1, Phân bố 
Ruồi được ghi nhận xuất hiện đầu tiên ở Philippines, hiện nay ruồi đã trên hàu hết các vùng trồng lúa ở nam Á châu. Trên thế giới ruồi là loài côn trùng gây hại quan trọng cho cây lúa, nhưng ở đồng bằng sông Cửu Long ,mặc dù ruồi rất phỏ biến nhưng không gây hại nhều
              
                                            
                                
            
 
            
                 65 trang
65 trang | 
Chia sẻ: lelinhqn | Lượt xem: 1720 | Lượt tải: 1 
              
            Bạn đang xem trước 20 trang nội dung tài liệu Sâu hại cây lúa, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
CHÆÅNG I. SÁU HAÛÛI CÁY LÆÅNG THÆÛC 
SÁU HAÛI CÁY LUÏA 
A. SÁU HAÛI CÁY LUÏA ÅÍ GIAI ÂOAÛN TÀNG TRÆÅÍNG 
RUÄÖI ÂUÛC LAÏ 
Tãn khoa hoüc: Hydrellia griseola (Fallen) 
Hoü Ephydridae, Bäü Hai Caïnh (Diptera) 
1. Phán bäú 
Ruäöi âæåüc ghi nháûn xuáút hiãûn âáöu tiãn åí Philippines, hiãûn nay ruäöi âaî hiãûn 
diãûn trãn háöu hãút caïc vuìng träöng luïa åí âäng nam AÏ cháu. Trãn thãú giåïi ruäöi laì loaìi 
cän truìng gáy haûi quan troüng cho cáy luïa, nhæng åí âäöng bàòng säng Cæíu Long, màûc 
duì ruäöi ráút phäø biãún nhæng khäng gáy haûi nhiãöu. 
2. Kyï chuí 
Ngoaìi cáy luïa, ruäöi coìn coï thãø säúng trãn luïa hoang, caïc loaûi coí nhæ coí 
Brachiaria, Leptochloa, Leersia, Panicum, Cynodon. 
 Ruäöi âuûc laï luïa Hydellia griseola (Fallen) (Theo Feakin, 1976; Reissig vaì ctv., 1986) 
 1
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc 
 Ruäöi ráút giäúng ruäöi nhaì nhæng kêch thæåïc cå thãø nhoí hån, thán maìu xaïm, daìi 
tæì 2 - 5 mm, caïnh trong suäút, saíi caïnh tæì 2,5 - 3,5 mm. Thaình truìng caïi âeí træïng vaìo 3 
- 4 ngaìy sau khi vuî hoïa, âeí khoaíng 100 træïng vaì coï tuäøi thoü trung bçnh tæì 3 - 7 ngaìy. 
Træïng hçnh báöu duûc, maìu tràõng, gàõn vaìo laï nhåì cháút keo tiãút tæì buûng ruäöi caïi 
vaì nåí trong voìng tæì 2 - 6 ngaìy. 
 Doìi coï cå thãø hçnh truû, daìi tæì 6 - 7 mm, måïi nåí maìu tràõng sæîa, dáön dáön chuyãøn 
sang maìu vaìng nhaût; doìi coï 3 tuäøi, phaït triãøn trong thåìi gian tæì 10 - 14 ngaìy. 
 Nhäüng daìi tæì 3 - 4 mm, maìu náu nhaût, hçnh truû, coï 2 gai nhoün åí cuäúi buûng. 
Nhäüng phaït triãøn tæì 7 - 10 ngaìy. 
4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi 
 Thaình truìng hoaût âäüng vaìo ban ngaìy vaì thæåìng âáûu trãn nhæîng laï luïa gáön màût 
næåïc, khäng bë thu huït båíi aïnh saïng âeìn, nhæng bë thu huït nhiãöu båíi ruäüng luïa måïi 
cáúy. Thaình truìng thêch âeí træïng trãn ruäüng luïa coìn nhoí, khoaíng 30 ngaìy sau khi cáúy. 
Træïng âæåüc âeí tæìng caïi trãn phiãún nhæîng laï gáön màût næåïc, nhiãöu nháút trãn luïa cáúy. 
 ÁÚu truìng khi nåí ra seî nhåì sæång di chuyãøn dáön xuäúng caïc chäöi non, táún cäng 
trãn laï non coìn cuäún laûi cuía cáy luïa bàòng caïch duìng moïc nhoün åí miãûng chêch huït laï 
non nháút. Do âo,ï khi laï måí ra seî coï nhæîng vãút maìu vaìng låüt hoàûc bë luíng thaình mäüt 
haìng ngang hoàûc laìm âæït ngang phiãún laï. Laï non bë hæ vaì khä, cáy luïa bë luìn vaì phaït 
triãøn keïm, cho êt chäöi. 
 Ruäöi thæåìng táún cäng luïa non 2 thaïng tuäøi tråí laûi, nháút laì gáy haûi nàûng cho luïa 
væìa måïi cáúy. Luïa cáúy bë haûi nhiãöu hån luïa saû do thaình truìng phaït hiãûn cáy luïa nhåì 
boïng cáy luïa phaín chiãúu tæì màût næåïc xuäúng ruäüng. Ruäüng luïa do ruäöi táún cäng coï 
thãø häöi phuûc nãúu sau âoï khäng coï loaìi sáu naìo táún cäng liãn tiãúp theo, nhæng coï thãø 
chên muäün khoaíng tæì 7 - 10 ngaìy. 
