Y học cổ truyền - Bài 2: Tạng phủ và các hội chứng tạng phủ

Y HỌC CỔ TRUYỀN 30 TIẾT GV: Hà Văn Châu Mail: [email protected] BÀI 2: TẠNG PHỦ VÀ CÁC HỘI CHỨNG TẠNG PHỦ MỤC TIÊU 1. Liệt kê được các chức năng chủ yếu của các tạng phủ. 2. Chẩn đoán được hội chứng bệnh thuộc từng tạng phủ. I. ĐẠI CƯƠNG 1. Tạng • Các tạng có chức năng chung: • Tàng trữ • Giữ gìn các chất tinh hoa • Có 5 tạng chính: Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận I. ĐẠI CƯƠNG 1. Tạng • Quan hệ giữa tạng với tạng là quan hệ ngũ hành • Can thuộc mộc sinh Tâm hỏa, khắc Tỳ thổ • Thận thuộc thủy sinh Can mộc, khắc Tâm hỏa I. ĐẠI CƯƠNG 1. Phủ • Các phủ có chức năng chung là chuyển hóa các chất dinh dưỡng. • Có 6 phủ là: Đởm, tiểu trường, đại trường, vị, bàng quang và tam tiêu • Quan hệ giữa tạng phủ là quan hệ âm dương, biểu lý II. CÁC TẠNG 1. Tạng Tâm Chức năng: • Đứng đầu các tạng • Tâm chủ thần khí • Tâm chủ huyết mạch • Tâm khai khiếu ra lưỡi Biểu thị bệnh lý • Tâm hư: hồi hộp, trống ngực, mất ngủ, hay quên. • Tâm hàn: đau thắt vùng tim, chân tay lạnh. • Tâm thực: Tâm thần rối loạn cười nói linh tinh • Tâm nhiệt: loét lưỡi, mắt đỏ, trong lòng bộn rộn. II. CÁC TẠNG 1. Tạng Tâm 2. Tạng Can Chức năng: • Can chủ sơ tiết. • Can tàng huyết: khi ngủ máu được chứa tại Can. • Can chủ cân: gân khớp sẽ teo cứng khi Can huyết hư. • Can khai khiếu ra mắt. II. CÁC TẠNG Biểu hiện bệnh lý: • Can hư: thị lực giảm, gân co rút, móng chân móng tay khô. • Can hàn: đau bụng dưới, thống kinh, nôn khan. • Can thực: giận giữ, cáu gắt, ợ chua... • Can nhiệt: mắt đỏ, tai ù, mắt váng. 2. Tạng Can II. CÁC TẠNG 3. Tạng Tỳ Chức năng: • Tỳ chủ vận hóa: chức năng tiêu hóa. • Tỳ chủ cơ nhục: chủ tứ chi • Tỳ thống huyết: giúp huyết đi đúng trong mạch. • Tỳ khai khiếu ra môi, miệng. II. CÁC TẠNG Biểu hiện bệnh lý: • Tỳ hư: Chân tay mềm yếu, cơ bắp teo nhẽo, chảy máu • Tỳ thực: bụng đầy ấm ách, bí hơi. • Tỳ hàn: đau bụng, ỉa chảy, chân tay lạnh. • Tỳ nhiệt: môi đỏ, mụn nhọt, nóng rát hậu môn. 3. Tạng Tỳ II. CÁC TẠNG 4. Tạng Phế Chức năng: • Phế chủ khí • Phế chủ bì mao. • Phế chủ tuyên giáng, thông điều thủy đạo • Phế khai khiếu ra mũi. II. CÁC TẠNG  Biểu hiện bệnh lý • Chứng ho, khó thở, khản tiếng đều liên quan tạng Phế. • Hay bị cảm mạo, mụn nhọt, dị ứng đều liên quan chức năng của Phế. 4. Tạng Phế II. CÁC TẠNG  Chức năng • Thận tàng tinh, chủ sinh dục và phát dục. • Thận thuỷ gọi là Thận âm, thường là sự biểu hiện của quá trình ức chế thần kinh • Thận hoả còn là Thận dương, là những biểu hiện của quá trình hưng phấn thần kinh 5. Tạng Thận II. CÁC TẠNG • Thận cũng luôn bổ sung tinh tuỷ cho não. Thận tinh hư, trí tuệ chậm phát triển, đần độ nên phải bổ Thận. • Tinh sinh huyết, huyết nuôi dưỡng tóc nên sự thịnh suy của Thận ảnh hưởng đến tóc. • Thận nạp khí: Bệnh hen phế quản có liên quan đến tạng Thận. 5. Tạng Thận II. CÁC TẠNG  Chức năng • Chứa mật, còn có chức năng về tinh thần - là chủ về sự quyết đoán, lòng dũng cảm... • Can và Đởm có quan hệ biểu lý: can bài tiết ra mật được chứa đựng ở Đởm 1. Đởm III. CÁC PHỦ  Biểu hiện bệnh lý • Đởm hàn: nôn mửa, chóng mặt, mất ngủ, rêu lưỡi cáu nhờn. • Đởm nhiệt: đắng miệng, ù tai, đau sườn, sốt rét, sốt nóng. • Đởm hư: ngủ lơ mơ, hay giật mình, chóng mặt hay thở dài. • Đởm thực: hay cáu giận, bực tức, tức hạ sườn phải, ngủ nhiều, chảy nước mắt. 1. Đởm III. CÁC PHỦ  Chức năng Chứa đựng, nghiền nát thức ăn và truyền xuống Tiểu trường. 