Vận dụng Lý luận hình thái kinh tế – Xã hội để phân tích vai trò của nhà nước đối với nền kinh tế Việt nam hiện nay

Lêi më ®Çu Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n vµ gi÷ mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do K.Marx x©y dùng nªn. Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®· ®­îc thõa nhËn lµ lý luËn khoa häc vµ lµ ph­¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc häc. Nhê cã lý luËn hÝnh thaÝ kinh tÕ – x· héi, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö x· héi häc K. Marx ®· chØ râ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ ®­îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Nh­ vËy qua lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc vËn hµnh cña x· héi trong mçi giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®· lçi thêi, l¹c hËu kh«ng thÓ ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn hiÖn nay mµ ph¶i thay thÕ b»ng mét lý luËn kh¸c. Tr­íc t×nh h×nh ®ã buéc chóng ta lµm râ thùc chÊt cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ gi¸ trÞ vÒ mÆt khoa häc, tÝnh thêi ®¹i cña nã lµ rÊt cÇn thiÕt ; vÒ thùc tiÔn n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong qu¸ tr×nh ®ã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n ®­îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu gi¶i quyÕt. V× vËy em m¹nh d¹n nhËn ®Ò tµi: '' VËn dông Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®Ó ph©n tÝch vai trß cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt nam hiÖn nay'' Qua bµi viÕt em thÊy cßn nhiÒu thiÕu sãt, b¶n th©n lµ ng­êi Laos nhËn thøc cã h¹n mong cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña ThÇy c« vµ b¹n ®äc. Sinh viªn: ALu Lao Ly Líp : Cao Häc 2006 - B4 Hµ néi: 25/ 1/ 2007 PhÇn I Néi dung cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi I. Kh¸i niÖm. H×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc l­îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc th­îng tÇng ®­îc x©y dùng lªn trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã. 1.KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng hiÖn t­îng, sù kiÖn rêi r¹c nh÷ng c¸ nh©n riªng lÎ. X· héi lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã c¬ cÊu phøc t¹p. Trong ®ã cã nh÷ng mÆt c¬ b¶n nhÊt lµ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. Mçi mÆt cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh tÝnh toµn vÑn cña nã ®­îc ph¶n ¸nh b»ng kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt kü thuËt cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi xÐt ®Õn cïng lµ do lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn tôc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. Quan hÖ s¶n xuÊt – quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt – lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n, ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mèi quan hÖ x· héi kh¸c, kh«ng cã mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ quy luËt x· héi. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t­¬ng øng víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt, ®ã lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó ph©n biÖt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c, ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x­¬ng cña ¬ thÓ x· héi hîp thµnh c¬ së h¹ tÇng. Trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã h×nh thµnh nªn nh÷ng quan ®iÓm vÒ chÝnh trÞ, ph¸p lý, ®¹o ®øc, triÕt häc v.v...vµ nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng hîp thµnh kiÕn tróc th­îng tÇng x· héi mµ chøc n¨ng x· héi cña nã lµ b¶o vÖ, duy tr× vµ ph¸t triÓn c¬ s¬ h¹ tÇng sinh ra nã. Ngoµi nh÷ng mÆt c¬ b¶n cña x· héi ®· ®Ò cËp ë trªn – lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng – th× cßn cã nh÷ng quan hÖ d©n téc quan hÖ gia ®×nh vµ c¸c sinh ho¹t x· héi kh¸c. