Bài viết làm rõ quan niệm của Hegel về quyền lực nhà nước
trong tác phẩm “Các nguyên lý của triết học pháp quyền”, đồng thời
bước đầu đánh giá ý nghĩa quan niệm của Hegel về quyền lực nhà
nước như là gợi mở đối với việc xây dựng nhà nước pháp quyền phù
hợp với nhu cầu thực tiễn của mỗi quốc gia hiện nay.
12 trang |
Chia sẻ: Thục Anh | Ngày: 19/05/2022 | Lượt xem: 376 | Lượt tải: 0
Nội dung tài liệu Quan niệm của G. W. F. Hegel về quyền lực nhà nước trong tác phẩm “Các nguyên lý của triết học Pháp quyền”, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
vƣơng.
54
2.3. Ý nghĩa hiện thời của quan niệm của Hegel về quyền lực Nhà
nước
Triết học là giá trị văn hóa tinh thần tinh túy nhất, là lịch sử đƣợc
tái hiện dƣới hình thức tƣ tƣởng, hệ thống các vấn đề triết học làm nên
diện mạo tinh thần của thời đại. Trong đó, hệ thống triết học của Hegel
là sự thấu hiểu, sự phản ánh một cách bao trùm và sâu sắc nhất cả thời
đại trong phạm vi tƣ tƣởng. Hệ thống triết học Hegel nói chung và hệ
thống triết học pháp quyền nói riêng mà tiêu biểu là cuộc cách mạng
Pháp là sự chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tƣ sản ở Đức. Triết
học pháp quyền Hegel là những gợi ý sâu sắc cho mô hình nhà nƣớc
pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Bên cạnh đó, việc làm rõ quan điểm
triết học chính trị của Hegel có ý nghĩa cho phép không chỉ bảo vệ chủ
nghĩa Mác mà còn nghiên cứu sâu sắc hơn cội nguồn và bản chất của
Nhà nƣớc toàn trị, từ đó vạch ra con đƣờng khắc phục nó để xây dựng
nhà nƣớc pháp quyền.
Thứ nhất, quan niệm của Hegel về nhà nƣớc nói chung, quyền lực
nhà nƣớc nói riêng là tƣ tƣởng về một Nhà nƣớc pháp quyền và trên hết
là một nhà nƣớc phúc lợi, một nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân
nhằm đảm bảo các quyền con ngƣời cũng nhƣ đem lại sự an lạc cho
mọi công dân. Hegel chỉ rõ “Nhu cầu ở, mặc, sự cần thiết không để
thực phẩm ở dạng thô nữa mà xử lý nó để ăn đƣợc cũng nhƣ phá vỡ
tính trực tiếp tự nhiên của chúng, làm cho đời sống của con ngƣời
không thuận tiện nhƣ đời sống của thú vật, - nhƣng điều ấy là cần phải
nhƣ thế, vì con ngƣời là một thực thể mang tính tinh thần” [2, tr.557].
Hegel quan niệm con ngƣời là một sinh thể sống và trong chừng mực
ấy con ngƣời có quyền sống, có nhu cầu bảo tồn sự sống của mình. Rõ
ràng quyền sống là quyền thiêng liêng nhất của mỗi con ngƣời, là một
trong những quyền cơ bản của con ngƣời. Do đó xã hội dân sự và nhà
nƣớc có chức năng phải đảm bảo quyền sinh tồn của mỗi công dân.
Hegel cho rằng nhà nƣớc có mục đích cao cả là đảm bảo quyền cơ bản
của ngƣời dân, nó hợp nhất lợi ích phổ biến với lợi ích đặc thù, mục
tiêu này đem lại an sinh phúc lợi, nếu nhƣ những mục đích của họ
không đƣợc thỏa mãn thì bản thân nhà nƣớc không đứng vững. Nhà
nƣớc không coi lợi ích của những cá nhân riêng biệt là mục đích tối cao
của sự tồn tại của nó, nói cách khác nhà nƣớc là một thể thống nhất của
lợi ích cá nhân riêng biệt và lợi ích chung của cộng đồng và nó không
phải phục tùng lợi ích của cá nhân.