5. Biãûn phaïp phoìng trë 
- Nãúu coï âiãöu kiãûn nãn ruït næåïc âënh kyì khoíi ruäüng trong voìng 30 ngaìy sau 
khi cáúy, mäùi láön ruït næåïc khoaíng 3 - 4 ngaìy. 
 - Sæí duûng thuäúc hoïa hoüc nãúu ruäöi coï máût säú cao bàòng 3 caïch sau: 
 *. Nhuïng rãù maû vaìo dung dëch thuäúc læu dáùn mäüt âãm træåïc khi cáúy. 
 *. Sæí duûng thuäúc häüt coï taïc duûng læu dáùn raíi vaìo ruäüng. 
 *. AÏp duûng thuäúc næåïc luïc 1 - 2 tuáön sau khi cáúy âãø diãût thaình truìng. 
 2
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
SÁU PHAO 
Tãn khoa hoüc: Nymphula depunctalis (Gueneïe) = Paraponyx stagnalis Zeller 
Hoü Ngaìi Saïng (Pyralidae), Bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera) 
1. Phán bäú. Âáy laì loaìi sáu haûi luïa quan troüng åí háöu hãút caïc quäúc gia miãön Nam vaì 
Âäng Nam AÏ cháu. ÅÍ Viãût Nam, sáu chè gáy haûi nhiãöu åí caïc vuìng träöng luïa coï næåïc 
ngáûp tæång âäúi cao tæì 10 - 30 cm. 
2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, sáu phao coìn coï thãø säúng trãn mäüt säú loaûi coí laï heûp nhæ 
Cynodon, Echinochloa, Leersia, Leptochloa, Paspalum. 
3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc 
 Bæåïm coï chiãöu daìi thán tæì 6 - 8 mm. Caïnh càng khoaíng 15 mm, tràõng boïng, 
caïnh træåïc coï nhiãöu cháúm náu nhoí vaì hai cháúm maìu náu to åí giæîa caïnh. Thaình truìng 
säúng tæì 4 - 8 ngaìy. Mäüt bæåïm caïi coï thãø âeí tæì 50 - 70 træïng. 
 Træïng hçnh troìn, håi deûp, âæåìng kênh khoaíng 0,5 mm, maìu vaìng nhaût khi måïi 
âeí vaì chuyãøn thaình maìu vaìng âáûm luïc sàõp nåí. Træïng âæåüc âeí raíi raïc hoàûc thaình 
tæìng haìng tæì 10 - 20 træïng trãn beû hoàûc màût dæåïi caïc laï saït màût næåïc. Thåìi gian uí 
træïng tæì 3 - 5 ngaìy. 
. 
Nymphula depunctalis : 
voìng âåìi,bæåïm vaì áúu 
truìng (Reissig vaì ctv., 
1995) 
 3
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
 Sáu måïi nåí maìu tràõng, daìi khoaíng 1,2 mm, âáöu maìu vaìng nhaût. Tæì tuäøi 2, mçnh 
sáu chuyãøn thaình maìu xanh luûc, trong suäút. Sáu coï 5 tuäøi, phaït triãøn tæì 15 âãún 25 
ngaìy. Sáu coï 6 âäi mang giaí (gills) åí doüc 2 bãn cå thãø, do âoï sáu khäng thåí bàòng khê 
kháøu maì thåí bàòng mang giaí âãø láúy oxy tæì næåïc chæïa trong äúng phao. Khi låïn âuí sæïc 
sáu daìi khoaíng 20 mm. Nhäüng phaït triãøn trong thåìi gian tæì 4 - 7 ngaìy. 
 Voìng âåìi sáu phao tæì 29 - 37 ngaìy tuyì theo âiãöu kiãûn thåìi tiãút vaì dinh dæåîng 
4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi 
 Bæåïm thæåìng vuî hoïa vãö ban âãm bàòng caïch chui qua mäüt läù åí âáöu trãn cuía 
phao vaì áøn dæåïi laï luïa vaìo ban ngaìy, âeí træïng vaìo ban âãm. Bæåïm bë thu huït nhiãöu 
båíi aïnh âeìn vaì vaìo âeìn nhiãöu luïc tràng coìn nhoí. Bæåïm coï khaí nàng bay xa âäü 1 km. 
 Sau khi nåí, sáu caûp màût dæåïi laï âãø àn, khoaíng 2 - 3 ngaìy sau sáu bàõt âáöu cuäún 
laï thaình phao. Âáöu tiãn áúu truìng boì lãn âáöu ngoün laï non, càõn âæït ngang mäüt âoaûn, 
xong nhaí tå cuäún laï laûi thaình äúng, sau âoï càõn âæït pháön cuäúi âãø äúng råìi khoíi laï vaì 
duìng tå kãút bao laï laûi. Sáu åí trong äúng, khi àn thç chui ra ngoaìi, sáu caûp pháön xanh laï 
luïa âãø àn, chæìa laûi nhæîng vãût daìi maìu tràõng åí âáöu laï. Âäi khi sáu buäng mçnh cho 
phao råi xuäúng màût næåïc âãø láúy næåïc vaìo phao hoàûc cho phao träi tæì buûi luïa naìy 
sang buûi luïa khaïc, vç váûy loaìi sáu naìy æa thêch ruäüng coï nhiãöu næåïc. 
