Mối liên hệ phổ biến- Một trong hai nguyên lý của phép biện chứng duy vật

Lêi nãi ®Çu Mïa thu 2-9-1945 ®· ®¸nh mét dÊu mèc quan träng trong lÞch sö :sù ra ®êi cña chÝnh phñ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, kÓ tõ ®ã víi ngän cê chñ nghÜa x· héi, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ nh©n d©n ta ®· v­ît qua mäi khã kh¨n gian khæ, ®Ó råi ®Õn 30-4-1975 n­íc ta ®· giµnh ®­îc ®ép lËp, hai miÒn Nam, B¾c thèng nhÊt.Ta vÉn kiªn ®Þnh trªn con ®­êng x· héi chñ nghÜa, b¾t tay vµo c«ng cuéc kiÕn thiÕt ®Êt n­íc, chóng ta quyÕt t©m lµm cho “d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”. T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi lµ môc tiªu vµ ­íc väng cña tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, ®©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh vÜ m« mµ kh«ng thùc hiÖn tèt nã th× sÏ kh«ng thÓ ®­a ®Êt n­íc thùc sù ®i lªn. Quan ®iÓm cña §¶ng ta lµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay tõng b­íc vµ trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Tõ sau c«ng cuéc ®æi míi, n­íc ta chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ gÇn ®©y lµ kinh tÕ thÞ tr­êng chóng ta ®· thùc sù ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín: nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng vµo lo¹i kh¸ trong khu vùc, l¹m ph¸t thÊp, gi¸o dôc vµ y tÕ cã nhiÒu tiÕn bé…nh­ng bªn c¹nh ®ã vÉn cßn kh«ng Ýt nh÷ng h¹n chÕ nh­: sù tho¸i ho¸ biÕn chÊt cña mét sè c¸n bé nhµ n­íc, vÊn ®Ò an ninh,an toµn x· héi ch­a ®­îc ®¶m b¶o… §ã chÝnh lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña viÖc kh«ng gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. ViÖc thùc hiÖn c¶ hai môc tiªu trªn qu¶ lµ kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo, chóng ta kh«ng thÓ ngåi chê kinh tÕ ph¸t triÓn cao, d©n giµu lªn, míi thùc hiÖn sù c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi. Chóng ta còng kh«ng thÓ hi sinh sù tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch thuÇn tóy. Bµi to¸n gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b¨ng x· héi qu¶ lµ mét bµi to¸n khã nh­ng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lêi gi¶i. Víi c¸i nh×n tõ gãc ®é triÕt häc, bµi tiÓu luËn triÕt häc nµy hi väng sÏ lµm s¸ng râ phÇn nµo vÊn ®Ò v« cïng cÊp thiÕt trªn. CH¦¥NG 1 Mèi liªn hÖ phæ biÕn- mét trong hai nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt 1.1 Nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn C¸c sù vËt, c¸c hiÖn t­îng vµ c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau cña thÕ giíi cã mèi liªn hÖ qua l¹i, t¸c ®éng, ¶nh h­ëng lÉn nhau hay chóng tån t¹i biÖt lËp, t¸ch rêi nhau? NÕu chóng cã mèi liªn hÖ th× c¸i g× quy ®Þnh mèi liªn hÖ ®ã? Trong lÞch sö triÕt häc, ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái trªn. Nh÷ng ng­êi theo quan ®iÓm biÖn chøng cho r»ng, c¸c sù vËt, hiÖn t­îng c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau võa tån t¹i ®éc lËp, võa quy ®Þnh t¸c ®éng qua l¹i, chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Ch¼ng h¹n, b·o tõ diÔn ra trªn mÆt trêi sÏ t¸c ®éng ®Õn tõ tr­êng cña tr¸i ®Êt vµ do ®ã, t¸c ®éng ®Õn mäi sù vËt, trong ®ã cã c¶ con ng­êi; hiÖn nay trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ sù khñng ho¶ng kinh tÕ cña mét n­íc kh«ng chØ lµm ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ cña n­íc Êy mµ cßn lµm ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc xung quanh, thËm chÝ lµ nÒn kinh tÕ cña toµn thÕ giíi… Nh÷ng ng­êi theo quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi lµ c¬ së cña mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng. C¸c sù vËt, hiÖn t­îng t¹o thµnh thÕ giíi, dï cã ®a d¹ng, phong phó, cã kh¸c nhau bao nhiªu, song chóng ®Òu chØ lµ nh÷ng d¹ng kh¸c nhau cña mét thÕ giíi duy nhÊt, thèng nhÊt- thÕ giíi vËt chÊt. Nhê cã tÝnh thèng nhÊt ®ã, chóng kh«ng thÓ tån t¹i biÖt lËp, t¸ch rêi nhau, mµ tån t¹i trong sù t¸c ®éng qua l¹i chuyÓn ho¸ lÉn nhau theo nh÷ng quan hÖ x¸c ®Þnh. ChÝnh trªn c¬ së ®ã, triÕt häc duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng, mèi liªn hÖ phæ biÕn lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ sù quy ®Þnh, sù t¸c ®éng qua l¹i, sù chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng hay gi÷a c¸c mÆt cña mét sù vËt, cña mét hiÖn t­îng trong thÕ giíi C¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ giíi chØ biÓu hiÖn sù tån t¹i cña m×nh th«ng qua sù vËn ®éng, sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. B¶n chÊt, tÝnh quy luËt cña sù vËt, hiÖn t­îng còng chØ béc lé th«ng qua sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c mÆt cña b¶n th©n chóng hay sù t¸c ®éng cña chóng víi c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c. Chóng ta còng chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ sù tån t¹i còng nh­ b¶n chÊt cña mét con ng­êi cô thÓ th«ng qua mèi liªn hÖ sù t¸c ®éng qua l¹i cña con ng­êi ®ã víi ng­êi kh¸c, ®èi víi x· héi, tù nhiªn, th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng cña ng­êi ®ã. Ngay tri thøc cña con ng­êi còng chØ cã gi¸ trÞ khi chóng ®­îc con ng­êi vËn dông vµo ho¹t ®éng c¶i biÓn tù nhiªn, c¶i biÓn x· héi vµ chÝnh con ng­êi 1.2 C¸c tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ 1.2.1 TÝnh kh¸ch quan Mäi mèi liªn hÖ cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng lµ kh¸ch quan, lµ vèn cã cña mäi sù vËt hiÖn t­îng. ThËt vËy, h·y chó ý quan s¸t nh÷ng g× ®ang diÔn ra xung quanh m×nh b¹n sÏ thÊy ®iÒu ®ã, tõ nh÷ng vËt v« tri v« gi¸c còng ®ang h»ng ngµy ph¶i chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c( tù nhiªn: n­íc, kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng…®«i khi còng chÞu sù t¸c ®éng cña con ng­êi ) cho ®Õn con ng­êi- mét sinh vËt ph¸t triÓn cao nhÊt trong tù nhiªn, dï muèn hay kh«ng còng ph¶i chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c vµ c¸c yÕu tè ngay trong chÝnh b¶n th©n 1.2.2 TÝnh phæ biÕn TÝnh phæ biÕn thÓ hiÖn ë: Thø nhÊt, bÊt kÝ sù vËt hiÖn t­îng nµo cïng liªn hÑ víi sù vËt hiªn t­îng kh¸c vµ kh«ng cã mét sù vËt nµo lµ n»m ngoµi mèi liªn hÖ. Thø hai, mèi liªn hÖ biÓu hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc riªng biÖt, cô thÓ tuú theo ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Song, dï cho d­íi h×nh thøc nµo, chóng còng chØ lµ biÓu hiÖn cña mèi liªn hÖ phæ biÓn, chung nhÊt. Nh÷ng h×nh thøc liªn hÖ riªng rÏ, cô thÓ ®­îc c¸c nhµ khoa häc cô thÓ nghiªn cøu. PhÐp biÖn chøng chØ nghiªn cøu nh÷ng mèi liªn hÖ chung nhÊt cña thÕ giíi, v× thÕ ¡ngghen ®· viÕt: “ phÐp biÖn chøng lµ khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn”. Dùa vµo tÝnh ®a d¹ng, nhiÒu vÎ cña thÕ giíi cã thÓ ph©n chia ra c¸c cÆp mèi liªn hÖ bªn trong vµ mèi liªn hÖ bªn ngoµi, mèi liªn hÖ chñ yÕu vµ mèi liªn hÖ thø yÕu, mèi liªn hÖ b¶n chÊt vµ kh«ng b¶n chÊt, mèi liªn hÖ tÊt nhiªn vµ mèi liªn hÖ ngÉu nhiªn, mèi liªn hÖ chung bao qu¸t toµn bé thÕ giíi vµ mèi liªn hÖ riªng bao qu¸t mét lÜnh vùc hoÆc mét sè lÜnh vùc cña thÕ giíi, mèi liªn hÖ trùc tiÕp vµ mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp…. Trong