55
Thứ hai, trong tƣ tƣởng của Hegel, một nhà nƣớc Tốt/Thiện còn
cần phải là một nhà nƣớc mạnh và cần phải có một hệ thống pháp luật
chặt chẽ, trong đó hiến pháp có quyền lực cao nhất nhằm để bảo vệ lợi
ích chung của nhân dân, của công dân và nó đƣợc cụ thể hóa bằng các
văn bản pháp luật. Một nhà nƣớc Tốt là một N nhà nƣớc đạo đức, tức là
nói tới đạo đức của đội ngũ quan lại, đội ngũ cán bộ, công chức, đặc
biệt là vai trò của ngƣời đứng đầu. Đạo đức trong quan niệm của Hegel
chẳng qua là quyền và lợi ích chung của nhân dân, của công dân.
Quyền đó phải đƣợc bảo đảm bởi một hệ thống pháp luật mà cao nhất
là Hiến pháp chính trị - là linh hồn, là lý tính của nhà nƣớc. Theo
Hegel, để đảm bảo quyền tự do của công dân cũng nhƣ sự an lạc cho họ
phải thông qua một hệ thống pháp luật rành mạch, ông cho rằng luật
pháp hay pháp luật đối với mọi công dân nhà nƣớc pháp quyền phải là
“luật pháp của họ, đƣợc họ biết và có giá trị hiệu lực đối với họ và
nhằm bảo vệ họ” [2, tr.598].
Thứ ba, trong quan niệm của Hegel về quyền lực nhà nƣớc là tƣ
tƣởng về thực hiện chức năng quản lý xã hội của nhà nƣớc bằng pháp
luật. Ở đây thể hiện sự hiện hữu của Hiến pháp và Bộ luật dân sự đƣợc
thông qua bởi ý chí chung của công dân, nhằm chống chuyên quyền,
độc quyền cũng nhƣ bảo đảm các quyền cơ bản của con ngƣời. Về thực
chất triết học pháp luật của Hegel nói chung và quan niệm về nhà nƣớc
nói riêng chính là sự thể hiện ý chí và nguyện vọng của giai cấp tƣ sản
Đức trong cuộc chiến tranh chống lại chế độ phong kiến lạc hậu, thiết
lập trật tự mới tiến bộ hơn.
Thứ tư, quyền lực nhà nƣớc theo Hegel đƣợc phân thành: quyền
lực quốc vƣơng, quyền hành pháp, quyền lập pháp. Ở đây thể hiện sự
phân công, phối hợp giữa ba cơ quan này là một điểm có tính nguyên
tắc chỉ đạo đối với việc thiết kế mô hình tổ chức Nhà nƣớc pháp quyền
xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Sự thống nhất là nền tảng, sự phân công và
phối hợp phƣơng thức để đạt đƣợc sự thống nhất của quyền lực nhà
nƣớc. Từ góc độ tổ chức quyền lực thống nhất đó, đƣợc cụ thể hóa
thành (quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tƣ pháp) là sự thể hiện
những phƣơng thức khác nhau để thực hiện quyền lực. Sự phân công
của các nhánh quyền lực đó chỉ thực sự xuất hiện nhƣ một nhu cầu và
khả năng hiện thực trong các nhà nƣớc dân chủ, nơi ở các mức độ khác
nhau, nhân dân thực hiện quyền lực nhà nƣớc, và quyền lực nhà nƣớc
bắt nguồn từ nhân dân.