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. T­¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi trong lÞch sö ®Òu do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan, ®ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña x· héi. Marx viÕt : “T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”. C¸c mÆt c¬ b¶n hîp thµnh mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi: lùc l­îng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng kh«ng t¸ch rêi nhau, mµ liªn hÖ biÖn chøng víi nhau h×nh thµnh nªn nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña x· héi. §ã lµ quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng vµ c¸c quy luËt x· héi kh¸c. ChÝnh do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan ®ã, mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn thay thÕ nhau tõ thÊp lªn cao trong lÞch sö nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn kh«ng phô thuéc vµo ý trÝ, nguyÖn väng chñ quan cña con ng­êi. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc t¹o ra b»ng n¨ng thùc tiÔn cña con ng­êi xong kh«ng ph¶i con ng­êi lµm ra theo ý muèn chñ quan. B¶n th©n n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi còng bÞ quy ®Þnh bëi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nhÊt ®Þnh. Ng­¬× ta lµm ra lùc l­îng s¶n xuÊt cña m×nh dùa trªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®¹t ®­îc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· cã s½n do thÕ hÖ tr­íc t¹o ra. ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é quan hÖ s¶n xuÊt, do ®ã, xÐt ®Õn cïng lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt, mét mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, lµ yÕu tè b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn lªn cña x· héi quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t triÓn tõ thÊp. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cñ lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®­îc xo¸ bá vµ ®­îc thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh­ vËy, sù xuÊt hiÖn, sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i ®ã lªn h×nh th¸i cao h¬n ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt ®ã lµ khuynh h­íng tù t×m ®­êng cho m×nh trong sù ph¸t triÓn thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Nghiªn cøu con ®­êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®­îc quy ®Þnh bëi quy luËt chung cña sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt chóng ta nh×n thÊy logic cña lÞch sö thÕ giíi. V¹ch ra con ®­êng tæng qu¸t cña lÞch sö, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ gi¶i thÝch ®­îc râ rµng sù ph¸t triÓn x· héi trong mçi thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh lÞch sö. LÞch sö cô thÓ v« cïng phong phó, cã hµng lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm cho qu¸ tr×nh lÞch sö ®a d¹ng vµ th­êng xuyªn biÕn ®æi, kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh lÞch sö nh­ mét ®­êng th¼ng. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh lÞch sö, xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nh­ng nh©n tè kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu cã ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c nh©n tè ®ã th× kh«ng thÊy hµng lo¹t nh÷ng sù ngÉu nhiªn mµ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ xuyªn qua ®Ó tù v¹ch ra ®­êng ®i cho m×nh. V× vËy ®Ó hiÓu lÞch sö cô thÓ th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c nh©n tè b¶n chÊt cã tham gia trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau ®ã. Cã nhiÒu ngyuªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh chung cña lÞch thÕ giíi cã tÝnh ®a d¹ng: ®iÒu kiÖn cña m«i tr­êng ®Þa lý cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. §Æc biÖt ë buæi ban ®Çu cña sù ph¸t triÓn x· héi, thh× ®iÒu kiÖn cu¶ m«i tr­êng ®Þa lý lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quy ®Þnh qu¸ tr×nh kh«ng ®ång ®Òu cña lÞch sö thÕ giíi, cã d©n téc ®i lªn, cã d©n téc tr× trÖ l¹c hËu. Còng kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nh­ nhµ n­íc, tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn v¨n ho¸ cña truyÒn thèng cña hÖ t­ t­ëng vµ t©m lý x· héi v.v...