mét sù vËt th­êng cã nhiÒu rÊt nhiÒu lo¹i mèi liªn hÖ chø kh«ng chØ mét lo¹i, mçi lo¹i l¹i cã vai trß kh¸c nhau ®èi víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cóa sù vËt. Mèi liªn hÖ bªn trong lµ sù t¸c ®éng qua l¹i, sù quy ®Þnh. sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c thuéc tÝnh, c¸c mÆt cña sù vËt. Mèi liªn hÖ nµy gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®ªnsù tån t¹i vÇ ph¸t triÓn cña sù vËt, cã thÓ lÊy mét vÝ dô ®¬n gi¶n nh­ lµ: sù lÜnh héi tri thøc cña mét ng­êi tr­íc hÕt bÞ quyÕt ®Þnh bëi chÝnh ng­êi ®ã, sù t¸c ®éng bªn ngoµi( ®iÒu kiÖn häc tËp..) dï cã ®Çy ®ñ bao nhiªu ®i ch¨ng n÷a mµ ng­êi häc b¶n th©n hä l¹i kh«ng tù cè g¾ng th× còng kh«ng bao giê lÜnh héi ®­îc tri thøc. §Êt n­íc ta cã tranh thñ ®­îc thêi c¬, v­ît qua ®­îc thö th¸ch do nÒn kinh tÕ ®em l¹i hay kh«ng, tr­íc hÕt vµ chñ yÕu phô thuéc vµo §¶ng, cña Nhµ n­íc vµ cña nh©n d©n. Nh­ng khã cã thÓ lµm cho “ d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”, nÕu kh«ng tËn dông ®­îc nh÷ng thêi c¬, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ do nÒn kinh tÕ ®em l¹i. Mèi liªn hÖ bªn ngoµi lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng, nãi chung kh«ng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®ªn sù tån t¹i, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, th­êng ph¶i th«ng qua mèi liªn hÖ bªn trong míi cã thÓ t¸c ®éng ®Õn sù vËt. Tuy nhiªn mèi liªn hÖ bªn ngoµi còng cã mét vai trß nhÊt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, trong mét sè tr­êng hîp nã cã thÓ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. C¸c cÆp mèi liªn hÖ kh¸c còng cã c¸c quan hÖ biÖn chøng gièng nh­ mèi quan hÖ biÖn chøng cña cÆp mèi liªn hÖ ®· nªu trªn. Sù ph©n chia tõng cÆp mèi liªn hÖ chØ mang t×nh t­¬ng ®èi, v× mçi mèi liªn hÖ chØ lµ mét h×nh thøc, mét bé phËn, mét m¾t xÝch cña mèi liªn hÖ phæ biÕn, chóng cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau tuú theo ph¹m vi bao qu¸t cña mèi liªn hÖ hoÆc do kÕt qu¶ vËn ®éng cña chÝnh sù vËt ®ã. Tuy sù ph©n chia thµnh c¸c mèi hÖ chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi, nh­ng sù ph©n chia ®ã l¹i rÊt cÇn thiÕt, bëi v× mçi lo¹i mèi liªn hÖ cã vÞ trÝ vai trß x¸c ®Þnh trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña sù vËt. Con ng­êi ph¶i n¾m b¾t ®óng c¸c mèi liªn hÖ ®ã ®Ó cã c¸ch t¸c ®éng phï hîp nh¨m ®­a l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt trong ho¹t ®éng cña m×nh. CH¦¥NG 2 VÊn ®Ò t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi nh×n tõ nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn 2.1 T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi 2.1.1 T¨ng tr­ëng kinh tÕ a) Kh¸i niÖm: T¨ng tr­ëng kinh tÕ th­êng ®­îc hiÓu lµ sù t¨ng lªn vÒ qui m« s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Sù t¨ng tr­ëng ®­îc so s¸nh theo c¸c thêi ®iÓm gèc sÏ ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng tr­ëng. §ã lµ sù gia t¨ng qui m« s¶n l­îng kinh tÕ nhanh hay chËm so víi thêi ®iÓm gèc. Qui m« vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng lu«n lµ cÆp ®«i trong néi dung cña kh¸i niÖm t¨ng tr­ëng kinh tÕ. HiÖn nay trªn thÕ giíi, ng­êi ta th­êng tÝnh møc gia t¨ng vÒ tæng gi¸ trÞ cña c¶i x· héi b»ng c¸c ®¹i l­îng tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) hoÆc tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) b) C¸c nh©n tè cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ Theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i, muèn cã t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao cÇn ph¶i sö dông hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè c¬ b¶n sau ®©y: - Vèn: vèn hiÓu theo nghÜa réng lµ toµn bé cña c¶i vËt chÊt do con ng­êi t¹o ra, tÝch luü l¹i vµ nh÷ng yÕu tè tù nhiªn….