn 41,23% (1998) DNNN ®ãng gãp nguån thu lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Tèc ®é t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu b×nh qu©n hµng n¨m 20%. DNNN lµ ®Çu mèi xuÊt khÈu hÇu hÕt c¸c mÆt hµng quan träng nh­ dÇu th«, than, g¹o, hµng may mÆc. Trong lóc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ch­a v­¬n lªn ®­îc th× DNNN lµ ®èi t¸c chÝnh trong liªn doanh, liªn kÕt víi bªn ngoµi (chiÕm 98% dù ¸n) gãp phÇn t¹o ra nguån thu ®¸ng kÓ tõ khu vùc nµy. Trong thêi gian qua, phÇn lín doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· gÇn thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc æn ®Þnh nÒn kinh tÕ - x· héi, ®­a nÒn kinh tÕ ra khái khñng ho¶ng. §øng v÷ng tr­íc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña cuéc cñng khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë khu vùc vµ thÕ giíi. Do ®ã l¹i cµng chøng tá vai trß søc m¹nh vËt chÊt cña DNNN trong viÖc gióp Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vµ h­íng dÉn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, còng nh­ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c còng ph¸t triÓn. BiÓu 3: Khu vùc kinh tÕ quèc doanh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ChØ tiªu 1995 1996 1997 1. Tæng s¶n phÈm trong n­íc GDP (tû ®ång) 228.893 272.035 313.624 Trong ®ã khu vùc kinh tÕ quèc doanh 91.977 108.634 116.924 2. Tû träng GDP cña DNNN trong tæng s¶n phÈm trong n­íc 40,2 39,9 40,5 3. Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP (%) 9,5 9,34 8,15 Trong ®ã khu vùc kinh tÕ quèc d©n 9,4 11,3 9,7 Bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®­îc DNNN ®ang béc lé nhiÒu yÕu kÐm. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña DNNN sau thêi gian ®¹t liªn tôc 13%, ®Õn n¨m 1998 vµ ®Çu n¨m 1999 gi¶m xuèng cßn 8 - 9%. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m. N¨m 1995 mét ®ång vèn Nhµ n­íc t¹o ra ®­îc 3,46 ®ång doanh thu vµ 0,19 ®ång lîi nhuËn. Tû lÖ t­¬ng øng cña n¨m 1998 chØ cßn 2,9 vµ 0,024 ®ång lîi nhuËn. Sè doanh nghiÖp lç trong ngµnh th­¬ng m¹i, dÞch vô, kh¸ch s¹n chiÕm tíi 41%. Tû lÖ DNNN thùc sù cã hiÖu qu¶ gi¶m dÇn tõ kho¶ng 50% ®Çu nh÷ng n¨m 90. N¨m 1999, theo ®¸nh gi¸ chung sè doanh nghiÖp cã l·i thùc sù cßn kho¶ng 20%, sè doanh nghiÖp bÞ lç chiÕm 25%. NÕu tÝnh ®ñ khÊu hau gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh th× doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç cßn lín h¬n sè doanh nghiÖp cßn l¹i n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh, khi lç khi l·i vµ l·i còng kh«ng lín. BiÓu 4: HiÖu qu¶ kinh doanh cña Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ChØ tiªu 1995 1996 1997 Vèn Nhµ n­íc (tû ®ång) 76.770 93.816 107.343 Lîi nhuËn thùc hiÖn (tû ®ång) 10.913 13.466 14.072 Tû suÊt lîi nhuËn/ vèn (%) 14,2 14,3 13,0 C«ng nî trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay lµ qu¸ lín. Nî ph¶i thu chiÕm tíi trªn 60%. Nî ph¶i tr¶ b»ng 124% vèn Nhµ n­íc trong doanh nghiÖp. MÆc dï ng©n s¸ch Nhµ n­íc lu«n th©m hôt nh­ng Nhµ n­íc vÉn giµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ®Ó hç trî cho mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Trong 3 n¨m 1994 - 1997 ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®· ®Çu t­ trùc tiÕp cho doanh nghiÖp 8.000 tû ®ång, trong ®ã 6.428 tû ®ång cÊp bæ sung vèn cho doanh nghiÖp, 1.464,4 tû ®ång lµ bï lç, hç trî cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Ngoµi ra, Nhµ n­íc cßn miÔn gi¶m thuÕ 3.392 tû ®ång, gi¶m nî 540 tû ®ång, cho vay vèn tÝn dông ­u ®·i 8.685 tû ®ång. Tuy nhiªn viÖc hç trî nµy ë mét sè doanh nghiÖp kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ t­¬ng øng, sè nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc Ýt h¬n phÇn mµ Nhµ n­íc ®· hç trî cho doanh nghiÖp lo¹i nµy. DNNN nhiÒu vÒ sè l­îng nh­ng nhá vÒ qui m«, vÒ quy m« vèn cho ®Õn n¨m nay vÉn cßn 2,21% sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1 tû ®ång, 31,7% doanh nghiÖp vèn tõ 1 -> 5 tû ®ång, 29,49% doanh nghiÖp vèn tõ 5 -> 10 tû ®ång. §Õn 31 th¸ng 12 n¨m 1999 tæng sè nî cña c¸c doanh nghiÖp lµ 10.130 tû ®ång. Tæng sè vèn huy ®éng vµo Nhµ n­íc kinh doanh 70,93 tû ®ång. Kh¶ n¨ng mÊt vèn ë vËt t­ hµng ho¸ kÐm phÈm chÊt, nî khã ®ßi, nî lòy kÕ... lµ gÇn 568 tû ®ång. Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ hÇu hÕt c¸c DNNN ®Òu l¹c hËu. B¸o c¸o ®iÒu ra ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt, ë Hµ Néi 33% m¸y mãc thiÕt bÞ trªn 20 n¨m, cßn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh con sè 31%. Trong ®ã con sè t­¬ng øng cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ 21% vµ 22,5%. Hµng ho¸ do c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc s¶n xuÊt ra kÐm chÊt l­îng, gi¸ thµnh cao, do vËy yÕu vÒ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ ngoµi n­íc. T×nh h×nh trªn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n. cã thÓ chØ ra mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn c¸c DNNN kinh doanh kÐm hiÖu qu¶. - Thø nhÊt: trong nhiÒu n¨m doanh nghiÖp Nhµ n­íc lu«n ®­îc b¶o vÖ tµi trî vµ n©ng ®ì cña Nhµ n­íc, kh«ng cã søc Ðp kinh tÕ nµo buéc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Çu t­ n©ng cao hiÖu qu¶. chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng sù bao cÊp cña Nhµ n­íc gi¶m ®¸ng kÓ nh­ng t­ t­ëng bao cÊp vÉn cßn nÆng nÒ, ch­a quen víi m«i tr­êng c¹nh tranh ch­a nhanh nh¹y trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh mÆt kh¸c do DNNN c«ng nghÖ l¹c hËu, c¸c doanh nghiÖp kh«ng chñ ®éng ®Çu t­ ®æi míi, do ®ã n¨ng suÊt lao ®éng thÊp chÊt l­îng s¶n phÈm kÐm, kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh. - Thø hai: Tæ chøc bé m¸y DNNN kh«ng phï hîp, c¬ cÊu l·nh ®¹o chñ chèt trong DNNN th­êng do cÊp trªn s¾p xÕp, bæ nhiÖm thiÕu c¨n cø khoa häc. Do vËy th­êng thiÕu c¸n bé qu¶n lý ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh giái. - Thø ba: T×nh tr¹ng ®Çu t­ vèn dµn tr¶i, qu¶n lý vèn láng lÎo dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c DNNN thiÕu vèn nghiªm träng, chiÕm dông vèn vßng vo, trong khi ®ã thiÕu c¸c ph­¬ng thøc t¹o vèn thÝch hîp trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, nã thÓ hiÖn trong sù mÊt c©n ®èi gi÷a ng©n s¸ch Nhµ n­íc co hÑp víi nhu cÇu vèn cho ®Çu t­ rÊt lín cña DNNN vµ mÊt c©n ®èi gi÷a nhu cÇu vay víi sù ®¬n diÖn vÒ ph­¬ng thøc thu hót vèn cña DNNN. IV. biÖn ph¸p kh¾c phôc thùc tr¹ng trªn. Tõ thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN ®ßi hái chóng ta ph¶i s¾p xÕp l¹i, ®æi míi DNNN, chØ gi÷ l¹i nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã tÝnh chÊt mòi nhän, phôc vô nh÷ng chøc n¨ng cña Nhµ n­íc, tËp trung ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi ph­¬ng thøc qu¶n lý ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. C¸c DNNN cßn l¹i ph¶i ®­îc chuyÓn h×nh thøc së h÷u nh­ t­ nh©n ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ ®Ó mét mÆt gi¶m g¸nh nÆng cho Nhµ n­íc, mÆt kh¸c ®Ó t¹o ra m« h×nh kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc h¹n chÕ DNNN ®ang ®­îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp lîi Ých cña biÖn ph¸p nµy lµm cho Nhµ n­ícgi¶m g¸nh nÆng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, ®ång thêi Nhµ n­íc cã mét kho¶n thu kh¸ lín ®Ó cã thÓ tËp trung ®Çu t­ vèn, ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi qu¶n lý. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn l¹i ®Ó chóng cã thÓ ®ñ søc ®øng v÷ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn Nhµ n­íc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh. T¹o ra mét lo¹t c¸c doanh nghiÖp míi ®ã lµ c«ng ty cæ phÇn lµ mét m« h×nh qu¶n lý kinh doanh cã hiÖu qu¶ nhÊt. Mét mÆt huy ®éng ®­îc nguån vèn kinh doanh trong x· héi, khai th¸c tèi ®a cã hiÖu qu¶ néi lùc kinh tÕ x· héi. MÆt kh¸c lµ h×nh thøc liªn doanh tèt víi sù tham gia ®Çu t­ cña n­íc ngoµi, t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó thµnh viªn trong c«ng ty ®­îc trë thµnh chñ thùc sù, ph¸t huy ®Çy ®ñ tèi ®a tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña hä, häc tËp nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý quý b¸u cña n­íc ngoµi, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ còng lµ con ®­êng ®Ó ®­a n­íc ta t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn mét c¸ch æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c. KÕt luËn §æi míi doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ chñ tr­¬ng lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa tõng b­íc héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu. Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ò tµi ®i ®Õn kÕt luËn sau: 1. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, DNNN lµ doanh nghiÖp lu«n ®i ®Çu vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ ®Ó c¸c doanh nghiÖp kh¸c noi theo, DNNN cßn lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh. 2. §æi míi c¸c DNNN lµ tÊt yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt Nam n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ khu vùc. Tuy nhiªn ®Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy cßn nhiÒu khã kh¨n trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn thÞ tr­êng ch­a ®ång bé, hÖ thèng khu«n khæ ph¸p lý cßn láng lÎo, c«ng t¸c chØ ®¹o vµ thùc hiÖn cßn nhiÒu thiÕu sãt, t­ t­ëng ch­a thèng nhÊt. V× vËy DNNN vÉn cßn ph¸t triÓn chËm trÔ. 3. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é ®æi míi ®ã lµ nhiÖm vô bøc xóc, ®ßi hái ph¶i tiªn quyÕt thùc hiÖn nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé nh­ng phøc t¹p. tuy nhiªn kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó thµnh c«ng tiÕn tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ n­íc ta víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc. Mét sè ý kiÕn c¸ nh©n ®èi víi Doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc nªn tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ chØ nªn gi÷ l¹i nh÷ng doanh nghiÖp chñ chèt trong viÖc ®iÒu hµnh kinh tÕ x· héi ë tÇm vÜ m«. - C¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý DNNN ®ång bé h¬n tr¸nh bé phËn hµnh chÝnh kång kÒnh. - N©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm trong thêi kú héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi hiÖn nay mét sè m«i tr­êng kinh doanh c¹nh tranh gay g¾t. - VÒ söa ®æi bæ sung c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch. * §èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh + Doanh nghiÖp tù chñ quyÕt ®Þnh kinh doanh theo quan hÖ cung cÇu + Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ­u ®·i víi c¸c ngµnh vïng s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn ­u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ - Ban hµnh luËt c¹nh tranh, tæ chøc mét sè DNNN c¹nh tranh b×nh ®¼ng. - Cã qui ®Þnh kiÓm so¸t gi¸ vµ ®iÒu tiÕt lîi nhuËn - Ban tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ - Ban hµnh c¬ chÕ gi¸m s¸t DNNN - §æi míi chÕ ®é kÕ to¸n, kiÓm tra, chÕ ®é b¸o c¸o, thùc hiÖn c«ng khai ho¹t ®éng kinh doanh vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp. * §Æc biÖt vèn: - Doanh nghiÖp ®­îc tiÕp cËn vµ thu hót c¸c nguån vèn trªn thÞ tr­êng, ®­îc chñ ®éng xö lý tµi s¶n d­ thõa, vËt t­ hµng ho¸ ø ®äng. - Doanh nghiÖp tù chñ trong kinh doanh. - ChuyÓn h×nh thøc cÊp vèn sang ®Çu t­ vèn. Tµi liÖu tham kh¶o 1. LuËt kinh tÕ ViÖt Nam 2. NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 3 - Kho¸ IX 3. Sè liÖu thèng kª lÊy trong t­ liÖu b¸o c¸o. Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 1 I. Kh¸i niÖm vÒ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 2 II. §Æc ®iÓm Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 3 III. Thùc tr¹ng Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 6 IV. BiÖn ph¸p kh¾c phôc thùc tr¹ng trªn 11 KÕt luËn 12 Mét sè ý kiÕn c¸ nh©n ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc 13 Tµi liÖu tham kh¶o 14