®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö. II. VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo ®iÒu kiÖn ViÖt nam hiÖn nay. TÊt yÕu kh¸ch quan cña con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. ViÖc vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa Mac-Lªnin vµo viÖc ®Ò ra chiÕn l­îc cho c¸ch m¹ng ViÖt nam tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. §­êng lèi c¸ch m¹ng do chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ §¶ng ta nªu ra lµ sù vËn dông s¸ng t¹o h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo ®iÒu kiÖn ViÖt nam. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng sau khi ViÖt nam tiÕn hµnh c«ng viÖc c¸ch m¹ng d©n chñ nh©n d©n sÏ tiÕn lªn lµm cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. §©y lµ sù lùa chän ®óng h­íng ®i vµ x¸c ®Þnh môc tiªu cña sù ph¸t triÓn. Chóng ta ®Òu biÕt, ®èi víi §¶ng ta, viÖc lùa chän vµ x¸c ®Þnh nµy ®Æt ra ngay tõ n¨m 1930 vµ lu«n lu«n ®óng víi mäi sù biÕn ®éng trong thùc tiÔn ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng ViÖt nam, trong lÞch sö ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña §¶ng vµ cña d©n téc chÝnh c­¬ng, s¸ch l­îc v¾n t¾t do NguyÔn ¸i Quèc khëi th¶o vµ luËn v¨n chÝnh trÞ cña §¶ng n¨m 1930 ®· ghi râ C¸ch m¹ng ViÖt nam sÏ ®i theo con ®­êng “lµ t­ s¶n d©n quyÒn c¸ch m¹ng ®Ó ®i tíi x· héi céng s¶n” bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa. Sù lùa chän nµy lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp n¶y sinh tõ sù gi¸c ngé chñ nghÜa M¸c-Lªnin, chñ nghÜa x· héi khoa häc ë l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc sau mét thËp niªn (1911-1920) ®i t×m ®­êng cøu n­íc vµ ®· t×m thÊy chñ nghÜa Lªnin, ®· nhËn thøc râ c¸ch m¹ng ViÖt nam sÏ ®i theo con ®­êng C¸ch m¹ng th¸ng M­êi “§­êng c¸ch mÖnh” (1927) lµ t¸c phÈm lý luËn macxÝt ®Çu tiªn ®­îc x©y dùng trªn nÒn mãng cña t­ t­ëng ®ã. Trong t¸c phÈm quan träng nµy NguyÔn ¸i Quèc ®· chØ râ: “Trong thÕ giíi b©y giê chØ cã c¸ch mÖnh Nga lµ ®· thµnh c«ng vµ thµnh c«ng ®Õn n¬i, nghÜa lµ d©n chóng ®­îc h­ëng c¸i tù do h¹nh phóc, b×nh ®¼ng thËt, chø kh«ng ph¶i tù do vµ b×nh ®¼ng gi¶ dèi nh­ ®Õ quèc Ph¸p khoe khoang bªn Nam An” Ng­êi kh¼ng ®Þnh, chØ cã chñ nghÜa Lªnin lµ ch©n chÝnh nhÊt, ch¾c ch¾n nhÊt vµ c¸ch mÖnh nhÊt mµ chóng ta sÏ ®i theo. Tõ b­íc ngoÆt n¨m 1920, khi NguyÔn ¸i Quèc trë thµnh ng­êi cégn s¶n vµ cho ®Õn nh÷ng n¨m sau nµy. NG­êi ®Òu nhÊt qu¸n kh¼ng ®Þnh, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng d©n téc chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc b»ng con ®­êng c¸ch m¹ng v« s¶n, b»ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi míi, x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Khi miÒn B¾c ®· ®­îc gi¶i phãng nh­ng miÒn Nam cßn ph¶i tiÕp tôc chiÕn ®Çu v× ®éc lËp tù do cña Tæ Quèc, t×nh h×nh lóc ®ã ®Æt ra c©u hái: MiÒn B¾c cã nªn b­íc ngay vµo thêi kú qu¸ ®é ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi hay kh«ng khi khi môc tiªu ®éc l¹ap d©n téc ch­a ®­îc gi¶i quyÕt xong ë miÒn Nam? §¶ng ta kh¼ng ®Þnh lµ ph¶i ®ång thêi tiÕn hµnh hai nhiÖm vô c¸ch m¹ng: tiÕp tôc cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ë miÒn Nam vµ tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c. Sù lùa chän nµy ®· ®­îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Kh«ng cã sù hËu thuÉn cña chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c, c¸ch m¹ng miÒn Nam sÏ kh«ng cã nh÷ng ®¶m b¶o vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho th¾ng lîi. Khi miÒn Nam ®· ®­îc gi¶i phãng, ®Êt n­íc thèng nhÊt, mét vÊn ®Ò còng ®­îc ®Æt ra lµ miÒn Nam sÏ cïng miÒn B¾c tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi hay t¹m thêi dõng l¹i mét thêi gian ®Ó phôc håi sau chiÕn tranh? Cã thÓ nãi, sù lùa chän nµy lµ mét thö th¸ch kh«ng kÐm phÇn phøc t¹p. §¶ng quyÕt ®Þnh c¶ n­íc cïng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. QuyÕt ®Þnh nµy ®· ®­îc thùc tiÔn x¸c nhËn hoµn toµn ®óng ®¾n. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80, kinh tÕ x· héi n­íc ta l©m vµo cuéc khñng ho¶ng trÇm träng, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u ®ang chao ®¶o. Nh­ng còng chÝnh vµo lóc Êy, §¶ng ta ®· quyÕt ®Þnh ®­êng lèi ®æi míi, chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, héi nhËp vµ më cöa víi bªn ngoµi. Mét lÇn n÷a sù kh¼ng ®Þnh cña §¶ng ta vÒ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ ®óng ®¾n. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80, kinh tÕ – x· héi n­íc ta l©m vµo cuéc khñng ho¶ng trÇm träng chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u ®ang chao ®¶o. Nh­ng còng chÝnh vµo lóc Êy, §¶ng ta ®· quyÕt ®Þnh ®­êng lèi ®æi míi, chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, héi nhËp vµ më cöa víi bªn ngoµi. Mét lÇn n÷a sù kh¼ng ®Þnh cña §¶ng ra vÒ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ ®óng ®¾n. Cã thÓ nãi, nh÷ng quyÕt s¸ch cña §¶ng ta ë thêi kú nµy thÓ hiÖn sù n¨ng ®éng vÒ t­ duy lý luËn g¾n liÒn víi sù mÉn c¶m vÒ thùc tiÔn cïng b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng. §ã lµ sù kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña sù ®æi míi theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa: ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, ®Ó v­ît qua nh÷ng k×m h·m cña m« h×nh cò – m« h×nh hµnh chÝnh bao cÊp, ®Ó gi¶i phãng vµ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña x· héi nh»m thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. §æi míi kh«ng ph¶i lµ tõ bá chñ nghÜa x· héi, mµ lµ kh¼ng ®Þnh tÝnh quy luËt cña con ®­êng ph¸t triÓn ®ã lµm cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi c«ng b»ng v¨n minh. ®óng víi quy luËt kh¸ch quan h¬n phï hîp víi hoang c¶nh, ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ®Êt n­íc víi xu thÕ, ®Æc ®iÓm cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. §æi míi lµ ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi hiÖu qu¶ h¬n lµm cho chñ nghÜa x· héi béc lé vµ kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt ­u viÖt cña nã, tõng b­íc ®Þnh h×nh vµ ph¸t triÓn trong thùc tÕ, lµm cho “®êi sèng vËt chÊt ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng tinh thÇn ngµy cµng tèt, x· héi ngµy cµng v¨n minh, tiÕn bé” ®Ó cho nh©n d©n ta cã cuéc sèng Êm no, h¹nh phóc®­îc häc hµnh tiÕn bé vµ ph¸t triÓn mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña m×nh” ®Ó cho “d©n thùc sù lµ chñ vµ lµm chñ lÊy x· héi vµ cuéc sèng cña m×nh? Nh­ Hå ChÝ Minh ®· nhÊn m¹nh. Nh­ vËy, ®i lªn x· héi chñ nghÜa lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, vµ nã ®­îc thÓ hiÖn trong c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng ta, ®æi míi ®Ó x¸c lËp mét sù æn ®Þnh míi nh»m lµm cho ®Êt n­íc ®¹t tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §iÒu ®ã cã ngi· lµ chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh con ®­êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi sù n¨ng ®éng h¬n n÷a tichs cùc h¬n n÷a, vµ phï hîp h¬n n÷a víi t×nh h×nh thÕ giíi hiÖn ®¹i. ChÕ ®é x· héi chñ nghÜa mµ chóng ta ®ang x©y dùng sÏ lµ chÕ ®é ph¸t hiÖn vµ sö dông tèt nhÊt nh÷ng nguån lùc cña chÝnh m×nh, trong ®ã søc m¹nh quyÕt ®Þnh chÝnh lµ nguån lùc con ng­êi. §ã lµ môc tiªu quan träng nhÊt cña chñ nghÜa x· héi. Nh÷ng nhiÖm vô cña thêi kú qu¸ ®é Thêi kú qu¸ ®é lµ thêi kú t¹o c¬ së vËt chÊt vµ con ng­êi cho chñ nghÜa