Bài giảng Tài chính tiền tệ - Đào Lan Phương

năng lực sản xuất và kèm theo đó là giá trị của chúng bị giảm dần. Đó là do chúng bị hao mòn. Có hai loại hao mòn đó là hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình. Hao mòn hữu hình là hao mòn có liên quan đến việc giảm giá trị sử dụng của tài sản cố định. Hao mòn vô hình lại có liên quan tới việc mất giá của tài sản cố định. Việc 149 mất giá của tài sản cố định có nhiều nguyên nhân: Đối với tài sản cố định hữu hình thì thường bị cả hai loại hao mòn hữu hình và vô hình, còn tài sản cố định vô hình thì bị hao mòn vô hình. Bộ phận giá trị đại diện cho phần hao mòn được gọi là tiền khấu hao. Tiền khấu hao là một yếu tố của chi phí sản xuất. Khi sản phẩm được tiêu thụ, tiền khấu hao được trích lại hình thành nên quỹ khấu hao. Từ đặc điểm vận động của tài sản cố định đã quyết định đến đặc điểm vận động của vốn cố định: + Vốn cố định tham gia nhiều chu kỳ sản xuất sản phẩm và chuyển dần từng phần vào giá thành sản phẩm tương ứng với phần hao mòn của tài sản cố định. + Vốn cố định được thu hồi dần từng phần tương ứng với phần hao mòn của tài sản cố định, đến khi tài sản cố định hết thời hạn sử dụng, giá trị của nó được thu hồi về đủ thì vốn cố định mới hoàn thành một vòng luân chuyển. * Vốn lưu động Vốn lưu động là biểu hiện bằng tiền toàn bộ tài sản lưu động của doanh nghiệp phục vụ cho quá trình kinh doanh của doanh nghiệp. Tài sản lưu động của doanh nghiệp chia làm hai loại: -Tài sản lưu động sản xuất (nguyên, nhiên, vật liệu, bán thành phẩm, sản phẩm dở dang). - Tài sản lưu thông (thành phẩm chờ tiêu thụ, các loại vốn bằng tiền, vốn trong thanh toán). Trong quá trình sản xuất kinh doanh, tài sản lưu động sản xuất và tài sản lưu động lưu thông luôn vận động, thay thế và chuyển hóa lẫn nhau, đảm bảo cho quá trình sản xuất được tiến hành liên tục. Đặc điểm của tài sản lưu động là tham gia vào từng chu kỳ sản xuất, bị tiêu dùng hoàn toàn trong việc chế tạo ra sản phẩm và không giữ nguyên hình thái vật chất ban đầu. Đặc điểm của tài sản lưu động đã chi phối đến đặc điểm của vốn lưu động. Vốn lưu động chuyển một lần toàn bộ vào giá thành sản phẩm mới được tạo ra, được thu hồi một lần toàn bộ sau khi bán hàng đi thu tiền về và lúc đó kết thúc vòng tuần hoàn của vốn. 150 5.2.2. Quản lý chi phí kinh doanh và giá thành sản phẩm 5.2.2.1. Chi phí sản xuất kinh doanh Thực hiện các mục tiêu của kinh doanh, doanh nghiệp phải bỏ ra những chi phí trong quá trình sản xuất kinh doanh. Chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền toàn bộ các hao phí về vật chất và lao động mà doanh nghiệp bỏ ra để sản xuất kinh doanh trong một thời kỳ nhất định. Như vậy, bản chất của chi phí trong sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp luôn được xác định là những hao phí về lao động sống, lao động vật hóa và các chi phí cần thiết khác mà doanh nghiệp phải chi ra gắn liền với mục đích kinh doanh trong một thời kỳ nhất định. Chi phí này bao gồm chi phí cho việc sản xuất sản phẩm, chi phí tổ chức tiêu thụ sản phẩm và những khoản tiền thuế gián thu nộp cho Nhà nước theo luật thuế