 Ban ngaìy sáu áøn trong phao vaì träi trãn màût næåïc, ban âãm thæåìng gàõn 
äúng phao trãn gäúc cáy luïa âãø caûp àn. Sáu laìm phao måïi khi thay da. Khi låïn âuí sæïc, 
sáu boì xuäúng gäúc cáy luïa, gáön saït màût næåïc, bët kên 2 âáöu phao vaì daïn chàût äúng phao 
vaìo gäúc luïa âãø laìm nhäüng. 
Sáu gáy haûi luïa non tæì 2 thaïng tuäøi tråí laûi do áúu truìng caûp phiãún laï thaình tæìng 
vãût, chè chæìa laûi maìng tràõng, vaì laï luïa bë sáu càõn âæït âãø laìm phao seî laìm giaím sæïc 
tàng træåíng cuía luïa non. Triãûu chæïng do sáu phao gáy ra trãn ruäüng ráút dãù nháûn diãûn 
laì laï luïa bë âæït âáöu, coï nhiãöu vãút tràõng åí ngoün laï vaì vãút sáu càõn trong toaìn ruäüng seî 
coï daûng nhæîng vãût khäng âãöu nhau do phao gáy haûi vaì träi daût trong ruäüng luïa theo 
gioï hay theo doìng næåïc. Cáy luïa bë sáu phao gáy haûi tråí nãn luìn, cho êt chäöi nhæng coï 
thãø phuûc häöi nãúu khäng bë ruûng laï nhiãöu vaì coï thãø chên muäün hån bçnh thæåìng tæì 7 - 
10 ngaìy. 
5. Biãûn phaïp phoìng trë 
- Laìm næång maû khä, cáúy maû håi giaì. 
- Khi ruäüng bë sáu phao gáy haûi, coï thãø thaïo næåïc ra vaìi ngaìy âãø ruäüng khä, 
sáu khäng di chuyãøn âæåüc hoàûc båm næåïc cho ngáûp cao âãø äúng bao sáu näøi lãn xong 
våït cho vët àn hoàûc âäút boí. 
 4
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
- Theo Cuûc Träöng Troüt vaì Baío Vãû Thæûc Váût (1991), khi trãn ruäüng coï khoaíng 
250 laï luïa/m2 bë sáu àn thç nãn aïp duûng thuäúc, coï thãø duìng caïc loaûi thuäúc nhuî dáöu âãø 
taûo mäüt maìng moíng dáöu trãn màût næåïc, giãút sáu áøn mçnh bãn trong bao. Theo quy 
trçnh IPM thç khi tháût sæû cáúp baïch làõm måïi duìng thuäúc âãø trë vç cáy luïa coï khaí nàng 
phuûc häöi do chè coï phiãún laï bë càõn hæ. 
SÁU PHAO MÅÏI ÂUÛC BEÛ LUÏA 
1. Phaïn bäú vaì kyï chuí 
Trong vaìi nàm gáön âáy, trãn âäöng ruäüng thuäüc caïc tènh ÂBSCL coï xuáút hiãûn 
mäüt loaìi sáu haûi måïi, coï nhiãöu âàûc âiãøm væìa gáön giäúng våïi sáu phao, væìa gáön giäúng 
våïi sáu âuûc thán, nãn taûm goüi laì “sáu phao måïi” (SPM). Âáy laì âäúi tæåüng coï âàûc tênh 
thêch nghi ráút räüng, væìa coï thãø táún cäng trãn phiãún laï luïa, væìa coï thãø âuûc vaìo beû cuía 
thán cáy luïa, nãn âaî gáy thiãût haûi ráút nhiãöu cho näng dán. Âa säú näng dán chæa biãút 
âæåüc caïc âàûc tênh sinh hoüc, caïch gáy haûi vaì nháút laì biãûn phaïp phoìng træì hæîu hiãûu, 
âäöng thåìi cuîng chæa coï nghiãn cæïu chênh thæïc naìo vãö âäúi tæåüng gáy haûi måïi naìy. 
Ngoaìi cáy luïa, SPM coìn coï thãø gáy haûi âæåüc mäüt säú loaìi coí nhæ coí âuäi 
phuûng, coí läng cäng, coí tuïc, coí cuï, âàûc biãût laì trãn luïa raìi, luïa cheït vaì luïa coí. 
2. Chu kyì sinh træåíng vaì táûp quaïn sinh hoaût 
SPM væìa gáy haûi cho phiãún laï luïa, væìa âuûc vaìo beû laï laìm cho buûi luïa cháûm 
phaït triãøn vaì chãút nhanh sau âoï vaìi ngaìy. SPM coï thãø chui mçnh xuäúng næåïc âãø âuûc 
vaìo thán cáy luïa nãn ráút khoï phaït hiãûn. Vuû Âäng-Xuán bë thiãût haûi nàûng hån (30%) so 
våïi vuû Heì-Thu vaì Thu-Âäng (5%). 