x· héi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nµy, víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt nam, ®· ®Æt ra cho chóng ta nh÷ng nhiÖm vô sau: Thùc hiÖn c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i. C«ng cuéc nµy ®Æt ra nh÷ng nhiÖm vô lín mµ chóng ta cÇn gi¶i quyÕt: Cô thÓ lµ: t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu vÒ vËt chÊt, kü thuËt, con ng­êi vµ khoa häc c«ng nghÖ, huy ®éng mäi ng­êi vèn, nguån lùc lao ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh nh­ng bÒn v÷ng vµ trªn c¬ së n©ng cao mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc cÇn ph¶i thùc hiÖn ngay mét sè néi dung c¬ b¶n sau; + T¨ng thªm tèc ®é vµ tû träng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n +Dùa trªn sù thay ®æi vÒ c«ng nghÖ chóng ta ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn t¨ng tr­ëng nhanh vµ l©u bÒn. + KhuyÕn khÝch vµ ®µo t¹o nh÷ng tµi n¨ng trÎ nh»m t¹o ra ®éi ngò c¸n bé kü thuËt cã tr×nh ®é cao. + Thùc hiÖn chuyÓn giao c«ng nghÖ kÕt hîp víi n¨ng lùc s¸ng t¹o cña quÇn chóng. Muèn vËy ph¶i n¾m b¾t ®Çy ®ñ chÝnh x¸c c¸c th«ng tin cÇn thiÕt th«ng qua, c¸c c«ng ty t­ vÊn trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ®¶m b¶o lùa chän c«ng nghÖ chÝnh x¸c. Më réng liªn kÕt liªn doanh víi n­íc ngoµi ®Ó cã thÓ khai th¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn mét c¸ch trùc tiÕp. X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng chñ nghÜa x· héi vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Muèn vËy cÇn ph¶i chÊn chØnh ®æi míi vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó lµm tèt vai trß hç trî vµ thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®óng ph¸p luËt vµ quan träng nhÊt lµ ph¶i tõng b­íc h­íng vµo con ®­êng t­ b¶n nhµ n­íc. Ph¶i thËn träng trong sù ph¸t triÓn x· héi, më réng giao l­u v¨n ho¸ víi n­íc ngoµi, ph¶i cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu chèng l¹i sù th©m nhËp cña c¸c lo¹i v¨n ho¸ ®éc h¹i. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña d©n téc. CÇn ph¶i tiÕp tôc ®æi míi bé m¸y nhµ n­íc theo h­íng tiÕn bé dùa trªn nh÷ng c¬ së sau: + Chèng quan liªu chuyªn quyÒn ®éc ®o¸n trong bé m¸y nhµ n­íc. + Ph¶i ph©n biÖt râ chøc n¨ng c¶u c¸c cÊp c¸c ngµnh. + Ph¶i ®­a ra mét hÖ thèng ph¸p luËt chÆt chÏ ®ång bé vµ cã tÝnh kh¶ thi. Ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn nghiªm chØnh mäi luËt ph¸p ®Ò ra. PhÇn II Vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ viÖt nam Trong nh÷ng n¨m ®æi míi ta cã thÓ thÊy râ nh÷ng thµnh tùu mµ c¬ chÕ mang l¹i. Nh÷ng ­u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ kh«ng thÓ phñ ®Þnh, nh­ng chóng ta còng ph¶i thõa nhËn r»ng KTTT còng cã nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã. V× vËy kh«ng chØ tån t¹i c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý mµ cÇn cã sù can thiÖp nhµ n­íc ®Ó söa ch÷a nh÷ng thÊt b¹i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng h¬n n÷a ®Ó ®Þnh h­íng cho nã ®i theo con ®­êng XHCN ®iÒu tiÕt vÜ m« nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ. Vai trß vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ viÖt nam hiÖn nay. Muèn qu¶n lý nÒn kinh tÕ viÖt nam hiÖu qu¶ th× tr­íc hÕt ph¶i n¾m râ nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Mäi chÝnh s¸ch nhµ n­íc ®Òu ph¶i dùa trªn nh÷ng chÝnh s¸ch kh¸ch quan Êy. Sù qu¶n lý nhµ n­íc ViÖt Nam còng cã nh÷ng ®iÓm gièng nh­ nhµ n­íc t­ b¶n ®ã lµ: thõa nhËn tÝnh ®éc lËp c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Ó cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm lç l·i; x©y dùng hÖ thèng thÞ tr­êng cí tÝnh c¹nh tranh, gi¸ c¶ chñ yÕu do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. X©y dùng c¬ chÕ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc nh»m h­íng dÉn, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ tr­êng; x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt nh»m t¹o ra khu«n khæ cho nÒn kinh tÕ; t«n träng vµ thùc hiÖn th«ng lÖ quèc tÕ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tuy nhiªn sù qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc x· hé chñ nghÜa vµ sù qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc t­ b¶n cã sù kh¸c nhau râ rÖt. Sù qu¶n lý nhµ n­íc t­ s¶n ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh»m ®em l¹i lîi nhuËn tèi ®a cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn. Nhµ n­íc XHCN d­íi sù l·nh ®¹o ®¶ng céng s¶n qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, ®¶m b¶o cho mäi ng­êi cã cuéc sèng Êm no tù do h¹nh phóc. Nhµ n­íc cã chøc n¨ng kinh tÕ sau: Thø nhÊt: Nhµ n­íc ®¶m b¶o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ kinh tÕ x· héi vµ thiÕt lËp khu«n khæ luËt ph¸p ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh tÕ. Nhµ n­íc ph¶i t¹o ra hµnh lang luËt ph¸p cho ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng c¸ch ®Æt ra c¸c ®iÒu luËt c¬ b¶n vÒ quyÒn sö h÷u tµi s¶n vµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Thø hai : Nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o kinh tÕ t¨ng tr­ëng æn ®Þnh. Sö dông nh÷ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ ®Ó æn ®Þnh m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø ba : Nhµ n­íc ph¶i ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Tr¸nh ®Ó cho nh÷ng doanh nghiÖp ch¹y theo lîi Ých kinh tÕ mµ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ vÒ « nhiÔm m«i tr­êng, c¹n kiÖt tµi nguyªn. Nhµ n­íc cã nhiÖm vô thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Thø t­ : Nhµ n­íc h¹n chÕ kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. V× sù t¸c ®éng kinh tÕ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao kh«ng hoµn toµn ®ång nghÜa víi nh÷ng môc tiªu CNXH v× ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. §Ó thùc hiÖn vai trß vµ chøc n¨ng c¬ b¶n trªn nhµ n­íc cÇn cã mét c«ng cô qu¶n lý ®ã lµ : HÖ thèng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch ho¸, lùc l­îng kinh tÕ cña nhµ n­íc, hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ. HÖ thèng ph¸p luËt t¹o ra khu«n khæ cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ ho¹t ®éng, ph¸t huy c¸c mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. HÖ thèng ph¸p luËt bao trïm mäi ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi, ®iÒu chØnh hµnh vi cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i chÊp nhËn sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. KÕ ho¹ch ho¸ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN lµ sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng lµ c¬ së ph©n phèi c¸c nguån lùc. Cßn kÕ ho¹ch kh¾c phôc tÝnh tù ph¸t cña nÒn kinh tÕ viÖt nam Lùc l­îng kinh tÕ cña nhµ n­íc kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ®ãng vai trß tiªn phong chñ ®¹o hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. HÖ thèng chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ + ChÝnh s¸ch tµi chÝnh th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ x©y dùng ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nhµ n­íc ®­îc ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng ®¶m b¶o c«ng b»ng trong ph©n phèi vµ th­c hiÖn chøc n¨ng cña m×nh. + ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ: lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m« träng yÕu, vai trß cña nã trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« ngµy cµng t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ph¶i khèng chÕ ®­îc l­îng tiÒn ph¸t hµnh vµ tæng quy m« cho tÝn dông. + C¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®èi ngo¹i §Ó më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i nhµ n­íc sö dông nhiÒu c«ng cô trong ®ã chñ yÕu lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®¶m b¶o tÝn dông xuÊt khÈu, trî cÊp xuÊt khÈu. Th«ng qua c¸c c«ng cô ®ã, b¶o hé hîp lý s¶n xuÊt trong n­íc , n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë n­í ta. B¶o vÖ lîi Ých quèc gia trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. 3. Gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß nhµ n­íc Trªn c¬ së ph©n tÝch nhµ n­íc ®· lµm ®­îc vµ ch­a lµm ®­îc trong thêi gian võa qua.ta cã thÓ ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ viÖt nam. 1-TiÕp tôc qu¸ tr×nh vµ tù do ho¸ gi¸ c¶, th­¬ng m¹i ho¸ nÒn kinh tÕ mét c¸ch triÖt h¬n. Kh¸c víi thêi k× nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, hÇu hÕt gi¸ c¶, s¶n l­îng do nhµ n­íc quy ®Þnh. Trong thêi k× kinh tÕ thÞ tr­êng vÊn ®Ò chung ta ph¶i ®Æt ng­îc h¼n l¹i: khuyÕn khÝch c¹nh tranh, kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn. Trªn thÞ tr­êng n­íc ta, gi¸ c¶ cßn diÔn biÕn kh¸ phøc t¹p. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, l¹m ph¸p t¨ng l»m ¶nh h­ëng lín ®Õn ®êi sèng x· héi. Nhµ n­íc ph¶i cã biÖn ph¸p hÕt søc linh ho¹t vµ phï hîp víi thùc tiÔn. a-C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng ®éc quyÒn. ThÞ tr­êng ®éc quyÒn nhµ n­íc ta ®· thu hÑp nhiÒu nh­ng vÉn cßn mét sè ngµnh nh­ ®iÖn lùc, b­u chÝnh viÔn th«ng ... §©y lµ nh÷ng ngµnh then chèt trong nÒn kinh tÕ , chØ nhµ n­íc míi cã thÓ cã ®iÒu kiÖn ®¶m nhËn, x©y dùng vµ duy tr× ph¸t triÓn sù qu¶n ly ®iÒu hµnh tËp trung cña nhµ n­íc lµ tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt. Nhµ n­íc qu¶n lý gi¸ c¶ cña nh÷ng s¶n phÈm nµy b»ng h×nh thøc sau: _ Quy ®Þnh gi¸ chuÈn ®èi víi hµnh, dÞch vô ®éc quyÒn _ Quy ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ chÕ qu¶n lý c­íc b­u chÝnhviÔn th«ng quèc tÕ. _ Quy ®Þnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n ly sö dông tµi nguyªn tù nhiªn trong ®ã cã gi¸ cho thuÕ ®Êt. Trong t­¬ng lai nhµ n­íc ph¶i tõng b­íc xoa bá ®éc quyÒn, liªn doanh më réng hîp t¸c víi n­íc ngoµi ®µu t­ c¬ së vcËt chÊt trang thiÕt bÞ , khuyÕn khÝch c¹nh tranh trong kinh doanh. b- C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng c¹nh tranh §èi víi mét sè s¶n phÈm quan träng võa cã sù tham gia cña nhµ n­íc võa cã sù tham gia cña c¸c c¸c ®¬n vÞkinh tÕ , nhµ n­íc quy ®Þnh “gi¸ tíi h¹n” nh­ : gi¸ tèi ®a hµng chuÈn, gi¸ tèi ®a n­íc m¸y t¹i thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, gi¸ xuÊt khÈu tèi thiÓu ... §èi víi mÆt hµng kh¸c nhµ n­íc qu¶n lý gi¸ th«ng qua biÖn ph¸p sau: _ Quy ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ chÕ qu¶n lý gi¶ ®èi víi c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc t­ s¶n cè ®Þnh thuéc s¬ h÷u nhµ n­íc nh­îng b¸n. _ Tæ chøc ®¨ng kÝ hiÖp th­¬ng gi¸, niªm yÕt gi¸. _ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch biÖn ph¸p b×nh æn gi¸ mét sè hµng, dÞnh vô thiÕt yÕu, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. _ Thanh tra sö lÝ vi ph¹m kØ luËt vÒ gi¸. c- H×nh thµnh ®Çy ®ñ c¸c thÞ tr­êng cÇn thiÕt co viÖc th­¬ng m¹i ho¸ nÒn kinh tÕ nh­: thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng ®­a thÞ tr­êng nµy vµo ho¹t ®éng. M« h×nh thÞ tr­êng vèn ë VN ph¶i lµ m« ho×nh ®Æc thï cã sù kÕt hîp c¸c yÕu tè c¸c lo¹i h×nh thÞ tr­êng vèn “më” vµ “®ãng” nhµ n­íc ¬ph¶i ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p c¬ chÕ tæchøc vµ trùc tiÕp qu¶n li thÞ tr­pêng chøng kho¸n. Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n trùc tiÕp cho h×nh thµnh thÞ tr­êng vèn VN hiÖn nay lµ: _ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, l·i xuÊt ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n quy ®Þnh gi¸ c¶ cña c¸c chøng kho¸n. _ §a d¹ng ho¸ c«ng cô ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu. _ §a d¹ng ho¸ m« h×nh tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng ®a n¨ng vµ c¹nh trang theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. _ T¹o lËp m«i tr­êng ®Çu t