ủa quá trình tích cực nhận thức hiện thực khách quan và tư duy trừu tượng.
Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về khoa học, có thể khái quát lại như sau: khoa
học là hệ thống tri thức về mọi loại quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy, về
những biện pháp tác động đến thế giới xung quanh, đến sự nhận thức và làm biến
đổi thế giới đó phục vụ lợi ích của con người.
Như vậy khái niệm khoa học bao gồm những vấn đề sau:
- Khoa học là hệ thống tri thức về các quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy
được tích luỹ trong lịch sử.
Khoa học có nguồn gốc sâu xa từ thực tiễn lao động sản xuất, những hiểu
biết (tri thức) ban đầu thường tồn tại dưới dạng kinh nghiệm.
- Tri thức kinh nghiệm là những hiểu biết được tích luỹ một cách ngẫu nhiên
trong đời sống hàng ngày, nhờ đó con người hình dung được sự vật, biết cách phản
ứng trước tự nhiên, biết ứng xử trong quan hệ xã hội. Tuy chưa đi sâu vào bản chất
sự vật, song những tri thức kinh nghiệm làm cơ sở cho sự hình thành tri thức khoa
học.
- Tri thức khoa học là những hiểu biết được tích luỹ một cách hệ thống và
được khái quát hoá nhờ hoạt động nghiên cứu khoa học. Nó không phải là sự kế tục
giản đơn các tri thức kinh nghiệm mà là sự khái quát hoá thực tiễn sự kiện ngẫu
nhiên, rời rạc thành hệ thống các tri thức bản chất về các sự vật và hiện tượng. Các
tri thức được tổ chức trong trong khuôn khổ các bộ môn khoa học.
Như vậy khoa học được ra đời từ thực tiễn và vận động, phát triển cùng với
sự vận động, phát triển của thực tiễn. Ngày nay khoa học trở thành lực lượng sản
xuất trực tiếp, thậm chí nó vượt lên trước hiện thực hiện có. Vai trò của khoa học
ngày càng gia tăng và trở thành động lực trực tiếp của sự phát triển kinh tế- xã hội .
- Khoa học là một quá trình nhận thức: Tìm tòi, phát hiện các quy luật của sự vật,
hiện tượng và vận dụng các quy luật đó để sáng tạo ra nguyên lý các giải pháp tác
động vào các sự vật hoặc hiện tượng nhằm biến đổi trạng thái của chúng. Khoa học
chỉ tìm thấy chân lý khi áp dụng các lý thuyết của mình vào thực tiễn một cách có
hiệu quả.
83 trang |
Chia sẻ: Kiên Trung | Ngày: 10/12/2023 | Lượt xem: 291 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang nội dung tài liệu Bài giảng Phương pháp luận nghiên cứu khoa học - Nguyễn Minh Hiếu, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
hình cột,
cho phép so sánh các sự vật diễn biến theo thời gian; biểu đồ hình quạt, cho phép
quan sát tỉ lệ các phần của một thể thống nhất; biểu đồ tuyến tính, cho phép quan sát
động thái của sự vật theo thời gian, biểu đồ không gian, cho phép hình dung sự biến
động của những hệ thống số liệu có tọa độ không gian.
0
20
40
60
80
100
Quý I Quý II Quý III Quý IV
Khu vực I
Khu vưc II
Khu vực III
Quý I
Quý II
Quý III
Quý IV
0
20
40
60
80
100
Quý I Quý II Quý III Quý IV
Khu vực I
Khu vực II
Khu vực III
0
100
200
Quý I Quý II Quý III Quý IV
Khu vực III
Khu vực II
Khu vực I
Hình 6: Một số dạng biểu đồ thông dụng
58
4. Đồ thị
Đồ thị được sử dụng khi quy mô của tập hợp số liệu đủ lớn, để có thể từ các
số liệu ngẫu nhiên, nhận ra những liên hệ tất yếu.
Để vẽ được đồ thị, người nghiên cứu cần phán đoán đưa ra sơ bộ những mô
hình toán từ tập hợp số liệu đã thu thập được (công thức, phương trình, hệ phương
trình, quan hệ hàm, v.v...).
III. XỬ LÝ CÁC THÔNG TIN ĐỊNH TÍNH
Nhận dạng chuẩn xác mối liên hệ bản chất giữa các sự kiện sẽ giúp người
nghiên cứu mô tả được dưới dạng sơ đồ. Sơ đồ cho phép hình dung một cách trực
quan các mối liên hệ giữa các yếu tố trong cấu trúc của một sự vật mà không quan
tâm đến kích thước thực hoặc tỉ lệ thực của chúng. Một số loại sơ đồ thông dụng
được trình bày trên hình 7.
