Phát triển nghề kế toán kiểm toán trong cuộc cách mạng 4.0

lai năm 2018 của Diễn đàn kinh tế thế giới (The World Economic Forum), Việt Nam được xếp vào nhóm Non trẻ (Nascent), xếp ở vị trí 53 về Động lực sản xuất và vị trí 48 về Cấu trúc sản xuất. Trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán qua kết quả cuộc khảo sát đánh giá ảnh hưởng của cuộc CMCN 4.0 đến lĩnh vực kế toán, kiểm toán do Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) thực hiện tháng 6/2018 chỉ có 51% các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam quan tâm cao đến CMCN 4.0, và trong số này có hơn 10% là đặc biệt quan tâm tới vấn đề này. Số còn lại là 49% tỏ thái độ không quan tâm hoặc bàng quan về vấn đề này. Và vấn đề đáng lo ngại đó là trong số 5% các kế toán viên, kiểm toán viên được khảo sát không quan tâm và ít quan tâm đến CMCN 4.0 là gì đồng thời có 1/3 số được khảo sát lại cho rằng CMCN 4.0 là vấn đề bình thường như mọi việc khác. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 269 Nhận thức về mức độ tác động của CMCN 4.0, có tới 67% các kế toán viên, kiểm toán viên và các doanh nghiệp kiểm toán cho rằng CMCN 4.0 đang và sẽ tác động lớn đối với nghề kế toán, kiểm toán và có một số rất ít (5%) nhận thức được rằng CMCN 4.0 làm biến đổi sâu sắc, toàn diện ngành nghề trong tương lai không xa.Tuy vậy, trong số các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán tham gia khảo sát thì có tới 25% cho rằng CMCN 4.0 chỉ tác động bình thường như các yếu tố khác hiện đang tác động đến công việc của họ (như cạnh tranh giá phí, các kỹ thuật kế toán-kiểm toán truyền thống, tuân thủ chuẩn mực, chính sách, chế độ); và có đến 3% cho rằng CMCN 4.0 rất ít tác động đến công việc mà họ đang thực hiện, cung cấp cho khách hàng Về mức độ triển khai của các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán để ứng phó với CMCN 4.0. Mặc dù phần lớn các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán nhìn thấy các cơ hội và thách thức của CMCN 4.0 đối với nghề nghiệp. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, các kế toán viên, kiểm toán viên chủ yếu mới đang dừng ở mức độ “tìm hiểu” (chiếm tỷ lệ 66%), một số khác (tỷ lệ 12%) “đã có kế hoạch”, số ít (5%) các doanh nghiệp “đang triển khai”, rất ít (3%) các doanh nghiệp kiểm toán “đã triển khai và áp dụng một phần”, còn lại khoảng 14% các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán “chưa làm gì” để ứng phó với sự phát triển của CMCN 4.0. Như vậy qua kết quả khảo sát cho thấy phần lớn các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán đã nhận thức được sự ảnh hưởng của CMCN 4.0 tới nghề kế toán, kiểm toán trong tương lai; những cơ hội và thách thức mà CMCN 4.0 đặt ra với nghề nghiệp. Tuy nhiên những hành động tích cực để ứng phó với những thách thức đó còn hạn chế mới chỉ dừng lại ở bước ban đầu là “tìm hiểu”, chỉ có một số ít các doanh nghiệp kiểm toán “đang triển khai” hoặc “đã triển khai và áp dụng một phần” ứng dụng CMCN 4.0 vào công tác kế toán, kiểm toán. 2.4- Các giải pháp phát triển nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam trong bối cảnh CMCN 4.0 Đối với Nhà nước và các cơ quan quản lý Nhà nước về hoạt động kế toán, kiểm toán Thứ nhất, Nhà nước và các cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện hệ thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán trong điều kiện CMCN 4.0. Cụ thể cần đẩy nhanh lộ trình hoàn thiện hệ thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán trên cơ sở thông lệ quốc tế và phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Đồng thời hoàn thiện khung pháp lý về kế toán, kiểm toán với các nội dung đổi mới về nguyên tắc, quy trình phù hợp và tạo điều kiện cho ứng dụng CMCN 4.0. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý Nhà nước cần nghiên cứu và hướng dẫn vận dụng một cách hiệu quả, phù hợp các phương pháp kiểm toán, kể cả phương pháp cơ bản và phương pháp kỹ thuật, nhất là các phương pháp thu thập, đánh giá bằng chứng kiểm toán, các phương pháp phân tích kỹ thuật trong bối cảnh nghề kế toán sử dụng chứng từ điện tử, công nghệ blockchain, điện toán đám mâyĐể thực hiện được giải pháp này, Bộ Tài chính, các hiệp hội nghề nghiệp, các công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán, các trường đại học cần có sự phối hợp chặt chẽ để có thể xây dựng hệ thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán có chất lượng. Thứ hai, Nhà nước cần đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin một cách đồng bộ, kịp thời, đáp ứng xu thế phát triển của hệ thống số toàn cầu và tạo điều kiện cho việc ứng dụng hiệu quả CMCN 4.0 vào lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Đặc biệt, chú trọng xây dựng hệ thống an ninh mạng, đảm bảo bảo mật cao thông tin dữ liệu kế toán, kiểm toán. Cụ thể Nhà nước triển khai băng HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA270 thông rộng chất lượng cao trên phạm vi toàn quốc. Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân có đủ năng lực tham gia xây dựng hạ tầng viễn thông và các hạ tầng khác cho chuyển đổi số quốc gia. Xây dựng và phát triển đồng bộ hạ tầng dữ liệu quốc gia. Hình thành hệ thống trung tâm dữ liệu quốc gia, các trung tâm dữ liệu vùng và địa phương kết nối đồng bộ và thống nhất. Hình thành các hệ thống dữ liệu tin cậy, ổn định của Nhà nước và doanh nghiệp. Quy hoạch xây dựng hạ tầng thanh toán số quốc gia theo hướng đồng bộ, thống nhất, dùng chung, tận dụng và khai thác có hiệu quả hạ tầng mạng lưới viễn thông để triển khai các dịch vụ thanh toán cho người dân với chi phí thấp. Thứ ba, Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ kế toán viên, kiểm toán viên và các doanh nghiệp về đào tạo nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán cũng như xây dựng các hướng dẫn về định hướng và khuyến khích chuyển dịch lao động trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN. Thứ tư, Nhà nước và các cơ quan quản lý Nhà nước tiếp tục đẩy mạnh hợp tác quốc tế, không ngừng phát triển các thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán lành mạnh, bền vững.Phát triển các hoạt động dịch vụ kế toán, kiểm toán theo xu hướng phát triển của các nước trong khu vực và quốc tế, tạo dựng và mở rộng giao lưu nghề nghiệp. Đối với các doanh nghiệp Thứ nhất, các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán nói riêng chủ động xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch ứng dụng các thành tựu của CMCN 4.0 trong quy trình kế toán, kiểm toán như ứng dụng công nghệ nhận dạng hình ảnh và học máy (machine learning) giúp cho việc nhập dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tự động phân loại và định khoản giao dịch, ứng dụng các phần mềm hỗ trợ chọn mẫu kiểm toán, phần mềm kiểm toán Quá trình xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch luôn phải tính đến các ứng dụng đảm bảo thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm soát đối với các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh tại doanh nghiệp; cung cấp thông tin đầy đủ kịp thời cho việc quản lý và điều hành hoạt động tại doanh nghiệp và đưa ra các báo cáo kế toán, kiểm toán tuân thủ hệ thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán hiện hành. Thứ hai, các doanh nghiệp cần đầu tư, phát triển đội ngũ nhân viên kế toán, kiểm toán nắm vững kiến thức về kế toán, kiểm toán, công nghệ thông tin để có thể hiểu được hệ thống kế toán, kiểm toán trong điều kiện ứng dụng các thành tựu của CMCN 4.0 từ đó vận hành và hoàn thiện hệ thống nhằm đảm bảo tính hiệu quả của hệ thống. Đồng thời các doanh nghiệp tăng cường công tác đào tạo phát triển các kỹ năng mềm hiệu quả, hoạt động nhóm tích cực và sử dụng thành thạo công nghệ số theo nhu cầu thị trường Thứ ba, các doanh nghiệp phải thay đổi tiêu chí tuyển dụng nhân viên kế