quy định. 5.2.2.2. Giá thành sản phẩm của doanh nghiệp Giá thành sản phẩm của doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ chi phí của doanh nghiệp để hoàn thành việc sản xuất và tiêu thụ một loại sản phẩm nhất định. Giá thành sản phẩm của một doanh nghiệp biểu hiện chi phí cá biệt của doanh nghiệp để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Giữa chi phí sản xuất sản phẩm và giá thành sản phẩm có sự giống và khác nhau. Chi phí sản xuất hợp thành giá thành sản phẩm nhưng không phải toàn bộ chi phí phát sinh trong kỳ đều được tính vào giá thành sản phẩm. Giá thành sản phẩm chỉ biểu hiện lượng chi phí để hoàn thành việc sản xuất và tiêu thụ một đơn vị sản phẩm hay một khối lượng sản phẩm. Còn chi phí sản xuất và tiêu thụ thể hiện số chi phí mà doanh nghiệp đã bỏ ra để sản xuất và tiêu thụ trong một kỳ nhất định. 5.3.3. Quản lý doanh thu và lợi nhuận 5.3.3.1. Doanh thu của doanh nghiệp Kết thúc quá trình kinh doanh, doanh nghiệp tiến hành tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa và thực hiện dịch vụ và thu tiền về, tạo nên doanh thu của doanh nghiệp. Doanh thu của doanh nghiệp là toàn bộ số tiền mà doanh nghiệp thu được nhờ đầu tư kinh doanh trong một thời kỳ nhất định. Doanh thu của doanh nghiệp bao gồm các loại sau: 151 - Doanh thu hoạt động kinh doanh là toàn bộ khoản doanh thu về tiêu thụ sản phẩm hàng hóa dịch vụ. Đây là bộ phận chủ yếu trong tổng doanh thu của doanh nghiệp. - Doanh thu từ các hoạt động tài chính, bao gồm các khoản thu từ hoạt động liên doanh, liên kết, tiền lãi cho vay, mua bán chứng khoán và các nghiệp vụ đầu tư tài chính khác - Thu nhập khác là những khoản thu nhập không mang tính chất thường xuyên, như thu về nhượng bán tài sản cố định, vật tư ứ đọng; các khoản được bồi thường, các khoản nợ vắng chủ hay nợ không ai đòi Doanh thu của doanh nghiệp có ý nghĩa rất lớn đối với toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp. Trước hết nó là nguồn quan trọng để đảm bảo trang trải các khoản chi phí sản xuất kinh doanh, đảm bảo thực hiện quá trình tái sản xuất giản đơn cũng như tái sản xuất mở rộng, thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước, đối với khách hàng, đối với các cổ đông tham gia các hoạt động liên doanh 5.3.3.2. Lợi nhuận của doanh nghiệp Lợi nhuận là kết quả tài chính cuối cùng từ hoạt động sản xuất kinh doanh, là chỉ tiêu chất lượng để đánh giá hiệu quả kinh tế các hoạt động của doanh nghiệp. Có thể khái quát là: Lợi nhuận của doanh nghiệp là khoản tiền chênh lệch giữa doanh thu và chi phí mà doanh nghiệp đã bỏ ra để đạt được doanh thu đó từ các hoạt động của doanh nghiệp đưa lại. Nội dung lợi nhuận của doanh nghiệp bao gồm: lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh, lợi nhuận từ hoạt động khác như hoạt động liên doanh, liên kết, các hoạt động thuộc các dịch vụ tài chính Lợi nhuận có vai trò quan trọng trong hoạt động SXKD của doanh nghiệp, vì trong điều kiện hạch toán kinh doanh theo cơ chế thị trường, doanh nghiệp có tồn tại và phát triển được hay không, phụ thuộc rất nhiều vào việc doanh nghiệp có tạo ra được lợi nhuận hay