Mô hình phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở

NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN 104 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM 1. Đặt vấn đề Môn Khoa học tự nhiên (KHTN) được xây dựng và phát triển trên nền tảng các khoa học Vật lí, Hóa học, Sinh học và khoa học Trái Đất. Đối tượng nghiên cứu của KHTN là các sự vật, hiện tượng, quá trình, những thuộc tính cơ bản về sự tồn tại, vận động của thế giới tự nhiên. Đồng thời, sự tiến bộ của nhiều ngành khoa học khác liên quan như Toán học, Tin học,... cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển không ngừng của KHTN. Vì vậy, KHTN là môn học có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của học sinh (HS), có vai trò nền tảng trong việc hình thành và phát triển thế giới quan khoa học của HS cấp Trung học cơ sở (THCS) [1; tr.3]. Để thực hiện được mục tiêu chương trình THCS nói chung và chương trình môn KHTN nói riêng, cần có sự đổi mới đồng bộ về nội dung, chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy học, trong đó cần chú trọng đến các điều kiện đảm bảo thực hiện chương trình như: Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học (TBDH), đội ngũ giáo viên (GV), đặc biệt là cần có những phòng học với cấu trúc không gian, hạ tầng cơ sở, trang bị nội thất, TBDH phù hợp với yêu cầu dạy - học của mỗi môn học, đó là phòng học bộ môn (PHBM). Đối tượng nghiên cứu của môn KHTN gần gũi với đời sống hằng ngày của HS. Bản thân các KHTN là khoa học thực nghiệm. Vì vậy, thực hành, thí nghiệm trong phòng thực hành và PHBM, ở thực địa và các cơ sở sản xuất có vai trò, ý nghĩa quan trọng và là hình thức dạy học đặc trưng của môn học này [1; tr.3]. PHBM là phòng học đặc thù được trang bị, lắp đặt các TBDH chuyên dùng để tổ chức dạy học một hoặc một số môn học theo yêu cầu chương trình giáo dục [2; tr.1]. PHBM KHTN được thiết kế nhằm tạo điều kiện tối ưu để HS được làm việc, tự chiếm lĩnh tri thức thông qua các hoạt động học tập khác nhau. HS khám phá thế giới tự nhiên, tiếp nhận kiến thức qua việc đọc tài liệu, quan sát thí nghiệm, thực hành trên TBDH, tiếp nhận kiến thức bằng việc trao đổi, tranh luận qua việc học tập hợp tác theo nhóm. GV và HS có thể tổ chức các hoạt động sinh hoạt chuyên đề, tập làm nghiên cứu khoa học trong một khoảng thời gian nhất định mà ở phòng học truyền thống không thể thực hiện được. Bài viết này đề xuất mô hình cấu trúc không gian, hạ tầng cơ sở và mô hình tổ chức hoạt động ở PHBM KHTN trong nhà trường THCS. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Căn cứ đề xuất mô hình phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên Ngày 26 tháng 05 năm 2020, Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT về “Quy định tiêu chuẩn cơ sở vật chất các trường mầm non, tiểu học, THCS, trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học” và Thông tư 14/2020/TT-BGDĐT về “Quy định PHBM của cơ sở giáo dục phổ thông”, trong đó quy định rõ trường THCS có tối thiểu 02 PHBM KHTN [3; tr.15]. Dựa trên một số văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành về PHBM