Kãút quaí âiãöu tra cho tháúy SPM coï thãø gáy haûi cho cáy luïa quanh nàm, nhæng 
thæåìng gáy thiãût haûi nàûng vaìo vuû luïa Âäng-Xuán khi âiãöu kiãûn trãn âäöng coï nhiãöu 
næåïc. SPM thæåìng xuáút hiãûn vaì táún cäng cáy luïa åí giai âoaûn maû vaì khi âoï khaí nàng 
gáy haûi seî ráút cao, âàûc biãût laì sáu thæåìng xuáút hiãûn åí nhæîng ruäüng nhiãöu næåïc. 
Do SPM xuáút hiãûn vaì gáy haûi ráút såïm, nãn noï thæåìng kãút thuïc læïa sáu thæï nháút 
khi luïa âæåüc 30-35 ngaìy tuäøi vaì sau âoï cuîng coï thãø xuáút hiãûn thãm læïa sáu thæï hai 
trãn cuìng mäüt ruäüng. Tuy nhiãn træåìng håüp naìy êt xaíy ra vaì læïa sáu thæï hai thæåìng 
coï máût säú tháúp. Khi luïa âæåüc trãn 50 ngaìy tuäøi thç khäng coìn phaït hiãûn tháúy SPM gáy 
haûi. 
ÅÍ nhæîng vuìng coï cå cáúu muìa vuû liãn tuûc (nhæ huyãûn Traì Cuï vaì Cáöu Keì, tènh 
Traì Vinh) thç coï xuáút hiãûn tçnh traûng sáu gäúi læïa vaì nhæîng ruäüng naìy seî bë thiãût haûi 
nàûng hån. SPM cuîng coï thãø táún cäng cuìng mäüt ruäüng våïi nhiãöu âäúi tæåüng khaïc nhæ 
sáu phao thæåìng, sáu cuäún laï nhoí, sáu âuûc thán vaì caí ráöy náu. 
 5
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
3. Âàûc tênh sinh hoüc vaì sinh thaïi cuía SPM 
 3.1 Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì voìng âåìi 
Bæåïm, áúu truìng, 
phao gäöm 2 
miãúng laï gheïp 
laûi vaì triãûu 
chæïng beû trãn 
thán cáy luïa non 
bë âuûc. 
Træïng coï daûng troìn håi deûp, luïc måïi âeí coï maìu tràõng trong, khi sàõp nåí thç 
chuyãøn sang maìu vaìng nhaût. Træïng SPM âæåüc âeí vaìo ban âãm. Træïng âæåüc âeí thaình 
cuûm hoàûc thaình haìng åí ngay pháön beû cuía laï luïa. Thåìi gian træïng tæì 4-5 ngaìy. 
ÁÚu truìng SPM coï 5 tuäøi. Sáu måïi nåí coï maìu tràõng ngaì, âáöu maìu náu nhaût, daìi 
khoaíng 1,5 mm, phát triãøn tæì 5-7 ngaìy. Sang tuäøi 2, sáu chuyãøn dáön tæì maìu tràõng ngaì 
sang maìu náu nhaût, pháön âáöu håi âáûm hån pháön âuäi vaì daìi tæì 4-5mm, thåìi gian 
phaït triãøn tæì 4-5 ngaìy. Tuäøi 3, sáu váùn coï maìu vaìng nhaût, pháön âáöu váùn sáûm hån 
pháön âuäi, chiãöu daìi sáu tæì 9-10mm, thåìi gian tuäøi 3 tæì 3-4 ngaìy. Tuäøi 4 cuía sáu 
chuyãøn tæì maìu tràõng ngaì sang maìu vaìng sáûm vaì boïng, mçnh sáu máûp maûp daìi 
khoaíng 12-13mm, coï thåìi gian tuäøi 4 tæì 3-5 ngaìy. Tuäøi 5, âáöu coï maìu âen, mçnh vaìng 
sáûm, máûp maûp, cæïng chàõt coï chiãöu daìi tæì 16-18mm, thåìi gian tuäøi 5 tæì 4-5 ngaìy. 
Sau khi phaït triãøn âáöy âuí, sáu boì xuäúng saït gäúc luïa, nhaí tå daïn chàût mäüt âáöu 
phao laûi âãø laìm nhäüng. Nhäüng coï chiãöu daìi tæì 10-12mm, räüng 4mm, luïc âáöu coï maìu 
tràõng ngaì, khi sàõp vuî hoïa thç chuyãøn sang maìu náu sáûm. Thåìi gian laìm nhäüng tæì 6-7 
ngaìy. 