- Sơ đồ song song là loại sơ đồ mô tả mối liên hệ đồng thời giữa một yếu tố
với một số yếu tố khác trong một hệ thống sự vật.
- Sơ đồ nối tiếp là loại sơ đồ mô tả liên hệ kế tục nhau giữa các yếu tố trong
cấu trúc của một sự vật.
- Sơ đồ các quan hệ tương tác được sử dụng trong trường hợp xuất hiện
những mối liên hệ qua lại giữa sự vật này với sự vật khác.
- Sơ đồ hệ thống có điều khiển được sử dụng khi mô tả các hệ thống, trong
đó xuất hiện một chủ thể điều khiển, đối tượng bị điều khiển, lệnh điều khiển và
thông tin phản hồi.
- Sơ đồ hình cây là loại sơ đồ được sử dụng khá phổ biến trong các hệ thống
phân đẳng cấp. Ví dụ, sơ đồ cây mục tiêu nghiên cứu, cây gia phả trong họ tộc.
- Sơ đồ hình thoi là loại sơ đồ mô tả mối liên hệ hình thoi của một nhóm sự
vật.
IV. SAI LỆCH QUAN SÁT VÀ SAI SỐ QUAN SÁT
Bất cứ quan sát nào cũng phạm phải những sai lệch về cảm giác, về nhận
thức, cũng như bất cứ phép đo nào cũng phạm phải những sai số. Sai số các phép đo
lường dễ nhận biết. Sai lệch trong quan sát cũng hoàn toàn có thể xác định.
1. Phân loại các sai lệch và sai số
Vận dụng khái niệm sai số trong kỹ thuật do lường. Ta có thể xem xét ba cấp
độ sai lệch và sai số sau đây:
1.1. Sai số ngẫu nhiên
Đây là loại sai lệch do cảm nhận chủ quan của người quan sát. Trong trường
hợp quan sát bằng các phương tiện đo lường thì đây là sai số phép đo, là sai số xuất
59
hiện do năng lực quan sát của mỗi người.
Đối với một sự kiện xã hội, sai lệch ngẫu nhiên là sự nhận thức khác nhau
của mỗi người sau khi quan sát. Ví dụ, sau khi xem một đoạn phim, mỗi người kể
lại theo cảm nhận riêng của mình, đó là sai lệch ngẫu nhiên thuộc loại này.
Hình 7: Các loạị sơ đồ thông dụng
a - Sơ đồ nối tiếp; b - Sơ đồ song song; c - Sơ đồ hỗn hợp; d - Sơ đồ các quan hệ
tương tác; đ - Sơ đồ điều khiển có phản hồi; e- Sơ đồ hình cây; g- Sơ đồ hình thoi
1.2. Sai lệch kỹ thuật
Đây là loại sai lệch xuất hiện do yếu tố kỹ thuật gây ra một cách khách quan,
không do năng lực cảm nhận chủ quan của người quan sát. Ví dụ, nếu là đo lường
bằng các phương tiện kỹ thuật, thì đây là sai số do độ chính xác của phương tiện đó
gây ra. Nếu là một cuộc điều tra, thì đây có thể là do trong bảng câu hỏi có những
câu hỏi không chuẩn về kỹ thuật điều tra. Nếu là một cuộc phỏng vấn, thì đây có thể
là do đã sử dụng những điều tra viên thiếu kinh nghiệm.
đ,
e, g,
a, b, c,
d,
60
1.3. Sai lệch hệ thống
Đây là loại sai lệch do hệ thống quyết định. Hệ thống càng lớn thì sai lệch
quan sát càng lớn. Ví dụ, đánh giá tài sản của một gia đình có thể sai lệch cỡ tiền
triệu, nhưng đánh gía tài sản cố định của một doanh nghiệp sai lệch có thể lên tới cỡ
chục triệu. Xác định tuổi của một tầng địa chất có thể sai số hàng triệu năm, song
xác định tuổi của một đứa trẻ sai số thường chỉ một vài năm.
2. Phương pháp trình bày độ chính xác của số liệu
Không phải mọi số liệu đều được biểu diễn với yêu cầu về độ chính xác như
nhau, cũng không phải một số liệu được trình bày với nhiều con số sau dấu phảy mới là
khoa học. Độ chính xác của số liệu được trình bày tùy thuộc vào một số yếu tố khác
nhau.