KHTN, cũng như điều lệ trường THCS và một số yêu cầu đổi mới về cơ sở vật chất đáp ứng Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 mà chúng tôi lấy làm căn cứ để đề xuất mô hình cấu trúc không gian, hạ tầng cơ sở và mô hình tổ chức hoạt động của PHBM KHTN. 2.2. Cấu trúc không gian và hệ thống kĩ thuật phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên 2.2.1. Phòng học a. Yêu cầu về không gian Theo Điều lệ trường THCS, mỗi lớp ở cấp THCS không quá 45 HS. Do đó, diện tích phòng phải đảm bảo không gian hoạt động cho 45 HS. Đối với PHBM Mô hình phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở Vương Quốc Anh Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam 52 Liễu Giai, Ba Đình, Hà Nội, Việt Nam Email: vuonganh02@gmail.com TÓM TẮT: Khoa học tự nhiên là môn học được xây dựng và phát triển trên nền tảng của Vật lí, Hóa học, Sinh học và Khoa học Trái Đất. Để triển khai hiệu quả Chương trình Giáo dục trung học cơ sở nói chung và giáo dục Khoa học tự nhiên nói riêng cần thiết phải có nhiều điều kiện, trong đó có những yêu cầu về cơ sở vật chất. Thiết kế mô hình, triển khai phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên, định hướng thực hành, kết nối và hỗ trợ với hoạt động giáo dục STEM, nghiên cứu Khoa học kĩ thuật dành cho học sinh, vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn là một trong những yêu cầu cấp thiết cần triển khai. TỪ KHÓA: Trung học cơ sở; phòng học bộ môn; Khoa học tự nhiên; cơ sở vật chất. Nhận bài 25/8/2020 Nhận bài đã chỉnh sửa 23/9/2020 Duyệt đăng 25/12/2020. 105SỐ ĐẶC BIỆT THÁNG 12/2020 KHTN, diện tích làm việc tối thiểu cho một HS là 1,85m² [2; tr.3]. Dựa trên quy định về kích thước PHBM đã được ban hành, chúng tôi đề xuất diện tích PHBM KHTN = 12m x 7,2m = 86,4m² (trong đó, chiều dài: 12m, chiều rộng: 7,2m). PHBM KHTN cần phải có một số yêu cầu về không gian như sau: Cửa ra vào bố trí hợp lí, có cửa thông sang phòng chuẩn bị; Cửa sổ có số lượng đủ, đảm bảo độ thông thoáng; Đường đi lại giữa vị trí của GV với HS và giữa các nhóm HS với nhau thuận tiện; Đường đi lại giữa bàn HS và các tủ giá đựng đồ dùng học tập, bảng nhóm thuận tiện; Có không gian để bố trí hợp lí các thiết bị trình chiếu của GV như: Máy vi tính, máy chiếu đa năng, máy chiếu qua đầu, tivi, video, camera; Có không gian để bố trí hợp lí các tủ, giá thí nghiệm trong phòng học; Có không gian để bố trí hợp lí các tủ HS, giá/tủ học liệu, bình nước; Có không gian để bố trí hợp lí bồn rửa tay, dụng cụ thí nghiệm. b. Yêu cầu về cơ sở hạ tầng Hạ tầng cơ sở PHBM KHTN bao gồm hệ thống kĩ thuật và hệ thống thiết bị nội thất chuyên dùng trong PHBM KHTN. Ngoài những yêu cầu thiết kế đã được quy định trong một số tiêu chuẩn, quy chuẩn liên quan, hạ tầng cơ sở PHBM KHTN bao gồm các yêu cầu: - Hệ thống điện: Có đường cấp điện cho bàn GV và các bàn HS, điện cung cấp cho các phương tiện dạy - học; Có hệ thống điều hành, phân phối điện chung cho toàn lớp cũng như cho từng bàn HS; Mạng lưới điện trong phòng phải được thiết kế, lắp đặt đúng và đảm bảo đầy đủ quy định về an toàn điện. - Hệ thống chiếu sáng: Tận dụng