 6
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
Thaình truìng laì loaìi bæåïm nhoí, maìu vaìng náu gáön giäúng nhæ sáu cuäún laï nhoí, 
giæîa caïnh coï 2 âäúm náu låïn, cuäúi caïnh coï rça náu âen viãön tràõng. Con caïi coï maìu náu 
nhaût daìi tæì 11-12mm vaì thæåìng coï kêch thæåïc låïn hån con âæûc. Con âæûc coï maìu âáûm, 
daìi tæì 7-8mm vaì coï nhiãöu ván tràõng chay ngoàòn ngoeìo trãn caïnh. Bæåïm thæåìng âáûu 
åí màût dæåïi cuía phiãún laï, caïnh xãúp daûng hçnh tam giaïc âãöu, âàûc biãût laì âáöu luän quay 
ngæåüc xuäúng phêa dæåïi. Caïc kãút quaí naìy cho tháúy SPM thuäüc hoü Pyralidae 
(Lepidoptera) vaì chæa thãø âënh danh tåïi loaìi do chæa coï taìi liãûu naìo cäng bäú. 
3.2 Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi 
Thaình truìng thæåìng âáûu åí màût dæåïi taïn cuía buûi luïa. Thaình truìng seî bàõt càûp 
sau khi vuî hoïa tæì 1-2 ngaìy. Tæì 2-3 ngaìy sau khi bàõt càûp thaình truìng seî âeí træïng. 
Træïng âæåüc âeí thaình haìng trãn pháön beû laï luïa. Phao cuía sáu non laì 2 maính gheïp laûi, 
deûp vaì khäng chæïa næåïc trong phao nhæ loaìi Nymphula depunctalis. 
Sáu non tuäøi 1-2 chè àn laï laì chuí yãúu, nhæng tæì tuäøi 3 tråí âi thç væìa àn laï væìa 
âuûc vaìo thán cáy luïa, laìm luïa cháûm phaït triãøn vaì chãút nhanh sau âoï. 
Sáu thæåìng táún cäng ráút såïm trãn nhæîng ruäüng bë ngáûp næåïc. 
Sáu tuäøi nhoí caûp nhu mä vaì càõn thuíng laï luïa nhiãöu chäø laìm laï luïa bë raïch ràng 
cæa åí 2 bãn meïp laï, laï luïa dãù bë gaîy nàòm daìi xuäúng màût næåïc. Sáu tæì tuäøi 3 tråí âi seî 
âuûc vaìo thán luïa nhiãöu chäø laìm laï luïa bë heïo vaìng hoàûc thán luïa bë chãút âoüt, luïa bë 
luìn, cháûm phaït triãøn vaì seî chãút nhanh sau âoï. 
Caïc loaûi coí sau âáy âæåüc thu tháûp trong vaì chung quanh ruäüng luïa âãø thæí khaí 
nàng táún cäng vaì gáy haûi cuía SPM trong âiãöu kiãûn nhaì læåïi. Kãút quaí cho tháúy chuïng 
cuîng bë táún cäng åí caïc mæïc âäü khaïc nhau: Coí läöng væûc næåïc (coí gaûo) 
Echinochloa colona, coí läöng væûc têa nhoí (E. glaberescens), coí âuäi phuûng (Leptochloa 
chinensis), coí tuïc hçnh nhoí (Digitaria ciliaris), coí tuïc hçnh låïn (D. setigera), coí cuï 
(Cyperus rotundus). Ngoaìi ra, trong quaï laìm thê nghiãûm vaì âi âiãöu tra chuïng täi coìn 
tháúy SPM cuîng coï thãø sinh säúng âæåüc trãn luïa raìi, luïa cheït vaì caí luïa coí. 
4. AÍnh hæåíng cuía mæûc næåïc ruäüng âãún sæû phaït triãøn máût säú 
Træåïc khi âiãöu chènh mæûc næåïc ruäüng, vaìo 17 ngaìy sau khi gieo, máût säú SPM 
âãúm âæåüc åí caïc nghiãûm thæïc biãún thiãn tæì 35 âãún 39 con/m2, khäng khaïc biãût vãö 
phán têch thäúng kã . Vaìo 3 ngaìy sau âiãöu chènh mæûc næåïc (20 NSKS) thç máût säú sáu åí 
nghiãûm thæïc ruït can næåïc giaím mäüt caïch coï yï nghéa so våïi caïc nghiãûm thæïc khaïc coìn 
giæî mäüt låïp næåïc trong ruäüng luïa. Sæû khaïc biãût naìy tiãúp tuûc cho âãún 29 ngaìy sau khi 
gieo khi khäng coìn sáu phao trong ruäüng ruït caûn næåïc trong khi táút caí caïc nghiãûm 
thæïc khaïc váùn coìn máût säú sáu khaï cao ( màûc duì coï giaím do sáu bàõt âáöu hoaï nhäüng) 
vaì khäng khaïc biãût coï yï nghéa våïi nhau. 
 7
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
 Cuîng tæång tæû, tè lãû cáy luïa bë SPM gáy haûi cuîng tháúp nháút åí nghiãûm thæïc ruït 
caûn næåïc so våïi caïc nghiãûm thæïc khaïc . Giæîa caïc nghiãûm thæïc coìn laûi thç åí mæûc næåïc 
tháúp (2-3 cm) tè lãû cáy bë haûi tháúp hån coï yï nghéa thäúng kã so våïi caïc mæåïc næåïc khaïc 
sáu hån. Caìng vãö sau thç tè lãû cáy bë haûi giaím tháúp dáön do cáy phuûc häöi hoàûc sáu âaî 
dáön hoaï nhäüng. 