không? Lợi nhuận được coi là đòn bẩy kinh tế quan trọng, đồng thời còn là chỉ tiêu cơ bản để đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, lợi nhuận còn là nguồn tích lũy cơ bản để mở rộng sản xuất xã hội. Phân phối lợi nhuận không phải là việc phân chia tiền lãi một cách đơn thuần mà là việc giải quyết tổng hợp các mối quan hệ kinh tế diễn ra đối với 152 doanh nghiệp. Việc phân phối lợi nhuận phải đảm bảo các yêu cầu sau đây: - Giải quyết tốt mối quan hệ về lợi ích giữa doanh nghiệp, người lao động và Nhà nước. - Phải giành phần lợi nhuận để lại thích đáng cho nhu cầu tái sản xuất mở rộng của doanh nghiệp. Lợi nhuận của doanh nghiệp được phân phối theo trình tự sau: - Nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cho Nhà nước. - Bù các khoản lỗ năm trước không được trừ vào lợi nhuận trước thuế. - Nộp tiền thu sử dụng vốn ngân sách nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước. Theo Thông tư số 30/2002 TT – BTC ngày 27/3/2002 Nhà nước không thu khoản này mà để lại cho doanh nghiệp bổ sung vốn của doanh nghiệp. - Trả các khoản tiền phạt, bồi thường do vi phạm pháp luật Nhà nước. - Trừ các khoản chi phí thực tế đã chi nhưng không được tính vào chi phí hợp lý khi xác đinh thu nhập chịu thuế. - Trả lợi tức cổ phần, chia lãi cho các đối tác góp vốn liên doanh. - Còn lại trích lập các quỹ chuyên dùng của doanh nghiệp như: quỹ dự phòng trợ cấp mất việc làm, quỹ khen thưởng và quỹ phúc lợi Sau khi trích lập quỹ khen thưởng và quỹ phúc lợi theo mức quy định nếu còn thì bổ sung vào quỹ đầu tư phát triển. 5.3.4. Quản lý nhà nước đối với hoạt động tài chính doanh nghiệp Quản lý nhà nước về tài chính là một trong những nhiệm vụ quan trọng để nhà nước xã hội chủ nghĩa điều hành và quản lý nền kinh tế đất nước, hình thành và đảm bảo các cân đối chủ yếu và tỷ lệ phát triển của nền kinh tế quốc dân. Nhà nước sử dụng tài chính, tiền tệ để kích thích doanh nghiệp quan tâm đến việc hoàn thành nhiệm vụ kế hoạch, nâng cao tối đa hiệu quả sản xuất xã hội và thực hiện việc kiểm soát của nhà nước đối với hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhà nước quản lý tài chính doanh nghiệp trước mắt theo hướng sau đây: - Xác định những hình thức thích hợp để bảo đảm thực hiện có hiệu quả quyền sở hữu nhà nước đối với những tài sản công giao cho doanh nghiệp sử dụng. Mặt khác, giao quyền tự chủ đầy đủ, rõ ràng tạo điều kiện cho doanh nghiệp cạnh tranh theo đúng pháp luật. - Quan hệ phân phối giữa doanh nghiệp và ngân sách được phân định qua cơ chế phân phối thu nhập: Doanh nghiệp có nghĩa vụ nộp các loại thuế theo 153 luật định, phần còn lại sau khi bù đắp chi phí, bảo toàn vốn, thanh toán với khách hàng doanh nghiệp được lập các quỹ chuyên dùng của mình. Bằng các công cụ chính sách biện pháp kinh tế vĩ mô của Nhà nước để quản lý tài chính doanh nghiệp, tác động đến phát triển và mục đích của sản xuất, tăng nhanh vòng quay của vốn - Định hướng và chỉ đạo sự phát triển, tạo môi trường kinh tế và khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sản xuất kinh doanh, phát huy mặt tích cực, ngăn ngừa mặt tiêu cực, khắc phục mặt khuyết tật của cơ chế thị trường. - Các doanh nghiệp được quyền tiêu thụ, bán hàng trực tiếp cho người tiêu dùng, được quyền định giá, bảo đảm nguyên tắc xã hội chấp nhận, phù hợp với chính sách, lợi ích quốc kế dân sinh, làm đầy đủ nghĩa vụ đối với Nhà nước. - Thực hiện nghiêm túc luật kế toán, thống kê tăng cường hệ thống kiểm toán nhà nước, thực hiện có hiệu lực việc thanh tra kiểm tra đối với doanh nghiệp. 