toán, kiểm toán. Các doanh nghiệp vẫn cần tuyển dụng các nhân viên có kỹ năng kế toán, kiểm toán nhưng các doanh nghiệp sẽ cần nhiều hơn các chuyên gia công nghệ và phân tích dữ liệu hoặc nhân viên kế toán, kiểm toán có hiểu biết về công nghệ thông tin. Hơn nữa các doanh nghiệp cần phải tăng cường đào tạo kiến thức về công nghệ thông tin cho nhân viên kế toán, kiểm toán hiện tại của mình. Thứ tư, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán phải mở rộng các loại dịch vụ ngoài lĩnh vực kế toán, kiểm toán thông qua dữ liệu thu thập được trong quá trình cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán cho khách hàng vì dữ liệu lớn là nguồn tài nguyên quý trong thời đại bùng nổ các công cụ phân tích như hiện nay để dự phân tích dự báo và phát triển thị trường bán hàng. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 271 Đối với các cơ sở đào tạo Thứ nhất, các cơ sở đào tạo kế toán, kiểm toán cần có những thay đổi trong quan điểm đào tạo. Đào tạo không xuất phát từ những gì mình có mà phải xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn, yêu cầu của thời đại công nghệ số với nền kinh tế số và chính phủ điện tử, đó là cung cấp nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán có chất lượng cao cho xã hội. Thứ hai, về nội dung đào tạo cần có sự thay đổi để giúp sinh viên sau khi ra trường thích ứng kịp thời với thời đại công nghệ số. Nội dung đào tạo không chỉ bao gồm các kiến thức chuyên sâu về kế toán, kiểm toán theo thông lệ quốc tế mà còn bao gồm các kiến thức chuyên sâu về công nghệ thông tin như trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, phân tích dữ liệu lớn, các kiến thức chuyên sâu về thiết kế hệ thống kế toán, quy trình kiểm toán trong điều kiện ứng dụng thành tựu của CMCN 4.0. Ngoài kiến thức về kế toán, kiểm toán, công nghệ thông tin nội dung đào tạo còn cần tập trung đào tạo các kỹ năng cần thiết như: kỹ năng tư duy, sáng tạo, đổi mới không ngừng; kỹ năng giao tiếp hiệu quả, làm việc ở nhiều nhóm khác nhau; kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề trên cơ sở tôn trọng đạo đức nghề nghiệp Thứ ba, về chương trình đào tạo cần chú trọng tới việc đổi mới chương trình đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm toán phù hợp với xu thế phát triển thế giới theo hướng giảm lý thuyết, tăng thực hành, tăng kỹ năng tiếng Anh và kỹ năng giải quyết công việc thực tế. Vì vậy, các cơ sở đào tạo nên rà soát lại chương trình đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm toán. Chương trình đào tạo được xây dựng phải đảm bảo yêu cầu hội nhập và giao thoa về chất lượng với chương trình của các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới, phù hợp với chương trình đào tạo của các hội nghề nghiệp nhằm hướng đến sự thừa nhận lẫn nhau giữa các cơ sở đào tạo về chuyên môn và bằng cấp, chứng chỉ. Thứ tư, các cơ sở đào tạo tích cực trong việc chuyển đổi phương pháp giảng dạy từ phương pháp giảng dạy truyền thống sang ứng dụng phương pháp giảng dạy tích cực theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, lấy người học làm trung tâm. Thứ năm, các cơ sở đào tạo cần đầu tư vào công nghệ để sinh viên có thể thực hành và có kinh nghiệm thực tế trong bối cảnh CMCN 4.0, có được các kiến thức về những tác động xã hội tiềm ẩn của hệ thống tự động hóa và hệ thống thông minh cũng như cách thức giải quyết vấn đề này. Thứ sáu, cần thiết lập mối quan hệ giữa các cơ sở đào tạo với các doanh nghiệp trong và ngoài nước giúp cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu được gắn kết, giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đáp ứng tốt cho yêu cầu của doanh nghiệp. Đối với kế toán và kiểm toán viên Thứ nhất, mỗi kế toán viên, kiểm toán viên trong điều kiện hiện nay cần nhận thức được đầy đủ những cơ hội và thách thức mà CMCN 4.0 mang đến với lĩnh vực kế toán, kiểm toán từ đó chủ động, tích cực, sáng tạo trong việc