 Kãút quaí cuía thê nghiãûm naìy cho tháúy SPM thêch nghi våïi âiãöu kiãûn ruäüng bë 
ngáûp næåïc, caìng sáu caìng thêch håüp, vaì nãúu coï âiãöu kiãûn ruït caûn næåïc nhay tæì khi sáu 
måïi xuáút hiãûn thç coï thãø haûn chãú âæåüc thiãût haûi. 
 Diãùn biãún máût säú SPM (con/m2) trong ruäüng luïa coï âiãöu chènh mæûc næåïc khaïc nhau. 
Vénh Long, 2002*. 
Máût säú sáu haûi åí caïc ngaìy sau khi saû Mæûc næåïc ruäüng 
17 20 23 26 29 
Xám xáúp næåïc 
2-3 cm 
5-10 cm 
> 10 cm 
Ruäüng näng dán 
35,80 
36,30 
38,30 
35,20 
37,00 
22,80 a 
34,93 b 
36,80 b 
36,40 b 
36,00 b 
6,87 a 
32,93 b 
38,20 b 
37,60 b 
33,90 b 
2,70 a 
32,30 b 
34,80 b 
38,10 b 
34,80 b 
0, 00 a 
23,80 b 
24,10 b 
27,10 b 
25,93 b 
CV(%) 
YÏ nghéa F tênh 
6,20 
ns 
7,64 
** 
9,76 
** 
11,37 
** 
12,02 
** 
* Trãn tæìng cäüt, caïc säú trung bçnh theo sau båìi cuìng mäüt chæí thç khäng khaïc biãût coï yï 
nghéa theo DMRT. 
Diãùn biãún tyí lãû cáy luïa bë SPM táún cäng trong ruäüng luïa coï âiãöu chènh mæûc næåïc khaïc 
nhau. Vénh Long, 2002*. 
Tyí lãû cáy luïa bë SPM táún cäng åí caïc NSKS (%) Mæûc næåïc ruäüng 
17 20 23 26 29 
Xám xáúp næåïc 
2-3 cm 
5-10 cm 
> 10 cm 
Ruäüng näng dán 
21,0 
20,4 
20,3 
23,8 
23,1 
15,7 a 
27,4 b 
46,1 c 
48,6 c 
43,4 c 
 3,3 a 
41,3 b 
63,7 c 
72,9 c 
63,9 c 
 0,0 a 
44,7 b 
73,7 c 
88,4 c 
67,6 c 
 0, 0 a 
35,1 b 
63,5 c 
71,1 c 
47,9 c 
CV(%) 
YÏ nghia F tênh 
5,34 
ns 
6,13 
** 
11,35 
** 
7,97 
** 
11,83 
** 
* Trãn tæìng cäüt, caïc säú trung bçnh theo sau båìi cuìng mäüt chæí thç khäng khaïc biãût coï yï 
nghéa theo DMRT. 
 8
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
5. Biãûn phaïp phoìng trë 
Traïnh âãø næåïc ngáûp sáu trong giai âoaûn âáöu cuía ruäüng luïa âãø haûn chãú sæû phaït 
triãøn máût säú cuía SPM. Khi phaït hiãûn sáu gáy haûi thç nãn ruït caûn næåïc trong ruäüng ra 
âãø haûn chãú sæû láy lan cuía sáu, vç khi mæûc næåïc trong ruäüng luïa caìng cao thç sæû xuáút 
hiãûn vaì gáy haûi cuía SPM caìng nàûng. 
Caïc loaûi thuäúc træì sáu Decis 2,5EC, Pace 75SP, Regent 800WG vaì Vibasu 
40ND, âãöu coï thãø phoìng trë âæåüc âäúi tæåüng naìy. Âàûc biãût, thuäúc Regent 800WG coï 
tênh læu dáùn maûnh, cho hiãûu quaí cao vaì nhanh nháút, kãú âoï laì caïc loaûi thuäúc nhoïm lán 
hæîu cå nhæ Pace 75SP hay Vibasu 40ND. Tuy nhiãn, âáy laì nhæîng loaûi thuäúc coï âäüc 
tênh cao, coï thãø tiãu diãût caí caïc loaìi thiãn âëch coï êch cuîng nhæ caïc loaìi thuíy saín trãn 
ruäüng. 
BUÌ LAÛCH (BOÜ TRÉ) 
- Tãn khoa hoüc: Stenchaetothrips oryzae (Bagnall), 
coìn coï tãn laì Thrips oryzae (Matsumura) hay Baliothrips biformis (Bagnall) 
- Hoü Thripidae, Bäü Thysanoptera 
1. Phán bäú. Buì laûch xuáút hiãûn åí Afghanistan, ÁÚn Âäü, Burma, Campuchea, Âaûi Haìn, 
Indonesia, Laìo, Malaysia, miãön Nam næåïc Nháût, Philippines, Sri - Lanka, Thaïi Lan vaì 
Viãût Nam. 