2.1. Độ chính xác phụ thuộc độ lớn của hệ thống
Không phải khi một số liệu càng chi tiết và càng nhiều số lẻ sau dấu phảy
mới là một số liệu chính xác. Ví dụ, nhà khảo cổ học không thể công bố tuổi của
một loại trống đồng cổ là 4787,43 năm, mà chỉ cần công bố tuổi của nó khoảng
4800 năm, nghĩa là độ chính xác tới hàng trăm năm. Nhưng khi công bố tuổi của
một đứa trẻ còn đang trong thời kỳ bế trên tay mẹ: "Đến hôm nay cháu được ba
tháng mười lăm ngày", thì độ độ chính xác lại phải đến từng ngày. Hoặc khi công
bố hệ số ma sát giữa hom mía (để trồng) với vật liệu tôn tráng kẽm phải là 0,56
nghĩa là độ chính xác đến phần trăm của hàng đơn vị. Đó là nguyên tắc biểu diễn số
lẻ trong khi xử lý các số liệu thu thập được qua quan sát, khảo nghiệm.
2.2. Độ chính xác phụ thuộc phương tiện quan sát
Khi cân vàng trên những phương tiện đo lường trong phòng thí nghiệm,
thường người ta đòi hỏi độ chính xác đến phần trăm gam, có khi còn cao hơn nữa.
Nhưng khi xác định trọng lượng của một động cơ đốt trong có công suất khoảng 15-
20 mã lực thì độ chính xác chỉ cần tới 100gam, còn muốn độ chính xác tới gam thì
cũng không cần thiết, vả lại phương tiện kỹ thuật cũng không thể đáp ứng được.
2.3. Tính nhất quán trong khi trình bày độ chính xác của số liệu
Độ chính xác phải nhất quán trong cùng một hệ thống và trong các hệ thống
tương đương. Ví dụ, không thể viết: "Năng suất lúa nước ở Nhật Bản năm 1995 là
69,4 tạ/ha, ở Tây Ban Nha là 64 tạ/ha, ở Trung Quốc là 58,35 tạ/ ha, ở Ma li là
12,126 tạ/ha. Viết như trên là không nhất quán về độ chính xác của phép đo, mà
phải thống nhất lấy chung một độ chính xác, có thể là phần mười hoặc phần trăm
đơn vị đo.
61
CHƯƠNG IV
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
I. KHÁI NIỆM ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .
1. Khái niệm
Đề tài nghiên cứu khoa học là một hoặc nhiều vấn đề khoa học có chứa
những điều chưa biết ( hoặc chưa biết đầy đủ ) nhưng đã xuất hiện tiền đề và khả
năng có thể biết được nhằm giải đáp các vấn đề đặt ra trong khoa học hoặc trong
thực tiễn.
+ Đề tài nghiên cứu khoa học được đặt ra theo yêu cầu của lý luận hay thực tiễn và
thỏa mãn hai điều kiện:
- Vấn đề đang chứa mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết .
- Đã xuất hiện khả năng giải quyết mâu thuẫn đó .
Vấn đề khoa học (còn gọi là vấn đề nghiên cứu ) là câu hỏi được đặt ra và
cần được trả lời, giải đáp trong nghiên cứu,vì vậy, còn gọi là câu hỏi nghiên cứu.
Để nhận dạng đề tài nghiên cứu khoa học, người nghiên cứu trước hết phải
xem xét những vấn đề khoa học( vấn đề nghiên cứu ) đặt ra. Có thể có ba trường
hợp:
- Có vấn đề nghiên cứu, nghĩa là có nhu cầu giải đáp vấn đề nghiên cứu và
như vậy hoạt động nghiên cứu được thực hiện .
- Không có vấn đề hoặc không còn vấn đề.Trường hợp này không xuất hiện
nhu cầu giải đáp, nghĩa là không có hoạt động nghiên cứu.
- Giả - vấn đề: tưởng là có vấn đề, nhưng sau khi xem xét thì lại không có
vấn đề hoặc có vấn đề khác. Phát hiện “ giả -vấn đề ” vừa dẫn đến tiết kiệm chi phí,
vừa tránh dược những hậu quả nặng nề cho hoạt động thực tiễn .
Đề tài nghiên cứu khoa học thực chất là một câu hỏi - một bài toán đối diện
với những khó khăn trong lý luận và trong thực tiễn mà chưa ai trả lời được ( hoặc
trả lời nhưng chưa đầy đủ, chưa chính xác hoặc chưa tường minh), đòi hỏi người
nghiên cứu phải giải đáp những điều chưa rõ đem lại cái hoàn thiện hơn, tường
minh hơn hay phát hiện ra cái mới phù hợp với quy luật khách quan, phù hợp với xu
thế đi lên của sự phát triển .