154 CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 5 1. Hãy trình bày khái niệm về doanh nghiệp? Nêu các loại hình doanh nghiệp hiện nay? 2. Trình bày khái niệm về tài chính doanh nghiệp? Mục tiêu của tài chính doanh nghiệp là gì? Để đạt được mục tiêu của DN thì DN cần phải quyết định tài chính ra sao? Phân tích các quyết định của tài chính doanh nghiệp? 3. Phân tích vai trò của tài chính doanh nghiệp? 4. Chứng minh rằng tài chính doanh nghiệp là một khâu tài chính? 5. Thế nào là tổ chức tài chính doanh nghiệp? Tổ chức tài chính doanh nghiệp cần phải tuân thủ những nguyên tắc gì? 6. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức tài chính doanh nghiệp? 7. Trình bày khái niệm về vốn kinh doanh và các đặc trưng của nó? 8. Theo bạn để tạo lập vốn kinh doanh cho doanh nghiệp có thể tìm kiếm từ những nguồn tài trợ nào? 9. Phân biệt giữa TSCĐ và TSLĐ? Vốn cố định và vốn lưu động? 10. Chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp là gì? So sánh chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh nghiệp? 11. Phân tích ưu nhược điểm của việc sử dụng các khoản nợ phải trả và nguồn vốn chủ sở hữu trong DN? Nền kinh tế VN giai đoạn 2013-2015 ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động huy động vốn và sử dụng vốn của doanh nghiệp? 12. Trình bày khái niệm về doanh thu? Doanh thu của doanh nghiệp hiện nay bao gồm các loại doanh thu nào? 13. Thế nào là lợi nhuận? Có các loại lợi nhuận nào? Trong phân phối lợi nhuận cần phải đảm bảo các yêu cầu gì? 155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trần Ngọc Bình (2002).Quản trị tài chính doanh nghiệp,Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 2. Nguyễn Định Kiệm & Nguyễn Đức Hiển (2012).Tài chính doanh nghiệp, Nxb Tài chính. Hà Nội 3. Nguyễn Minh Kiều (2011).Tài chính doanh nghiệp căn bản,Nxb Lao động - xã hội. Hà Nội. 4. Quốc hội (2005).Luật doanh nghiệp ban hành ngày 29 tháng 11 năm 2005. Hà Nội. 5. Thủ tướng Chính phủ (2009).Nghị định số 56/2009/NĐ-CP ngày 30/6/2009 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ. Hà Nội. 156 Chương 6 TÀI CHÍNH HỘ GIA ĐÌNH 6.1. Khái niệm, đặc trưng của tài chính hộ gia đình 6.1.1. Khái niệm Tài chính hộ gia đình là các hoạt động huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đáp ứng các nhu cầu chi tiêu trong cuộc sống và hoạt động đầu tư của hộ gia đình. 6.1.2. Đặc trưng của tài chính hộ gia đình * Các hoạt động tài chính hộ gia đình chịu ảnh hưởng của yếu tố kinh tế và văn hóa- xã hội: - Các hoạt động tiêu dùng, tích luỹ và đầu tư của hộ gia đình gắn liền với thu nhập, lãi suất, tỷ suất đầu tư, lạm phát, thuế suất, sự phát triển của hệ thống bảo hiểm xã hội, sự