2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, buì laûch coìn gáy haûi cáy bàõp, coí Phalaris, Imperata vaì nhiãöu loaûi 
coí laï heûp khaïc. 
3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc 
 Buì laûch ráút nhoí, daìi tæì 1 - 1,5 mm, maìu náu âen hoàûc maìu náu âoí. Hai âäi caïnh 
heûp, mang nhiãöu läng nhæ läng chim tré nãn coìn coï tãn laì “boü tré”, xãúp doüc trãn læng 
khi nghè. Thaình truìng caïi âeí khoaíng 12 - 14 træïng, nhiãöu nháút laì 25 - 30 træïng. Âa säú 
buì laûch sinh saín theo phæång thæïc âån tênh, tè lãû caïi/âæûc thæåìng ráút låïn (trãn 95%). 
Tuäøi thoü cuía thaình truìng caïi tæì 15 - 30 ngaìy. 
 Træïng hçnh báöu duûc, daìi tæì 0,20 - 0,25 mm, maìu tràõng trong, chuyãøn sang vaìng 
khi sàõp nåí, thåìi gian uí træïng tæì 3 - 5 ngaìy. 
 ÁÚu truìng coï maìu vaìng nhaût, låïn âuí sæïc daìi khoaíng 1 mm, hçnh daûng giäúng 
thaình truìng nhæng khäng caïnh. ÁÚu truìng coï 4 tuäøi, phaït triãøn tæì 6 - 14 ngaìy. Træåïc 
khi hoïa nhäüng áúu truìng traíi qua thåìi kyì tiãön nhäüng tæì 2 - 3 ngaìy, maìu náu âáûm. Sau 
âoï sang giai âoaûn nhäüng tæì 3 - 6 ngaìy. 
 9
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
Buì laûch haûi luïa Stenchaetothrips oryzae (Bagnall): a.Thaình truìng, b. Træïng c. Áúu 
truìng, d. Giai âoaûn tiãön nhäüng vaì nhäüng (Theo Reissig vaì ctv., 1986). 
4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi 
 Thaình truìng ráút linh hoaût, coï thãø bay mäüt khoaíng xa vaìo ban ngaìy âãø tçm ruäüng 
luïa måïi. Khi bë khuáúy âäüng thaình truìng thæåìng nhanh nheûn nhaíy âi chäù khaïc láùn 
träún hay råi xuäúng âáút. Buì Laûch thêch hoaût âäüng vaìo nhæîng ngaìy tråìi rám maït hoàûc 
ban âãm, tråìi nàõng thæåìng áøn trong laï non hay choïp laï cuäún laûi. Thaình truìng caïi 
thêch âeí træïng åí nhæîng âaïm luïa, maû hoàûc coí daûi xanh täút. 
 Træïng âæåüc âeí vaìo laï non nháút, åí màût âäúi diãûn våïi thán cáy luïa, mäüt säú êt âæåüc 
âeí trãn laï âaî måí. Thaình truìng caïi càõt mä cuía phiãún laï bàòng bäü pháûn âeí træïng beïn 
nhoün xong âeí tæìng træïng vaìo caïc vãút càõt, træïng chè gàõn 1/2 vaìo mä laï. 
 ÁÚu truìng sau khi nåí thæåìng säúng táûp trung nhiãöu con trong laï non. Khi laï nåí ra 
hoaìn toaìn, áúu truìng chuyãøn vaìo âáöu choïp laï non coìn cuäún laûi. Våïi máût säú tæì 1 - 2 con 
trãn mäüt cáy, choïp laï non coï thãø bë cuäún; 5 con trãn mäüt cáy, choïp laï coï thãø bë cuäún tæì 
1 - 3 cm vaì nãúu máût säú nhiãöu hån 10 con trãn mäüt cáy laï coï thãø bë cuäún toaìn bäü vaì heïo 
khä. Khi luïa âæïng caïi, laï ngæìng phaït triãøn, mäüt säú áúu truìng coï thãø chui vaìo bãn trong 
haût. 
 Thaình truìng vaì áúu truìng âãöu chêch huït nhæûa laï luïa, nháút laì laï non. Laï luïa bë buì 
laûch gáy haûi thæåìng coï soüc tràõng baûc doüc theo gán, choïp bë cuäún laûi vaì buì laûch säúng 
bãn trong choïp laï cuäún laûi, tråìi maït måïi boì ra ngoaìi. 
 Våïi âàûc tênh sinh säúng laì thæåìng áøn mçnh trong choïp laï cuäún laûi nãn buì laûch 
chè thêch táún cäng trãn caïc ruäüng luïa bë khä, laï luïa cuäún laûi; nãúu ruäüng âáöy âuí næåïc, 
laï luïa måí ra, buì laûch khäng coìn chäù truï áøn nãn dãù bë chãút. 
 10
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
5. Biãûn phaïp phoìng trë 
a/ Biãûn phaïp canh taïc. Cho ruäüng ngáûp næåïc cao hån ngoün laï luïa khoaíng 2 
ngaìy, sau âoï boïn thãm phán, cáy luïa seî væåüt qua âæåüc. 
 b/ Biãûn phaïp hoïa hoüc: 
- AÏp duûng thuäúc daûng dung dëch vaìo buäøi chiãöu. 