Đề tài nghiên cứu khoa học là một hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học,
được đặc trưng bởi một nhiệm vụ nghiên cứu nhất định.Có thể phân biệt đề tài với
một số hình thức tổ chức nghiên cứu khác, tuy không hoàn toàn mang tính chất
nghiên cứu khoa học, nhưng có những đặc điểm tương tự với đề tài như: dự án, đề
án, chương trình .
+ Đề tài: định hướng vào việc trả lời những câu hỏi về ý nghĩa học thuật, có thể
chưa quan tâm nhiều đến việc hiện thực hoá trong hoạt động thực tiễn.
62
+ Dự án : là một loại đề tài có mục đích ứng dụng xác định, cụ thể về kinh tế và xã hội.
Dự án đòi hỏi đáp ứng một nhu cầu đã được nêu ra; chịu sự ràng buộc của kỳ hạn và
thường là ràng buộc về nguồn lực; phải thực hiện trong một bối cảnh nhất định.
+ Đề án: là loại văn kiện được xây dựng để trình một cấp quản lý hoặc một cơ quan
tài trợ để xin được thực hiện một công việc nào đó ( như xin thành lập một tổ chức,
xin cấp tài trợ cho một hoạt động ...). Sau khi đề án được phê chuẩn sẽ có thể xuất
hiện những dự án, chương trình, đề tài hoặc những hoạt động kinh tế xã hội theo
yêu cầu của đề án.
+ Chương trình : là một nhóm các đề tài hoặc dự án được tập hợp theo một mục
đích nhất định. Giữa chúng có thể có tính độc lập tương đối cao. Tiến độ thực hiện
các đề tài, dự án trong chương trình không có sự đòi hỏi quá cứng nhắc, nhưng
những nội dung của một chương trình thì phải luôn luôn đồng bộ.
Đề tài chỉ được chấp nhận khi có nội dung thiết thực, cập nhật và chứa đựng
yếu tố mới nhằm tới mục đích có ý nghĩa trong khoa học và trong thực tiễn cuộc
sống ( phải trả lời rõ: nghiên cứu là gì? nghiên cứu để làm gì? và tiến hành nghiên
cứu như thế nào? ...).
2.Tính chất của đề tài nghiên cứu khoa học
Đề tài nghiên cứu khoa học hướng vào những vấn đề chưa hoặc chưa được
giải quyết một cách triệt để trong lĩnh vực khoa học nào đó... Vì vậy một đề tài
nghiên cứu khoa học cần có những tính chất sau :
- Tính thực tiễn: phù hợp với thực tế và đem lại hiệu quả.
- Tính tiên tiến: cập nhật, mới mẻ, phù hợp với xu thế đi lên của sự phát triển
kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ .
- Tính xác định: mức độ, giới hạn và phạm vi đề tài .
3. Phân loại đề tài nghiên cứu khoa học
Đề tài nghiên cứu khoa học nói chung có thể phân thành:
+ Đề tài thuần tuý lý thuyết .
+ Đề tài thuần tuý thực nghiệm .
+ Đề tài kết hợp cả lý thuyết và thực nghiệm .
Theo loại hình nghiên cứu khoa học thì có thể chia thành bốn loại:
+ Các đề tài nghiên cứu khoa học cơ bản .
+ Các đề tài nghiên cứu ứng dụng .
+ Các đề tài nghiên cứu triển khai .
+ Các đề tài nghiên cứu thăm dò .
63
Ngoài ra, còn do tính chất, yêu cầu, mức độ khác nhau, các đề tài nghiên
cứu khoa học giáo dục còn được phân loại cụ thể hơn gồm:
- Đề tài điều tra, phát hiện tình hình (loại đề tài thực nghiệm)
- Đề tài nhằm giải quyết nguyên nhân, rút ra kết luận mới, cơ chế mới (loại
đề tài cả lí thuyết và thực nghiệm)
- Đề tài tổng hợp và tổng kết kinh nghiệm tiên tiến
- Đề tài cải tiến kinh nghiệm hay lí luận cũ và sáng tạo cái mới trong lĩnh vực
giáo dục (ví dụ: nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức đào tạo ...)
II. CÁC BƯỚC THỰC HIÊN ĐỀ TÀI
Các bước thực hiện đề tài không qúa chặt chẽ như việc điều hành một công
việc sản xuất. Mỗi người nghiên cứu cần căn cứ vào đặc điểm lĩnh vực nghiên cứu
của mình, căn cứ những điều kiện đảm bảo cho nghiên cứu, v.v...và tham khảo ý
kiến các tác giả khác mà quyết định một trình tự thích hợp.