phát triển của hệ thống tài chính. - Các hoạt động này cũng ảnh hưởng bởi yếu tố văn hóa xã hội thể hiện qua sự khác biệt về tâm lý tiêu dùng và tích luỹ của dân ở các vùng và các dân tộc khác nhau. * Các hoạt động tài chính hộ gia đình chịu ảnh hưởng rất lớn bởi tâm lý và sở thích của cá nhân: - Tài chính hộ gia đình bị chi phối bởi yếu tố tâm lý và sở thích của cá nhân mà các yếu tố này lại phụ thuộc vào văn hóa, lứa tuổi, nghề nghiệpChính đặc trưng này đã ảnh hưởng rất lớn đến sự lựa chọn tiêu dùng hay tiết kiệm, sự lựa chọn giữa các hình thức tiết kiệm và đầu tư của hộ gia đình trong nền kinh tế. - Với quy mô khác nhau, dưới sự ảnh hưởng của yếu tố nghề nghiệp, trình độ học vấn, cách thức phân bổ nguồn lực tài chính cho hiện tại và cho tương lai của mỗi hộ gia đình sẽ khác nhau. Sự khác biệt đó sẽ quyết định đến việc xác định thứ tự ưu tiên khi thực hiện các quyết định tài chính của hộ gia đình. 6.2. Các nhân tố ảnh hưởng và nguyên tắc quản lý tài chính hộ gia đình 6.2.1. Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động tài chính hộ gia đình 6.2.1.1. Giới hạn về thu nhập Giới hạn về thu nhập phản ánh giới hạn về khả năng tài chính của các hộ gia đình.Thu nhập của hộ gia đình là toàn bộ số tiền thu được từ các hoạt động kinh tế của hộ gia đình, bao gồm những nội dung chính như sau: - Thu nhập từ lao động, ví dụ như tiền lương, tiền công 157 - Thu nhập từ hoạt động tiết kiệm, ví dụ tiền lãi tiết kiệm - Thu nhập từ tài sản tài chính, ví dụ cổ tức, lãi trái phiếu - Thu nhập từ cho thuê bất động sản, tài sản - Trợ cấp từ chế độ hưu trí, trợ cấp thất nghiệp hay trợ cấp từ bảo hiểm y tế. - Các khoản trợ cấp từ ngân sách nhà nước, học bổng của con cái, - Thu nhập khác, như quà biếu, thừa kế, trúng xổ số Bên cạnh sự ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiêu dùng và tích luỹ, giới hạn về thu nhập còn ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư của hộ gia đình. Mức thu nhập sẽ chi phối đến các quyết định lựa chọn danh mục đầu tư của các hộ gia đình.Tuy nhiên, quyết định tài chính này còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác, trong đó có sự tác động không nhỏ của yếu tố rủi ro. 6.2.1.2. Rủi ro và mức độ e ngại trước rủi ro Rủi ro có thể hiểu là các biến cố bất ngờ gây thiệt hại đến tài sản, đến thu nhập, đến sức khoẻ và đến tính mạng của các chủ thể trong nền kinh tế. Đối với hộ gia đình, rủi ro có thể là một nguyên nhân làm giảm hoặc mất khả năng thu nhập. Các rủi ro mà hộ gia đình có thể gặp phải có thể là những rủi ro về tài sản, rủi ro về con người (sức khoẻ, bệnh tật, tuổi thọ) hay những rủi ro mất hoặc giảm thu nhập (thất nghiệp, mất sức lao động), rủi ro liên quan đến trách nhiệm dân sự đối với người thứ ba hoặc rủi ro về đầu tư tài chính (rủi ro lãi suất, rủi ro định giá chứng khoán, rủi ro về danh mục đầu tư) Khi con người gặp phải rủi ro thì nhu cầu tài chính sẽ gia tăng, do đó động cơ giữ tiền để dự phòng nhiều hơn. Có nhiều hình thức dự phòng cho rủi ro của các hộ gia đình như hình thức tự bảo hiểm bằng cách gửi tiền tiết kiệm ở ngân hàng, tham gia bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm y tế hay các hình thức bảo hiểm con người của bảo hiểm kinh doanh. Rủi ro đối với các hộ gia đình có thể là như nhau, nhưng thái độ và phản ứng trước các rủi ro của các hộ gia đình lại hoàn toàn không giống nhau. Một khi rủi ro xảy ra, các hộ gia đình đều phải đối mặt với những thiệt hại về tài chính, do đó phản ứng của hộ gia đình sẽ rơi vào hai thái cực: hoặc là rất e ngại trước rủi ro và luôn né tránh rủi ro, hoặc là chấp nhận rủi ro và xử lý những tổn thất do rủi ro gây ra trong giới hạn khả năng của mình. Những trạng thái tâm lý khác nhau này sẽ ảnh hưởng đến các hình thức đầu tư cũng như quy mô vốn đầu tư của các hộ gia đình. 6.2.1.3. Thuế 158 Thuế là một biến số vĩ mô rất quan trọng trong nền kinh tế.Thông qua công cụ thuế, Nhà nước có thể tác động đến các hoạt động của tất cả các chủ thể trong nền kinh tế và hộ gia đình cũng không là ngoại lệ. Việc điều chỉnh thuế suất của các loại thuế trực thu và thuế gián thu có khả năng tác động đến tiêu dùng và tiết kiệm của các hộ gia đình. Áp dụng thuế đối với hoạt động đầu tư của các hộ gia đình với tư cách là các nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường hối đoái sẽ buộc các hộ gia đình phải cân nhắc các quyết định đầu tư dài hạn hoặc ngắn hạn của mình cũng như các quyết định hình thành danh mục đầu tư tối ưu. 6.2.1.4. Lãi suất Lãi suất là căn cứ để lựa chọn và ra các quyết định đầu tư của mọi chủ thể trong nền kinh tế, trong đó có hộ gia đình. Lãi suất tăng, giảm sẽ làm thay đổi động cơ giữ tiền mặt và động cơ tích luỹ, do đó sẽ tác động đến tỷ lệ giữa tiêu dùng và đầu tư của hộ gia đình. Ngoài ra, lãi suất sẽ chi phối đến các hình thức đầu tư mà hộ gia đình lựa chọn. 6.2.2. Nguyên tắc quản lý tài chính hộ gia đình 6.2.2.1. Nguyên tắc xác định giá trị của tiền theo thời gian Theo nguyên tắc này, khi đứng trước một quyết định tài chính đòi hỏi phải đánh giá các dòng tiền chi ra và dòng tiền thu về, các hộ gia đình phải đưa các dòng tiền về cùng một thời điểm, thường là thời điểm hiện tại để so sánh. Khi áp dụng nguyên tắc này, các hộ gia đình sẽ tính toán được quy mô vốn cần đầu tư hoặc cần dự phòng một cách chính xác để đảm bảo sức mua nhất định theo nhu cầu của mình trong tương lai. Ngoài ra, khi hộ gia đình vay nợ để tiêu dùng hoặc để đầu tư thì nguyên tắc này có ý nghĩa giúp các hộ gia đình tính toán được dòng tiền thu nhập trong tương lai để quyết định mức vay nợ hay tiêu dùng trong hiện tại nhằm đảm bảo được khả năng chi trả của mình. 6.2.2.2. Nguyên tắc tính toán đến chi phí cơ hội trong các quyết định tài chính Chi phí cơ hội thể hiện ra là giá của việc thực hiện hoặc không thực hiện một quyết định nào đó. Nguyên tắc này nhấn mạnh rằng mức sinh lời tối thiểu phải bằng chi phí cơ hội. Thực hiện nguyên tắc này các hộ gia đình phải cân nhắc đến chi phí giao dịch, yếu tố thời gian và yếu tố rủi ro khi ra các quyết định tài chính. Chẳng hạn, khi lựa chọn đầu tư, các hộ gia đình phải bỏ thời gian, chi phí liên quan đến việc 159 tìm kiếm thông tin, tìm hiểu đối tác cũng như phải cân nhắc, lựa chọn đầu tư. Thay vì mở tài khoản