 - Coï thãø sæí duûng thuäúc læu dáùn daûng haût raíi vaìo ruäüng. 
MUÄÙI HAÌNH (MUÄÙI NÀN, LUÏA NÀN) 
-Tãn khoa hoüc: Orseolia oryzae (Wood-Mason), 
 coìn coï tãn laì Pachidiplosis oryzae (Wood-Mason) 
- Hoü Muäùi Nàn (Cecidomyiidae), Bäü Hai Caïnh (Diptera) 
1. Phán bäú. Trãn thãú giåïi, muäùi haình gáy haûi tráöm troüng åí caïc vuìng träöng luïa thuäüc 
Nam vaì Âäng Nam AÏ cháu, âàûc biãût åí ÁÚn Âäü, Indonesia, Miãún Âiãûn, Sri-lanka, Thaïi 
Lan vaì Trung Quäúc. 
 ÅÍ Viãût Nam, træåïc âáy Muäùi Haình gáy haûi nàûng åí Bçnh Trë Thiãn, Quaíng 
Nam, Âaì Nàông vaì mäüt säú tènh åí miãön Bàõc. Nàm 1983 Muäùi Haình âæåüc ghi nháûn xuáút 
hiãûn åí Long An, Tiãön Giang, Háûu Giang. Nàm 1984 Muäùi Haình âaî phaït sinh thaình 
dëch åí Goì Cäng Âäng (Tiãön Giang), Myî Xuyãn, Long Phuï (Háûu Giang), gáy haûi trãn 
3000 ha. Gáön âáy, muäùi haình gáy haûi cho luïa vuû 3 åí vuìng canh taïc 3 vuû luïa trong 
nàm khi thåìi gian gieo saû cuía vuû naìy vaìo khoaíng thaïng 6-7 truìng vaìo luïc coï mæa 
nhiãöu, nhæ åí caïc tènh An Giang, Âäöng Thaïp, Tiãön Giang. 
2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, muäùi haình coìn coï thãø sinh säúng trãn luïa hoang, caïc loaûi coí 
nhæ coí bàõc, coí Paspalum scrobilulatum, Ischaenum cilliare, Echinochloa, Leersia, Panicum 
vaì Brachiaria. 
3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc 
 Thaình truìng caïi daìi tæì 3 - 5 mm, saíi caïnh räüng 8,5 - 9 mm, buûng maìu âoí; thaình 
truìng âæûc nhoí hån vaì coï maìu vaìng náu. Âáöu ráút nhoí, háöu nhæ bë màõt keïp coï maìu 
âen choaïn hãút. Ráu âáöu maìu vaìng, daûng chuäùi haût, âiãøm näúi giæîa caïc âäút ráu coï 1 
hay 2 haìng gai moüc xung quanh. Chán daìi maìu náu âáûm. Muäùi caïi coï thãø säúng tæì 2 
âãún 5 ngaìy vaì âeí tæì 100 - 200 træïng, trong khi muäùi âæûc säúng tæì 1 âãún 2 ngaìy. 
Træïng hçnh báöu duûc daìi tæì 0,4 - 0,5 mm âæåüc âeí thaình tæìng caïi riãng leí hoàûc 
tæìng nhoïm tæì 3 - 4 caïi åí màût dæåïi laï, gáön chán cuía phiãún laï. Måïi âeí træïng maìu tràõng 
boïng, sàõp nåí chuyãøn sang maìu âoí têm boïng. Thåìi gian uí træïng tæì 3 - 5 ngaìy. 
ÁÚu truìng måïi nåí daìi khoaíng 1 mm, låïn âuí sæïc daìi khoaíng 3 mm, cå thãø maìu 
häöng nhaût, coï tæì 3 - 4 tuäøi, phaït triãøn trong thåìi gian tæì 13 - 15 ngaìy. 
 11
 Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 
Muäùi haình Orseolia oryzae (Wood-Mason): 
a. Thaình truìng, b. ÁÚu truìng 
(Theo Reissig vaì ctv., 1986) 
Sæû táún cäng vaìo cáy luïa cuía muäùi haình: vë trê xám nháûp vaìo chäöi non cuía áúu truìng (a), sæû 
hçnh thaình laï haình (b, c), laï haình våïi voí nhäüng dênh bãn ngoaìi (d) 
(Theo Reissig vaì ctv., 1986). 
Nhäüng daìi tæì 2 - 3 mm maìu häöng nhaût khi måïi hçnh thaình vaì chuyãøn sang 
maìu häöng sáûm khi sàõp vuî hoaï, coï nhiãöu haìng gai ngæåüc trãn thán mçnh. Thåìi gian 
nhäüng tæì 6 - 8 ngaìy. 
Voìng âåìi muäùi haình tæì 26 - 35 ngaìy. 
4. Táûp quaïn sinh säúng vaì 
            Các file đính kèm theo tài liệu này:
 bgct_chuong1m1_3988.pdf bgct_chuong1m1_3988.pdf