Bước 1. Lựa chọn đề tài
Đối với người đã có kinh nghiệm nghiên cứu thì việc lựa chọn đề tài không
gặp những khó khăn lớn. Nhưng đối với những người mới tham gia nghiên cứu lần
đầu thì việc lựa chọn đề tài có một ý nghĩa rất quan trọng. Có thể xem xét việc lựa
chọn đề tài theo một số nội dung sau:
* Xác định nhiệm vụ nghiên cứu
Người nghiên cứu có thể được chỉ định thực hiện một đề tài mà tổ chức của
mình cần thực hiện theo yêu cầu của cấp trên hoặc theo một hợp đồng với đối tác.
Đối với đề tài được chỉ định, thường có nhiều thuận lợi về phương tiện nghiên cứu,
nhưng có thể không thực sự phù hợp với sở thích cá nhân.
Tuy nhiên, trong trường hợp người nghiên cứu được tự chọn đề tài, người
nghiên cứu cần tìm hiểu hiện trạng phát triển của lĩnh vực chuyên môn, tìm hiểu
tình hình thực tế mà xác định một hướng nghiên cứu thích hợp. Việc lựa chọn đề tài
có thể dựa trên những căn cứ được xem xét theo các cấp độ sau:
Đề tài có ý nghĩa khoa học hay không. Ý nghĩa khoa học thể hiện trên những
khía cạnh như bổ sung những nội dung lý thuyết của khoa học hoặc làm rõ một số
vấn đề lý thuyết vốn tồn tại hoặc xây dựng cơ sở lý thuyết mới.
Đề tài có ý nghĩa thực tiễn hay không. Trong khoa học không phải đề tài nào
cũng mang ý nghĩa thực tiễn, nhất là trong nghiên cứu cơ bản thuần túy. Tuy nhiên,
tiêu chuẩn này phải luôn được xem xét, nhất là trong điều kiện kinh phí còn eo hẹp.
Ý nghĩa thực tiễn thể hiện trong việc xây dựng luận cứ cho các chương trình phát
triển kinh tế và xã hội, nhu cầu kỹ thuật của sản xuất, nhu cầu về tổ chức, quản lý,
thị trường, v. v...
Đề tài có cấp thiết phải nghiên cứu hay không. Tính cấp thiết thể hiện ở mức
64
độ ưu tiên giải đáp những nhu cầu lý thuyết và thực tiễn đã được xem xét. Tính cấp
thiết là một yêu cầu bổ sung đối với tính khoa học và tính thực tiễn. Nếu chưa cấp
thiết thì dành kinh phí và quỹ thời gian cho những hướng nghiên cứu cấp thiết hơn.
Có đủ điều kiện đảm bảo cho việc hoàn thành đề tài hay không. Đề tài dù có
nhiều ý nghĩa khoa học, thực tiễn, cấp thiết, nhưng không có phương tiện thì cũng
khó lòng thực hiện. Điều kiện nghiên cứu bao gồm những nội dung như cơ sở
thông tin, tư liệu, phương tiện, thiết bị thí nghiệm (nếu cần phải tiến hành thí
nghiệm), quỹ thời gian và thiên hướng khoa học của người hướng dẫn (nếu đề tài
cần có người hướng dẫn).
Đề tài có phù hợp sở thích không. Trong khoa học thì câu hỏi này luôn mang
một ý nghĩa quan trọng. Đương nhiên, bao giờ người nghiên cứu cũng luôn đứng
trước sự lựa chọn giữa nguyện vọng cá nhân với việc giải quyết nhu cầu bức bách
của xã hội.
* Xác định đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu, đối tượng khảo sát
Xác định đối tượng nghiên cứu là chỉ ra bản chất cần được làm rõ của sự vật.
Ví dụ, cần xác định các yếu tố cấu thành động lực thúc đẩy quá trình đổi mới công
nghệ sản xuất.
Xác định khách thể nghiên cứu là chỉ ra được vật mang đối tượng nghiên
cứu. Ví dụ các xí nghiệp công nghiệp cần được nghiên cứu về đổi mới công nghệ.
Xác định đối tượng khảo sát là lựa chọn mẫu khảo sát, là một số sự vật
được lựa chọn trong lớp sự vật đang cần được làm rõ bản chất. Ví dụ, các xí nghiệp
công nghiệp có quy mô vừa và nhỏ tại Hà Nội.