®­îc sö dông vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Mét nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng cao kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc t¨ng khèi l­îng vèn ®Çu t­, mµ cßn ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn, qu¶n lý chÆt chÏ, ®Çu t­ vèn hîp lý vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. - Con ng­êi: trong c¸c yÕu tè hîp thµnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, søc lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh, mang tÝnh s¸ng tao vµ lµ nguån lùc kh«ng c¹n kiÖt. Cã thÓ nãi: “ nguån lùc con ng­êi lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc”, lµ “ tµi nguyªn cña mäi tµi nguyªn”. V× vËy, con ng­êi cã søc khoÎ, trÝ tuÖ, cã tay nghÒ cao, cã ®éng lùc vµ nhiÖt t×nh, ®­îc tæ chøc chÆt chÏ sÏ lµ nh©n tè c¬ b¶n cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng. - Khoa häc vµ c«ng nghÖ: khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nguån lùc quan träng ®Ó t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®­îc con lµ “ chiÕc ®òa thÇn mµu nhiÖm” ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ ®· lµm cho hiÖu qu¶ sö dông cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo t¨ng lªn, cho phÐp s¶n xuÊt theo chiÒu s©u, lµm xuÊt hiÖn nh÷ng ngµnh kinh tÕ cã hµm l­îng khoa häc cao nh­: c«ng nghÖ ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin…Nh­ vËy khoa häc vµ c«ng nghÖ còng lµ mét yÕu tè cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù t¨ng tr­ëng nhanh vµ bÒn v÷ng - C¬ cÊu kinh tÕ: lµ mèi quan hÖ h÷u c¬, phô thuéc vµ quy ®Þnh lÉn nhau c¶ vÒ quy m« vµ tr×nh ®é gi÷a c¸c ngµnh, c¸c thµnh phÇn, c¸c vïng, lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ chØ cã thÓ t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn khi gi÷a c¸c mÆt, c¸c bé phËn, c¸c yÕu tè cÊu thµnh nã cã sù phï hîp víi nhau c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, còng cã nghÜa lµ ph¶i x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý. - ThÓ chÕ chÝnh trÞ vµ vai trß cña nhµ n­íc: æn ®Þnh vÒ mÆt chÝnh trÞ- x· héi lµ ®iÒu kiÖn cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng. ThÓ chÕ chÝnh trÞ tiÕn bé cã kh¶ n¨ng ®Þnh h­íng sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµo nh÷ng môc tiªu mong muèn, kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng, ph©n ho¸ giµu nghÌo s©u s¾c…Bëi v× trªn thùc tÕ ®· tõng cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng cïng chiÒu víi tiÕn bé x· héi. HÖ th«ng chÝnh trÞ mµ ®¹i diªn lµ nhµ n­íc cã vai trß ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, cïng hÖ thèng chÝnh s¸ch ®óng ®¨n h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh ®óng h­íng. 2.1.2 C«ng b»ng x· héi Kh¸i niÖm Ph.¡nggen viÕt: “ C«ng lý cña ng­êi Hy L¹p vµ ng­êi La M· cho r»ng chÕ ®é n« lÖ lµ c«ng b»ng; c«ng lý cña nh÷ng nhµ t­ s¶n n¨m1789 ®ßi hái thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn, v× chÕ ®é Êy kh«ng c«ng b»ng”. Trong c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau cña lÞch sö x· héi loµi ng­êi, dï ë ph­¬ng §«ng hay ph­¬ng T©y, con ng­êi ®Òu quan t©m ®Õn c«ng b»ng x· héi vµ ®· cã biÕt bao c¸ch hiÓu vµ gi¶i quyÕt kh¸c nhau vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi. Cã lÏ, ng­êi ta chØ thèng nhÊt víi