56
Thứ năm, Hegel là ngƣời đầu tiên đã nhìn ra những hạn chế tồn tại
trong mô hình tam quyền phân lập của Montesquieu. Ông cho rằng việc
kiểm soát quyền lực không chỉ đƣợc thực hiện từ phía nhà nƣớc mà còn
chịu sự kiểm soát từ phía xã hội dân sự, từ phía nhân dân, ngƣời chủ
của Nhà nƣớc. Hegel viết “Việc bảo vệ Nhà nƣớc và của những ngƣời
cai trị chống lại sự lạm dụng quyền lực từ phía các cơ quan công quyền
và các viên chức của chúng, một mặt, là trách nhiệm trực tiếp của hệ
thống cấp bậc trong bộ máy nhà nƣớc, nhƣng mặt khác, nằm trong thẩm
quyền chính đáng của những hội đoàn, những tổ chức địa phƣơng ngăn
chặn không cho sự tùy tiện chủ quan của các cơ quan đƣợc can thiệp
vào riêng của mình và bổ sung sự kiểm soát từ bên dƣới cho sự kiểm
soát từ bên trên vốn không thể theo dõi đến tận cùng những hành vi cá
nhân” [2, tr.771]. Hegel thấy hiệu quả tƣơng đối hạn chế của việc kiểm
soát quyền lực từ bên trên bởi “có nhiều trở lực mà chủ yếu do lợi ích
chung của các quan chức câu kết lại thành phe nhóm chống lại cấp trên
lẫn dân chúng” [2, tr.771]. Từ đó cho thấy sự tồn tại và xung đột của
các lợi ích nhóm gắn liền với các nhóm lợi ích khác nhau trong nhà
nƣớc pháp quyền.
3. Kết luận
Tóm lại, những giá trị nền tảng của tác phẩm Các nguyên lý của
triết học pháp quyền thể hiện trong chính quan niệm của Hegel về nhà
nƣớc và pháp luật. Triết học pháp quyền nói chung và quan niệm của
Hegel về nhà nƣớc nói riêng là sự tiếp nối và mở rộng những vấn đề
pháp quyền đƣợc đặt ra và trong tƣ tƣởng của Arixtotle, các triết gia
Khai sáng Pháp, Đức, Kant và Fichte. Bối cảnh kinh tế - chính trị xã hội
Tây Âu và nƣớc Đức cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX là nguồn gốc
sâu xa làm xuất hiện những trào lƣu tƣ tƣởng mới mà trong đó có Hegel
ông đã mở ra một thời đại mới của tƣ duy (Tự do, đời sống đạo đức,
Nhà nƣớc pháp quyền), trong bối cảnh đó đã đặt ra những vấn đề lý
luận về Nhà nƣớc và pháp luật nhu cầu về một Nhà nƣớc pháp quyền
cùng với Hiến pháp, về quyền cơ bản của con ngƣời trong nhà nƣớc về
sự phân chia quyền lực nhà nƣớc. Về thực chất, triết học pháp luật
Hegel nói chung và quan niệm về quyền lực nhà nƣớc nói riêng chính
là sự thể hiện nguyện vọng và ý chí của giai cấp tƣ sản Đức đang lớn
mạnh dần lên. Thực tiễn xây dựng nhà nƣớc pháp quyền ở Việt Nam
đặt ra nhiều vấn đề khó khăn về mặt lý luận, do đó nhận thức lý luận,
tiếp thu có chọn lọc các giá trị phổ biến của Nhà nƣớc pháp quyền nói
chung và từ thực tiễn lãnh đạo quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền
57
xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Để giải quyết những vấn đề khó khăn về lý
luận, chúng ta cần tiếp thu những tƣ tƣởng triết học về nhà nƣớc. Trong
đó tƣ tƣởng triết học pháp quyền của Hegel về nhà nƣớc thông qua tác
phẩm Các nguyên lý của triết học pháp quyền.
Tài liệu tham khảo
[1]. Nguyễn Trọng Chuẩn, Đỗ Minh Hợp (2002), Triết học pháp quyền
của Hegel, Nxb, Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
[2]. G. W. F. Hegel (2000), Các nguyên lý của triết học pháp quyền,
do Bùi Văn Nam Sơn dịch và chú giải, Nxb. Tri thức, Hà Nội.
[3]. Nguyễn Chí Hiếu (2008), “Tƣ tƣởng về “nhà nƣớc mạnh” của
Hegel và thực tế hiện thực hóa nó ở Đức”, Tạp chí phát triển nguồn
nhân lực, (số 4).
[4]. C. Mác và Ph. Ăngghen (1997), Góp phần phê phán triết học pháp
quyền Hegel, Toàn tập, tập 1, Nxb, Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội.
[5]. Nguyễn Hữu Vui (Chủ biên, 2007), Lịch sử triết học, Nxb. Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- quan_niem_cua_g_w_f_hegel_ve_quyen_luc_nha_nuoc_trong_tac_ph.pdf