* Phân tích mục tiêu nghiên cứu
Người nghiên cứu cần xem xét một cách hệ thống các mục tiêu đặt ra trong
cây mục tiêu. Phải xem xét một cách toàn diện mọi khía cạnh của các mục tiêu có
quan hệ tương tác trong khuôn khổ một hệ thống. Để từ đó xác định được quy mô
của đề tài và giới hạn phạm vi nghiên cứu. Đồng thời hình thành tập thể nghiên cứu.
Quan hệ giữa mục tiêu gốc và các mục tiêu nhánh là quan hệ giữa hệ thống
và các phân hệ, cũng là quan hệ giữa luận đề và luận cứ. Theo cách phân chia này,
một cây mục tiêu sẽ bao gồm các "cấp mục tiêu" với các mục tiêu cấp I, mục tiêu
cấp II và mục tiêu các cấp thấp hơn.
Số lượng các cấp mục tiêu được quyết định bởi một số yếu tố sau:
- Nhu cầu nghiên cứu (mức độ sâu rộng của nghiên cứu)
- Khả năng tổ chức nghiên cứu
Hình 8 là một ví dụ về cây mục tiêu trong đề tài mỹ học "Cái duyên" của tác
giả Trịnh Trung Hòa, Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, tác giả phân chia bốn
cấp mục tiêu, trong đó,
65
+ Mục tiêu cấp I : Nghiên cứu về "Cái duyên" .
+ Mục tiêu II, chi tiết hóa những nội dung nghiên cứu về "Cái duyên", bao
gồm "Cái duyên ngoại hình", "Cái duyên tâm hồn" và "Cái duyên tính cách".
+ Mục tiêu cấp III, chi tiết hóa những nội dung được đặt ra trong mục tiêu
cấp II. Chẳng hạn, mục tiêu cấp III của "Cái duyên ngoại hình" bao gồm "Ngoại
hình trời phú" và "Ngoại hình tự tạo".
+ Mục tiêu cấp IV, chi tiết hóa những nội dung được đặt ra trong mục tiêu
cấp III. Chẳng hạn, mục tiêu cấp IV của "Ngoại hình tự tạo" gồm "Chế độ luyện
tập", "Chế độ dinh dưỡng" và "Giải phẩu thẫm mỹ".
Mục tiêu cấp I
Mục tiêu cấp II
Mục tiêu cấp III
Mục tiêu cấp IV
Hình 8. Cây muc tiêu của đề tài mỹ học"Cái duyên"
Hình 9 là một ví dụ khác về cây mục tiêu trong đề tài Cơ khí hóa nông
nghiệp "Nghiên cứu một số thông số tối ưu bộ phận đập dọc trục răng bản của máy
đập lúa" của tác giả Phan Hòa, Đại học Nông Lâm Huế. Tác giả phân chia ba cấp
mục tiêu, trong đó,
+ Mục tiêu cấp I : Nghiên cứu về "Một số thông số" .
+ Mục tiêu II, chi tiết hóa những nội dung nghiên cứu về "Một số thông số",
bao gồm "Thông số cấu tạo" và "Thông số chế độ làm việc".
+ Mục tiêu cấp III, chi tiết hóa những nội dung được đặt ra trong mục tiêu
cấp II. Chẳng hạn, mục tiêu cấp III của "Thông số chế độ làm việc" bao gồm:
"Lượng cung cấp", "Vận tốc đập" và "Khe hở đập".
Cái duyên
Cái duyên
tâm hồn
Cái duyên
tính cách
Cái duyên
ngoại hình
Ngoại hình
trời phú
Ngoại hình
tự tạo
Chế độ
dinh dưỡng
Chế độ
luyện tập
Giải phẫu
thẩm mỹ
66
Mục tiêu cấp I
Mục tiêu cấp II
Mục tiêu cấp III
Hình 9. Cây mục tiêu của đề tài "Nghiên cứu một số thông số tối ưu
bộ phận đập dọc trục răng bản của máy đập lúa "
* Đặt tên đề tài
Tên đề tài phải phản ánh cô động nhất nội dung nghiên cứu của đề tài. Tên
một đề tài khoa học khác với tên của tác phẩm văn học hoặc những bài luận chiến.
Tên một tác phẩm văn học hoặc một bài luận chiến có thể mang một ý ẩn dụ sâu xa.
Còn tên của một đề tài khoa học chỉ được mang một ý nghĩa hết sức khúc chiết, một
nghĩa, không được phép hiểu hai hoặc nhiều nghĩa. Để làm được điều này, người
nghiên cứu cần lưu ý hai nhược điểm cần tránh khi đặt tên đề tài:
Thứ nhất, tên đề tài không nên đặt bằng những cụm từ có độ bất định cao về
thông tin. Ví dụ: "Thử bàn về ..." hoặc "Bước đầu tìm hiểu về ..."