nhau ë mét ®iÓm: ®ã lµ tÇm quan träng cña nã, nhÊt lµ trong x· héi hiÖn ®¹i. Cã thÓ kh¸i qu¸t: C«ng b»ng x· héi lµ mét gi¸ trÞ ®Þnh h­íng ®Ó con ng­êi tho¶ m·n nhu cÇu c¬ b¶n vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn trong mèi quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm x· héi t­¬ng ®èi hîp lý gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ víi kh¶ n¨ng hiÖn thùc cña nh÷ng ®iÖn kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh Chóng ta nghiªn cøu c«ng b»ng x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö hiÖn nay cña ®Êt n­íc. §¨c ®iÓm cña t×nh h×nh ®ã lµ trong khi nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa b×nh qu©n phæ biÕn, kÌm theo ®Æc quyÒn, ®Æc lîi cña mét sè Ýt ng­êi trong c¬ chÕ quan liªu, bao cÊp tr­íc ®©y ch­a hoµn toµn mÊt ®i th× l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng bÊt c«ng míi cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ c«ng b»ng x· héi Trong nh÷ng n¨m ®æi míi ë n­íc ta, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi trë thµnh mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n ph¸t triÓn ®Êt n­íc. C¸c tiªu chÝ vÒ c«ng b»ng x· héi ®­îc cô thÓ ho¸ trong c¸c v¨n kiÖn lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. §¹i héi §¶ng 8 chØ râ: “C«ng b»ng x· héi kh«ng chØ ®­îc ®­îc thùc hiÖn trong kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, mµ cßn thùc hiÖn ë kh©u ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt, ë viÖc t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖncho mäi ng­êi ph¸t huy tèt n¨ng lùc cña m×nh”. Nh­ vËy, c«ng b»ng x· héi ®­îc nh×n nhËn ë c¸c khÝa c¹nh cô thÓ sau: Thø nhÊt, tõ gãc ®é ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt; ®ã lµ sù t­¬ng xøng gi÷a lao ®éng vµ thu nhËp, gi÷a cèng hiÕn vµ h­ëng thô. Thø hai, tõ viªc cã c¬ héi ngang nhau trong viÖc tiÕp nhËn c¸c nguån t­ liÖu s¶n xuÊt x· héi nh­ c¸c nguån vèn, tµi nguyªn, th«ng tin, khoa häc kü thuËt vµ c¸c dÞch vô x· héi kh¸c. Thø ba, tõ gãc ®é c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c c¸ nh©n, c¸c nhãm x· héi thÓ hiÖn, ph¸t huy n¨ng lùc cña chÝnh m×nh. ViÖc ph©n biÖt c¸c gãc ®é nh×n nhËn c«ng b»ng x· héi nh­ trªn còng chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi nh»m cô thÓ ho¸ nh÷ng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ sù c«ng b»ng. Trªn thùc tÕ, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ kh¸ chÆt chÏ víi nhau, dï sù c«ng b»ng vÒ mÆt kinh tÕ cã vÞ trÝ quan träng nhÊt, nã cã kh¶ n¨ng chi phèi c¸c mèi quan hÖ kh¸c. Trªn thùc tÕ cña cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, chÝnh c¸c ®iÒu kiÖn x· héi kh¸c nhau l¹i lµ c¬ héi ®Ó ng­êi ta ph¸t triÓn kinh tÕ vµ khi cã kinh tÕ, ng­êi ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó b­íc vµo c¸c c¬ héi kh¸c. Nh­ vËy trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi, kh«ng cã c«ng b»ng vÒ c¬ héi th× khã cã cã thÓ cã c«ng b»ng vÒ kinh tÕ, thu nhËp; vµ khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ chªnh lÖch qu¸ xa th× khã cã ®­îc ®iÒu kiÖn h­ëng thô gi¸ trÞ v¨n ho¸ tinh thÇn nh­ nhau Trªn thùc tÕ cã rÊt nhiÒu tiªu chÝ cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ c«ng b»ng x· héi nh­: thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi; c¸c chØ sè vÒ gi¸o dôc nh­ tû lÖ ng­êi biÕt ch÷, tû lÖ ng­êi ®i häc trong ®é tuæi, tû lÖ phæ cËp gi¸o dôc c¸c cÊp…; c¸c chØ sè vÒ y tÕ; tû lÖ ®ãi nghÌo vµ kho¶ng c¸ch ®ãi nghÌo; b×nh ®¼ng giíi…. 