tiết kiệm tại ngân hàng và chỉ quan tâm đến lợi tức tiền gửi cố định hàng kỳ, hộ gia đình phải tốn thời gian, chi phí và sức lực đầu tư trên thị trường chứng khoán hoặc đầu cơ đất đai hoặc ngoại tệ. Như vậy, muốn đầu tư thực sự có lãi thì lãi suất đầu tư tối thiểu phải bằng lãi suất gửi tiết kiệm cộng với chi phí cơ hội. 6.3. Các hoạt động tài chính cơ bản của hộ gia đình 6.3.1. Tiết kiệm Tiết kiệm hộ gia đình là hoạt động tài chính theo đó số chênh lệch giữa thu nhập và chi tiêu dùng được đưa vào tích luỹ trong một khoảng thời gian nhất định. Mục đích chủ yếu của hoạt động tiết kiệm của hộ gia đình là hình thành giá trị tích luỹ nhất định hoặc đảm bảo cho tiêu dùng trong tương lai, ví dụ đảm bảo cho học hành của con cái hoặc cho nhu cầu chi tiêu khi về hưu Tiết kiệm của hộ gia đình có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như cất trữ tài sản hoặc gửi tiết kiệm tại ngân hàng; tham gia bảo hiểm nhân thọ hoặc bảo hiểm hưu trí... Hộ gia đình có thể tuỳ chọn cách thức tiến hành cho phù hợp với điều kiện của mình, tuy nhiên phải chú ý: * Thứ nhất, tiết kiệm bằng cách cất trữ tiền (nội tệ, ngoại tệ) hoặc cất trữ vàng thì thực hiện khá đơn giản, dễ dàng, rất phù hợp trong trường hợp hệ thống các tổ chức tín dụng chưa phát triển, dịch vụ ngân hàng còn đơn điệu. Hình thức tiết kiệm này không đem lại cho hộ gia đình một mức lợi tức nhất định, và còn chịu các rủi ro như lạm phát, mất cắp, hoả hoạn * Thứ hai, gửi tiền tiết kiệm tại ngân hàng thương mại là hình thức tiết kiệm khá phổ biến, dễ thực hiện, rất an toàn, cho phép bảo toàn và sinh lời đồng vốn. Việc theo dõi tài khoản tiết kiệm cũng rất thuận lợi, dễ dàng. Hình thức này mang lại cho hộ gia đình mức lợi tức tiết kiệm nhất định, đồng thời vẫn đảm bảo khả năng thanh khoản. Tuy vậy, rủi ro của cách thức này lại gắn với rủi ro của hệ thống ngân hàng như rủi ro phá sản, rủi ro mất khả năng thanh toán. * Thứ ba, khi muốn có được một mức thu nhập nhất định trong tương lai, dù thực hiện dưới hình thức nào, hộ gia đình đều phải xác định được hệ số vốn hóa của khoản tiết kiệm, dựa trên cách tiếp cận sau: (1) Cần phải tiết kiệm bao nhiêu từ hiện tại; và (2) Phải tiết kiệm mỗi năm là bao nhiêu và trong bao lâu? Có 2 phương thức để hộ gia đình gửi tiền tiết kiệm tại ngân hàng. Một là 160 gửi toàn bộ số vốn nhàn rỗi của mình; hai là tiết kiệm trả góp. Dù thực hiện theo cách nào thì hộ gia đình cũng phải xác định được hệ số vốn hóa để đảm bảo mức thu nhập kỳ vọng trong tương lai của mình. 6.3.2. Đầu tư Theo cách hiểu chung nhất thì đầu tư là việc phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính vào một lĩnh vực nhất định với hy vọng có được những nguồn lực mới trong tương lai. Đối với tài chính hộ gia đình, mục đích đầu tư là mục đích là giàu. Vì vậy, gắn với mục tiêu này yêu cầu đặt ra là khoản đầu tư trong hiện tại phải đảm bảo được một khả năng tài chính cao hơn trong tương lai. Hoạt động đầu tư sẽ hình thành nên các tài sản cho hộ gia đình. Các hình thức đầu tư chủ yếu của hộ gia đình bao gồm: đầu tư bất động sản, đầu tư chứng khoán và đầu tư vốn nhân lực. Cả 3 hình