Thứ hai, Cũng cần hạn chế lạm dụng những cụm từ chỉ mục đích để đặt tên
đề tài. Ví dụ: "... nhằm nâng cao chất lượng..." hoặc "...góp phần vào..."
Bước 2. Xây dựng đề cương và kế hoạch nghiên cứu
Đề cương được xây dựng để trình cơ quan và tổ chức tài trợ phê duyệt; là cơ
sở để làm việc với các đồng nghiệp. Trong nội dung đề cương cần thuyết minh
những điểm sau:
Lý do chọn đề tài. Thuyết minh lý do chọn đề tài chính là trình bày mục
đích nghiên cứu. Trong giai đoạn này, người nghiên cứu tìm cách trả lời câu hỏi
"Tại sao chủ đề ấy lại được xem xét?". Khi thuyết minh lý do, người nghiên cứu cần
làm rõ ba nội dung:
* Phân tích sơ lược vấn đề nghiên cứu, đề xuất những nội dung nghiên cứu
không lặp lại kết quả mà các đồng nghiệp trước đã công bố.
* Làm rõ mức độ nghiên cứu của các đồng nghiệp đi trước để chỉ rõ đề tài kế
thừa được điều gì ở đồng nghiệp.
Thông số chế
độ làm việc
Thông số
cấu tạo
Vận tốc đập Khe hở đập
Một số
thông số
Lượng cung cấp
67
* Giải thích lý do lựa chọn của tác giả về mặt lý thuyết, về mặt thực tiễn, về
tính cấp thiết và về năng lực nghiên cứu.
Xác định đối tượng nghiên cứu. Khi nói xác định tối tượng nghiên cứu bao
giờ cũng phải đụng chạm tới hai phạm trù có liên quan: khách thể nghiên cứu và đối
tượng khảo sát.
Xác định mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu. Mục tiêu được cụ thể hóa dưới
dạng cây mục tiêu. Căn cứ cây mục tiêu mà xác định nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể.
Cây mục tiêu rất cần trong việc phân tích, cụ thể hóa nội dung và tổ chức nghiên
cứu. Mục tiêu cấp dưới là công cụ để thực hiện mục tiêu cấp trên. Nhiệm vụ nghiên
cứu là những nội dung cụ thể để thực hiện mục tiêu.
Xác định phạm vị nghiên cứu. Phạm vị nghiên cứu là một phần giới hạn của
nghiên cứu liên quan đến đối tượng khảo sát và nội dung nghiên cứu. Phạm vị
nghiên cứu bao gồm những giới hạn về không gian của đối tượng khảo sát, giới hạn
quỹ thời gian để tiến hành nghiên cứu và giới hạn quy mô nội dung được xử lý. Cơ
sở để xác định phạm vi nghiên cứu có thể là:
- Một bộ phận đủ mang tính đại diện của đối tượng nghiên cứu
- Quỹ thời gian đủ để hoàn tất công trình nghiên cứu.
- Khả năng được hỗ trợ về kinh phí, phương tiện, thiết bị thí nghiệm đảm bảo
thực hiện các nội dung nghiên cứu.
Lựa chọn phương pháp thu thập thông tin. Phương pháp thu thập thông tin
được phân chia thành các nhóm phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phi
thực nghiệm và phương pháp thực nghiệm. Người nghiên cứu cần lựa chọn xem
phương pháp nào phù hợp với đặc điểm của lĩnh vực khoa học và yêu cầu nghiên
cứu của mình.
Lập danh sách cộng tác viên. Lập kế hoạch nhân lực nghiên cứu có phần
phức tạp hơn kế hoạch nhân lực sản xuất, bao gồm các loại nhân lực sau:
- Nhân lực thường xuyên, là loại nhân lực làm việc toàn thời gian (trong dự
toán, số nhân lực này nhận 100% lương).
- Nhân lực kiêm nhiệm, là nhân lực chỉ dành một phần quỹ thời gian tham
gia vào công việc nghiên cứu (trong dự toán số nhân lực này nhận một số phần trăm
mức lương quy đinh).
- Nhân lực thường xuyên quy đổi, là loại nhân lực nhận khoán việc, tính quy
đổi bằng một số tháng làm việc thường xuyên.
Ngoài ra, trong danh sách cộng tác viên còn có một số nhân lực khác để thực
hiện những nhiệm vụ thuần túy mang tính kỹ thuật như thư ký hành chính của đề
tài, nhân viên thí nghiệm, nhân viên xử lý số liệu thống kê, v.v...