2.2 Mèi liªn hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi Khi xem xÐt t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi nh­ lµ nh÷ng vÊn ®Ò riªng rÏ th× mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a chóng lµ mèi liªn hÖ bªn ngoµi. Nh­ng nÕu coi t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi lµ hai mÆt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, tiÕn bé x· héi th× mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a chóng víi nhau lµ mèi liªn hÖ bªn trong. Nh­ vËy mèi liªn hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi võa lµ mèi liªn hÖ bªn trong, võa lµ mèi liªn hÖ bªn ngoµi 2.2.1 Sù t¸c ®éng cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®Õn c«ng b»ng x· héi Cã thÓ nãi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. Tr­íc hÕt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ thÓ hiÖn b»ng sù t¨ng lªn vÒ sè l­îng, chÊt l­îng hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ra nã, do ®ã t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo. T¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi quèc gia trªn con ®­êng v­ît lªn kh¾c phôc sù l¹c hËu, h­íng tíi giµu cã, thÞnh v­îng T¨ng tr­ëng kinh tÕ lµm møc thu nhËp cña d©n c­ t¨ng, phóc lîi x· héi vµ chÊt l­îng cuéc sèng cña céng ®ång ®­îc c¶i thiÖn nh­: kÐo dµi tuæi thä, gi¶m tû lÖ suy dinh d­ìng vµ tö vong ë trÎ em, gióp cho gi¸o dôc, y tÕ, v¨n hãa…ph¸t triÓn vµ tõ ®ã còng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c«ng b»ng x· héi T¨ng tr­ëng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp. Khi mét nÒn kinh tÕ cã tû lÖ t¨ng tr­ëng cao th× mét trong nh­ng nguyªn nh©n quan träng lµ ®· sö dông tèt h¬n lùc l­îng lao ®éng. V× vËy t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh th× tû lÖ thÊt nghiÖp cã xu h­íng gi¶m T¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh lµ môc tiªu cña mäi quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam, nh­ng sÏ lµ kh«ng ®óng nÕu theo ®uæi t¨ng tr­ëng kinh tÕ b»ng mäi gi¸. Thùc tÕ cho thÊy, kh«ng ph¶i sù t¨ng tr­ëng nµo còng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi nh­ mong muèn, ®«i khi t¨ng tr­ëng kinh tÕ còng cã tÝnh hai mÆt cña nã. Ch¼ng h¹n t¨ng tr­ëng kinh tÕ qu¸ møc cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ qu¸ nãng, g©y ra l¹m ph¸t, hoÆc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao lµm cho d©n c­ giµu lªn, nh­ng ®ång thêi còng lµm cho sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi t¨ng lªn vµ do ®ã c«ng b»ng x· héi sÏ kh«ng ®­îc b¶o ®¶m. 2.2.2 Sù t¸c ®éng cña c«ng b»ng x· héi ®Õn t¨ng tr­ëng kinh tÕ C«ng b»ng x· héi lµ mét nguyªn t¾c ph©n phèi lîi Ých. Kh¸c víi c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi lîi Ých nãi chung, th­íc ®o cña nguyªn t¾c ph©n phèi lîi Ých c«ng b»ng chÝnh lµ sù b×nh ®¼ng gi÷a ng­êi víi ng­êi trong mèi quan hÖ t­¬ng øng gi÷a cèng hiÕn vµ h­ëng thô víi tiªu chÝ ngang nhau th× h­ëng thô ngang nhau. H¬n n÷a nÕu nguyªn t¾c ph©n phèi nãi chung ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch kh«ng dùa trªn sù tho¶ thuËn tù nguyÖn chung th× ng­îc l¹i, nguyªn t¸c ph©n phèi lîi Ých c«ng b»ng l¹i ®­îc thùc hiÖn dùa trªn sù tho¶ thuËn tù nguyÖn cña mäi c¸ nh©n cïng tham gia vµo mét quan hÖ lîi Ých. V× thÕ t¸c ®éng cña nguyªn t¾c ph©n phèi c«ng b»ng tíi ho¹t ®éng cña con ng­êi kh«ng mang tÝnh c­ìng bøc, mµ cã tÝnh tÝch cùc. §iÒu ®ã cµng kÝch thÝch sù cèng hiÕn tù nguyÖn cña mçi c¸ nh©n vµo ho¹t ®éng chung cña x· héi v× lîi Ých cña m×nh vµ cña c¶ céng ®ång. Nãi c¸ch kh¸c nguyªn t¾c ph©n phèi c«ng b»ng mµ néi dung cña nã lµ sù b×nh ®¼ng gi÷a ng­êi