thức đầu tư này đều phải tuân thủ những nguyên tắc quản lý tài chính của hộ gia đình cũng như phải trả lời được những câu hỏi sau đây: (1) Lợi tức dự tính của tài sản đầu tư:Được tính bằng tổng của các mức lợi tức nhân với xác suất thực hiện của nó. Ta có công thức: ii e RETPRET   Trong đó: RETe: Mức lợi tức mong đợi Pi: Xác suất thực hiện RET RETi: lợi tức được thực hiện (2) Mức độ rủi ro và chi phí cơ hội đi kèm với lợi tức tìm kiếm. Mức độ rủi ro của các tài sản đầu tư () = 2)( eii RETRETP  (3) Tính thanh khoản của các tài sản đầu tư 6.3.2.1. Đầu tư bất động sản Được đánh giá như một hoạt động kinh tế, đầu tư bất động sản là việc bỏ tiền vốn mua sắm bất động sản như đất đai, nhà cửanhằm phục vụ cho mục đích cất trữ giá trị hoặc phục vụ cho mục đích kinh doanh của hộ gia đình như 161 cho thuê nhà, đất, tài sảnHoạt động đầu tư bất động sản cho phép hình thành các nguồn tài chính dưới hình thái hiện vật của hộ gia đình, thể hiện sức mua nhất định mà hộ gia đình có thể thực hiện khai thác nếu cần thiết. 6.3.2.2. Đầu tư chứng khoán * Đầu tư chứng khoán trong ngắn hạn - Là hoạt động mua và bán chứng khoán đến từ chênh lệch giá chứng khoán mua thấp bán cao. Sự biến động của giá chứng khoán, đặc biệt là cổ phiếu phụ thuộc vào xu hướng đám đông, thông tin và những dự đoán trên thị trường. - Cơ sở của các quyết định mua hay bán chứng khoán là xu hướng biến động của giá theo nguyên tắc chung là mua vào với giá thấp và sẽ bán với giá cao hơn. - Những rủi ro trong kinh doanh chứng khoán liên quan đến sự tăng, giảm giá chứng khoán ngoài dự đoán của người đầu tư. Trong trường hợp vốn ít hoặc vốn vay ngắn hạn thì dễ kéo theo rủi ro mất khả năng thanh khoản cho các nhà đầu tư. * Đầu tư chứng khoán trong dài hạn - Là hoạt động mua và giữ chứng khoán của các công ty để trở thành nhà đầu tư của các công ty. - Lợi nhuận của đầu tư chứng khoán đến từ chênh lệch giữa giá mua cổ phiếu với giá trị cổ tức và tiền lời chênh lệch giữa giá bán lại cổ phiếu. - Để có thể tính được giá trị nội tại của công ty mình sắp đầu tư, các hộ gia đình phải tự mình, hay thông qua những nhà tư vấn, nghiên cứu tình hình kinh doanh, quản lý của công ty mình sắp đầu tư qua các thông tin như: + Tình hình phát triển của công ty. + Lợi thế cạnh tranh. + Tỷ suất lợi nhuận/giá cổ phiếu. + Tỷ suất lợi nhuận của vốn chủ sở hữu. + Tình hình nợ, khả năng trả nợ. + Tình hình tiền mặt. + Tình hình chi trả cổ tức. + Tiềm năng phát triển trong tương lai 162 + Năng lực của Hội Đồng Quản trị, Ban Giám đốc. Khi đầu tư chứng khoán dài hạn, rủi ro đối với nhà đầu tư liên quan đến rủi ro của công ty phát hành chứng khoán như rủi ro phá sản, kinh doanh lỗ Cách thức ra quyết định đầu tư của các hộ gia đình đối với đầu tư chứng khoán ngắn hạn hay dài hạn là khác nhau do nguồn gốc lợi nhuận, rủi ro, những tác động của thuế đến hai hướng đầu tư này là hoàn toàn khác biệt. Cũng như phần đông các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán là để mong muốn lợi tức cao nhưng lại muốn tránh rủi ro, hộ gia đình cũng phải thực hiện đầu tư theo danh mục và đa dạng hóa danh mục đầu tư. 6.3.2.3.