68
Tiến độ thực hiện đề tài. Kế hoạch tiến độ được xây dựng căn cứ yêu cầu
của cơ quan giao nhiệm vụ. Cơ quan giao nhiệm vụ có thể là cấp trên của người
nghiên cứu, hoặc đối tác phía bên giao nhiệm vụ nghiên cứu theo hợp đồng.
Dự toán kinh phí nghiên cứu. Dự toán kinh phí nghiên cứu có thể bao gồm
chi phí lương, chi phí nghiên cứu, chi phí mua sắm trang thiết bị, vật tư, tài liệu, in
ấn, v.v.... Các loại chi phí này được hướng dẫn khá chi tiết trong hệ thống mẫu biểu
của cơ quan tài trợ. Một vài khoản mục cần được hiểu như sau:
- Chi phí lương, bao gồm lương cho những người làm việc thường xuyên,
những người làm việc kiêm nhiệm và những người làm việc thường xuyên quy đổi.
- Chi phí nghiên cứu, bao gồm chi phí phân tích mẫu, nghiên cứu, thiết kế,
dịch thuật, phỏng vấn, can vẽ, in ấn, xử lý kết quả điều tra, chi phí đi lại, ăn ở phục
vụ các cuộc điều tra.
- Chi phí mua và xuất bản tài liệu, bao gồm mua sách, tài liệu, trả cho việc
cung cấp số liệu, xuất bản các bản tin nghiên cứu.
- Chi phí hội nghị, bao gồm tiền thu lao cho báo cáo viên, thuê phòng họp và
các trang bị cho hội nghị, nước uống, ăn giữa giờ, thuê nhân viên phục vụ, chụp
ảnh, quay video, in chụp tài liệu.
- Chi phí mua sắm thiết bị, nguyên vật liệu, năng lượng, bao gồm những
hạng
mục cần thiết trong mẫu biểu hướng dẫn của các cơ quan quản lý.
- Ngoài ra còn có thể có những chi phí không lường được hết trong các văn
bản hướng dẫn hiện hành nên cần có một khoản kinh phí dự phòng.
Chuẩn bị kế hoạch nghiên cứu. Văn bản kế hoạch nghiên cứu được chuẩn
bị nhằm hai mục đích:
- Văn bản pháp lý để nộp cho cơ quan quản lý đề tài hoặc cơ quan tài trợ.
Loại văn bản này phải làm theo mẫu do các cơ quan này quy định.
- Văn bản để thảo luận và sử dụng nội bộ trong nhóm nghiên cứu. Về nội
dung, văn bản này phải nhất quán với văn bản trên, nhưng quy định cụ thể hơn các
quan hệ nội bộ giữa các thành viên trong nhóm nghiên cứu.
Chuẩn bị phương tiện nghiên cứu. Các đề tài trong lĩnh vực khoa học tự
nhiên và kỹ thuật thường có nhu cầu về thiết bị thí nghiệm. Người nghiên cứu có
thể được cung cấp một số phương tiện có sẵn trong phòng thí nghiệm của nhà
trường hoặc viện nghiên cứu, cũng có thể phải đi thuê hoặc mua sắm.
Bước 3. Thu thập và xử lý thông tin
Công việc này thường được tiến hành sau khi đề tài đã được cấp kinh phí
hoặc biết chắc chắn sẽ được cấp kinh phí. Nội dung bước này đã được trình bày
trong chương II và III.
69
Bước 4. Viết báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu
Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu là một công việc hệ trọng, vì đây là cơ sở
để các hội đồng nghiệm thu đánh giá những cố gắng của tác giả, đồng thời cũng là
bút tích của tác giả để lại cho các đồng nghiệp đi sau. Những đề tài lớn thường có
một tổng biên tập giúp việc chuẩn bị báo cáo (thường là chủ nhiệm đề tài trực tiếp
thực hiện). Người tổng biên tập có trách nhiệm xây dựng đề cương, hướng dẫn các
đồng nghiệp trình bày thống nhất chương mục, sửa bố cục, văn phong của báo cáo.
Bước 5. Nghiệm thu đề tài
Nghiệm thu đề tài là sự đánh giá chất lượng của đề tài để công nhận hay
không công nhận kết quả nghiên cứu. Nghiệm thu đề tài là công việc của cơ quan
quản lý đề tài hoặc bên giao nhiệm vụ nghiên cứu, gọi chung l
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- bai_giang_phuong_phap_luan_nghien_cuu_khoa_hoc_nguyen_minh_h.pdf