víi ng­êi trong mèi quan hÖ gi÷a cèng hiÕn vµ h­ëng thô ®· khiÕn cho kh«ng mét c¸ nh©n nµo c¶m thÊy thiÖt thßi , t¹o ra mét x· héi æn ®Þnh; h¬n thÕ, cßn thóc ®Èy mçi ng­êi “ ho¹t ®éng h¬n n÷a”. ChÝnh sù tù nguyÖn “ ho¹t ®éng h¬n n÷a” Êy cña mäi thµnh viªn ®· thóc®Èy x· héi tiÕp tôc vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Theo nghÜa ®ã c«ng b»ng x· héi lµ mét ®éng lùc tÝch cùc t¹o nªn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña x· héi cña x· héi nãi chung, còng cã nghÜa c«ng b»ng x· héi chÝnh lµ mét ®éng lùc tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Cßn nÕu nh­ c«ng b»ng x· héi kh«ng ®­îc duy tr× th× sao? NÕu nh­ vËy th× rÊt khã cã thÓ ®¹t ®­îc ®Õn sù t¨ng tr­ëng cao cña mét ®Êt n­íc, bëi v× mét ®Êt n­íc kh«ng duy tr× ®­îc c«ng b»ng x· héi th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn mÊt æn ®Þnh vÒ x· héi, chÝnh trÞ, vµ ®iÒu nµy ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Tõ nh÷ng luËn ®iÓm trªn ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r¾ng: t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau, t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi, c«ng b»ng x· héi l¹i t¹o ra mét x· héi æn ®Þnh lµ yÕu tè quan träng b¶o ®¶m cho sù t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng; vµ kh«ng cã t¨ng tr­ëng kinh tÕ th× còng kh«ng thÓ cã c«ng b»ng x· héi, ng­îc l¹i kh«ng cã c«ng b»ng x· héi th× còng kh«ng thÓ cã t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng. Mét quèc gia muèn ®¹t ®Õn sù tiÕn bé x· héi th× kh«ng thÓ thiÕu hai yÕu tè nµy. 2.3 Thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ë ViÖt Nam 2.3.1 Thêi kú 1976-1985 Thêi kú 1976-1985, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n hµng n¨m ë n­íc ta chØ ®¹t 2% trong khi tèc ®é t¨ng d©n sè binh qu©n hµng n¨m lµ 2,4%; nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng thÊp, lµm kh«ng ®ñ ¨n vµ dùa vµo nguån bªn ngoµi ngµy cµng lín C¸c chØ tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ(1976-1996) N¨m D©n sè (1000 ng­êi) Tèc ®é t¨ng tr­ëng(%) Toµn bé nÒn kinh tÕ N«ng nghiÖp C«ng nghiÖp XuÊt khÈu NhËp khÈu 1976 49160 14,3 1977 50413 2,8 -5.2 10,8 44,8 18,9 1978 51421 2,3 -1,8 8,2 1,4 6,9 1979 52462 -2,0 8,7 -4,7 -0,2 17,1 1980 53722 -1,4 7,5 -10,3 5,5 13,9 1981 54921 2,3 4,4 1,0 18,5 5,2 1982 56170 8,8 11,3 8,7 31,2 6,5 1983 57373 7,2 3,3 13,0 17,1 3,7 1984 58653 8,3 5,3 13,2 5,4 14,3 1985 59872 5,7 2,5 9,9 7,5 6,4 1986 61109 6,5 4,8 6,2 12,9 16,0 1987 62452 3,4 0,4 10,0 3,8 13,9 1988 63727 4,6 4,3 14,3 21,6 12,3 1989 64774 2,7 7,4 -3,3 87,4 -6,9 1990 66233 5,1 1,4 3,1 23,5 7,3 1991 67774 6,0 2,9 10,4 -13,2 -17,1 1992 69405 8,6 8,1 17,1 23,6 8,7 1993 71026 8,1 6,2 12,7 15,7 33,8 1994 72510 8,8 3,9 13,5 20,6 27,4 1995 74000 9,5 4,7 14,0 35,0 33,0 1996 75520 9,4 4,8 14,2 37,5 46,6 1996/1975(%) 153,7 280,5 248,9 389,5 287,5 768,7 Trong thêi kú nµy, chÕ ®é ph©n phèi vÉn mang nÆng tÝnh chÊt b×nh qu©n do ®ã lµm triÖt tiªu ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng, c«ng b»ng x· héi bÞ vi ph¹m nghiªm träng, kinh tÕ x· héi bÞ r¬i vµo khñng ho¶ng nÆng nÒ, kÐo dµi. 2.3.2 Thêi kú ®æi míi( Tõ 1986 ®Õn nay) T¹i ®ai héi 6 (n¨m 1986). §¶ng ta ®· khëi x­íng c«ng cuéc ®æi míi. Nh÷ng néi dung quan träng cña ®æi míi kinh tÕ lµ thùc hµnh d©n chñ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, chuyÓn c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, chuyÓn viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ å ¹t sang ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, chuyÓn viÖc cÊp