2. Vị III. CÁC PHỦ  Biểu hiện bệnh lý • Vị hàn: đau âm ỉ vùng thượng vị, nôn ra nước trong, rêu lưỡi trắng, chất lưỡi nhạt, mạch chậm. • Vị nhiệt: miệng hôi, môi đỏ, răng lợi sưng đau, cồn cào, ăn mau đói, khát nước. • Vị hư: môi lưỡi trắng nhợt, biếng ăn, đau tức vùng thượng vị. • Vị thực: bụng đầy tức, ợ chua, bí đại tiện. 2. Vị III. CÁC PHỦ  Chức năng Nhận thức ăn từ Vị xuống, hấp thu các chất dinh dưỡng, phần còn lại chuyển xuống Đại trường. 3. Tiểu trường III. CÁC PHỦ Biểu hiện bệnh lý • Tiểu trường hàn: nước tiểu trong, dài • Tiểu trường nhiệt: nước tiểu đỏ, sẻn, đau nhức ở bộ phận sinh dục • Tiểu trường hư: hay đái vặt, đái són • Tiểu trường thực: đau bụng dữ dội 3. Tiểu trường III. CÁC PHỦ  Chức năng Chứa đựng, đào thải các chất cặn bã 4. Đại trường III. CÁC PHỦ  Biểu hiện bệnh lý • Đại trường hàn: đại tiện lỏng, sôi bụng • Đại trường nhiệt: môi miệng khô, ỉa phân lẫn máu, phân khắm, hậu môn đỏ • Đại trường hư: đại tiện không tự chủ, hoặc phân không khô táo nhưng khó đi, sa trực tràng • Đại trường thực: đại tiện táo bón, đau bụng, cự án 4. Đại trường III. CÁC PHỦ  Chức năng Chứa đựng và bài tiết nước tiểu. 5. Bàng quang III. CÁC PHỦ  Biểu hiện bệnh lý • Bàng quang hàn: nước tiểu trong, lượng nhiều. • Bàng quang nhiệt: nước tiểu đỏ, sẻn, són đái, đái máu, nóng trong niệu đạo, phát ban • Bàng quang thực: bí đái, bụng dưới đầy tức 5. Bàng quang III. CÁC PHỦ  Chức năng • Thượng tiêu: chủ “thu nạp” • Trung tiêu: chủ “vận hoá” • Hạ tiêu: chủ “xuất” (đưa ra) 6. Tam tiêu III. CÁC PHỦ Huyết là chất dịch màu đỏ được Thận tạo ra từ Tinh, Huyết do Tâm chủ quản, do Tỳ thống nhiếp và được tàng chứa tại Can. 1. Huyết IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC Huyết là chất dịch màu đỏ được Thận tạo ra từ Tinh, Huyết do Tâm chủ quản, do Tỳ thống huyết và được tàng chứa tại Can. 1. Huyết IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC Khí là động lực cho mọi hoạt động của cơ thể. Mỗi tạng cần một dạng khí riêng goi theo tên tạng đó như Tâm khí, Thận khí, Can khí, Tỳ khí, Phế khí. 2. Khí IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC • Tinh là cơ sở vật chất, Khí và thần đều do Tinh tạo ra. Tinh, Khí, Thần là yếu tố cơ bản của sự sống. Tinh bao gồm Tinh tiên thiên và Tinh hậu thiên có quan hệ hỗ tương. • Tinh tiên thiên là bẩm tố từ bố mẹ. • Tinh hậu thiên do Tỳ vận hoá thức ăn. 3. Tinh IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC • Thần bao gồm những hoạt động tâm thần, tư duy, ý thức đồng thời chỉ huy, điều hoà chức năng của các tạng phủ. • Tinh, Khí đầy đủ thì Thần sáng suốt, vững vàng, có thể coi Thần là biểu hiện của Tâm qua ánh mắt, vẻ mặt và ứng xử. 4. Thần IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC • Tân, Dịch là hai loại chất lỏng, thuộc âm, do Thận chủ quản,nguồn gốc từ Tỳ tạo ra. • Tân: Là chất dịch trong, dịch gian bào. 5. Tân dịch IV. CÁC THỂ CHẤT KHÁC