ứng dụng những thành tựu của CMCN 4.0 trong công tác kế toán, kiểm toán nhằm gia tăng hiệu quả công việc. Thứ hai, CMCN 4.0 mang đến cho kế toán viên, kiểm toán viên Việt Nam cơ hội tham gia vào thị trường cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán quốc tế do vậy các kế toán, kiểm toán viên phải không ngừng học tập, cập nhật kiến thức để đạt được các chứng chỉ nghề nghiệp quốc tế như HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA272 chứng chỉ Hiệp hội kế toán công chứng Anh Quốc (ACCA), Hội kế toán công chứng Australia (CPA Australia)... Thứ ba, CMCN 4.0 mang đến nguy cơ dễ dàng bị đào thải đối với các kế toán viên, kiểm toán viên có trình độ thấp; mức độ cạnh tranh nghề nghiệp gia tăng nên các kế toán viên, kiểm toán viên phải luôn luôn cập nhật, nâng cao trình độ chuyên môn kế toán, kiểm toán theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế; nâng cao trình độ về công nghệ thông tin và hiểu biết về các ứng dụng CMCN 4.0 trong công tác kế toán, kiểm toán; nâng cao trình độ ngoại ngữ để có thể cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán cho thị trường nước ngoài 3. KẾT LUẬN CMCN 4.0 diễn ra với tốc độ chóng mặt tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội trong đó có nghề kế toán, kiểm toán. Để có thể tham gia hiệu quả hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, vào thị trường dịch vụ kế toán kiểm toán quốc tế, đóng góp tích cực cho tăng trưởng của đất nước nghề kế toán kiểm toán Việt Nam phải có sự đổi mới mọi mặt nhằm tận dụng được những cơ hội, vượt qua các thách thức mà CMCN 4.0 mang. Thông qua việc nghiên cứu những ứng dụng của CMCN 4.0 trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán; những thời cơ, thuận lợi và thách thức, khó khăn của nghề kế toán, kiểm toán; thực trạng tiếp cận CMCN 4.0 tác giả đã đưa ra các giải pháp phát triển nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam trong điều kiện toàn cầu hóa và CMCN 4.0 hiện nay. Nhà nước cần hoàn thiện hệ thống khung pháp lý kế toán kiểm toán theo thông lệ quốc tế, đầu tư cơ sở hạ tầng, ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng CMCN 4.0, đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Các doanh nghiệp chủ động đầu tư, ứng dụng công nghệ mới vào công tác kế toán, kiểm toán; đầu tư phát triển nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán; thay đổi tiêu chí tuyển dụng nhân lực; mở rộng dịch vụ cung cấp. Cơ sở đào tạo cần phải thay đổi quan điểm, nội dung, chương trình, phương pháp đào tạo cho phù hợp. Các kế toán viên, kiểm toán viên phải luôn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ kế toán kiểm toán kiểm toán, hiểu biết về công nghệ thông tin, trình độ Ngoại ngữ, rèn luyện về đạo đức nghề nghiệp và đạt được chứng chỉ nghề nghiệp quốc tế. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Dang Van Thanh, Vietnam s Financial and Accounting Systems in the Era of Digitalised Technology, Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA. 2. Le Hong Quang, Technology solution for Finance and Accounting in enterprise management, Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA. 3. Lea Hart, How Industry 4.0 will change accounting, Journal of Accountancy in September 2017. 4. Pham Sy Danh, Impact of industrial revolution 4.0 (Industry 4.0) to the profession and VACPA members, Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA. 5. Bộ Chính trị, Nghị quyết số 30-NQ/TW, ngày 25/7/2018 về Chiến lược an ninh mạng quốc gia. 6. Bộ Chính trị, Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 273 7. Phan Nguyễn Hoàng Chính- Lê Đức Thắng, Phát triển ngành Kế toán, Kiểm toán Việt Nam thời kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0 Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 8/2019 8. Vũ Đức Chính, Kế toán, kiểm toán chủ động trong việc ứng dụng CMCN 4.0, https://www. mof.gov.vn/webcenter/portal/tttc