ph¸t hiÖn vËt vµ bao cÊp sang sö dông quy luËt gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt hµng ho¸, më cña nÒn kinh tÕ, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, chuyÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i tõ ®¬n ph­¬ng sang ®a ph­¬ng theo h­íng nÒn kinh tÕ më, ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc vµ ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ Thêi kú1986-1996, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ®Êt n­íc ®· ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. Tõ n¨m 1992-1996, tèc ®é t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ hµng n¨m ®Òu v­ît trªn 8%. NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang trªn ®µ cÊt c¸nh. a)Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc tõ viÖc kÕt hîp gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b¨ng x· héi Từ Ðại hội VI (12-1986) đến nay, quá trình đổi mới tư duy lý luận của Ðảng về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội đã đạt được những thành tựu quan trọng, thể hiện thông qua hệ thống các chủ trương và quan điểm cơ bản. Theo đó, đã hình thành nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa (Ðại hội IX khái quát là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa), có tác động khơi dậy và nhân lên tính năng động, chủ động và tính tích cực xã hội của tất cả các tầng lớp dân cư, tạo nên luồng sinh khí mới làm xoay chuyển tình hình mọi mặt đất nước. Ðồng thời, từng bước khẳng định ngày càng rõ hơn việc thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Mặt khác, đã thiết lập cơ chế, chính sách để người lao động tự tạo ra việc làm cho mình và cho người khác, xem mọi hoạt động tạo ra thu nhập mà không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm; khẳng định chủ trương khuyến khích mọi người làm giàu hợp pháp đi đôi với tích cực xóa đói, giảm nghèo, coi việc một bộ phận dân cư giàu trước là cần thiết cho sự phát triển. Chúng ta khẳng định giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu nhằm phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Xem phát triển giáo dục, khoa học, y tế là sự nghiệp của toàn Ðảng, của Nhà nước và của toàn dân. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, tạo điều kiện để ai cũng được học hành. Thực hiện công bằng xã hội trong chăm sóc sức khỏe nhân dân, có chính sách trợ cấp và bảo hiểm y tế cho người nghèo. Ðề xuất quan điểm tổng quát văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội; Có quan niệm mới về các tầng lớp xã hội, mà Cương lĩnh 1991 đã nêu lên quan niệm về việc hình thành một cộng đồng xã hội văn minh, trong đó các giai cấp, các tầng lớp dân cư đều có nghĩa vụ, quyền lợi chính đáng, đoàn kết chặt chẽ góp phần xây dựng đất nước Việt Nam giàu mạnh. Ðặc biệt coi trọng xây dựng đội ngũ công nhân lành nghề, những nhà kinh doanh có tài, những nhà quản lý giỏi và các nhà khoa học, kỹ thuật có trình độ cao; khẳng định mạnh mẽ chiến lược kinh tế - xã hội, đặt con người vào vị trí trung tâm, tạo điều kiện cho mọi người với tư cách từng cá nhân và cả cộng đồng đều có cơ hội phát triển và sử dụng tốt năng lực của mình. Từ hệ thống những chủ trương, quan điểm trên và từ thực tiễn của quá trình thực hiện tăng trưởng kinh tế phải đi đôi và gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội trong 20 năm qua đã cho chúng ta bài học tổng quan trong vấn đề này là: Phải có sự thống nhất chính sách kinh tế với chính sách xã hội, xem trình độ phát triển kinh tế là điều kiện vật chất để thực hiện chính sách xã hộ