tối đa ánh sáng tự nhiên bằng hệ thống cửa sổ và cửa ra vào; Có hệ thống đèn điện phục vụ cho những khi ánh sáng tự nhiên không đủ; Có hệ thống rèm che khi cần. - Hệ thống bàn ghế: Bàn HS: Bàn ghế HS trong các PHBM KHTN là loại chuyên dùng, có cấu tạo hợp lí để phù hợp với hoạt động thí nghiệm thực hành. Bàn mặt bằng, chiều ngang tối thiểu 60cm, hai chỗ hoặc bốn chỗ. Bàn được bố trí ổ điện, cầu chì hoặc aptomat bảo vệ. Vị trí ổ điện và cầu chì bảo vệ không lắp đặt phía trên mặt bàn giúp tận dụng không gian mặt bàn và thuận tiện cho việc di chuyển sắp đặt bàn với các hình thức dạy - học khác nhau; Ghế HS: Ghế đôn mặt tròn không liền bàn để thuận tiện cho việc di chuyển của HS; Bàn GV: Bàn phẳng, kích thước khoảng 1m x 1,5m. Bàn được bố trí ổ cắm điện, có cầu chì hoặc Aptomat bảo vệ. - Hệ thống bảng: Bảng đủ rộng, chống lóa, có thể thiết kế bảng dài hoặc 2 bảng nhỏ; Bảng phụ, kích thức vừa phải (80 x 100cm) có chân di chuyển. - Hệ thống giá, tủ: Có hệ thống tủ, giá thí nghiệm để đựng các thiết bị. Hệ thống tủ, giá cần được bố trí thuận lợi tối đa cho quá trình dạy - học. Tủ HS là tủ ô nhỏ, là nơi HS để đồ cá nhân khi cần. - Hệ thống thông gió/điều hòa không khí: PHBM KHTN cần được lắp hệ thống thông gió tự nhiên và nhân tạo, đồng thời phải có hệ thống thoát khí, mùi, hơi độc; Hệ thống máy điều hòa nhiệt độ. - Hệ thống phòng cháy và chữa cháy: Trang bị các thiết bị phòng chống cháy nổ. - Có hệ thống cung cấp, thoát nước phục vụ việc chuẩn bị thí nghiệm và công tác vệ sinh; Có hệ thống xử lí chất thải. 2.2.2. Phòng chuẩn bị Phòng chuẩn bị là nơi cất giữ, bảo quản, chuẩn bị TBDH. Đồng thời cũng là nơi cải tiến, sửa chữa nhỏ các thiết bị. Phòng chuẩn bị được bố trí liền kề, có cửa liên thông với PHBM KHTN và có diện tích làm việc từ 12 m² đến 27 m² [2; tr.4]. Chúng tôi đề xuất diện tích phòng chuẩn bị = 3,75m x 7,2m = 27m² (trong đó, chiều dài: 3,75m, chiều rộng: 7,2m). Phòng chuẩn bị phải có không gian khô ráo và thoáng, đảm bảo không gian để sắp xếp, bảo quản tại chỗ và lưu chuyển các TBDH giữa PHBM KHTN và kho. Đồng thời, cần có không gian cho GV và cán bộ phòng thí nghiệm chuẩn bị tiến hành thử thí nghiệm trước khi chuyển sang phòng học; Có đường vận chuyển thiết bị qua lại PHBM KHTN. Phòng chuẩn bị nên bố trí cửa ra vào được mở ở hành lang. Khu vực chứa thiết bị được bố trí phía bên ngoài. Khu vực này được trang bị một hệ thống tủ, giá để bảo quản thiết bị; Khu vực chuẩn bị thí nghiệm của GV được bố trí ở phía trong. Phòng chuẩn bị phải đảm bảo yêu cầu về tiện nghi, vệ sinh học đường, an toàn cháy nổ (hệ thống đèn chiếu sáng chung, chiếu sáng cục bộ, các loại quạt gió, tủ hút, bình chống cháy, tủ thuốc cấp cứu,...) và có hệ thống cung cấp, thoát nước phục vụ việc chuẩn bị thí nghiệm và công tác vệ sinh. Có hệ thống tủ, giá thí nghiệm để đựng các thiết bị. Hệ thống tủ, giá cần được bố trí thuận lợi tối đa cho quá trình dạy - học. Hệ thống tủ đựng các hóa chất nên là tủ có cửa đóng kín, không bị ăn mòn bởi hóa chất, tủ đặt ở gần nơi thông gió, đề phòng trường hợp hóa chất rơi vãi trong quá trình lấy ra sử dụng. 2.2.3. Sơ đồ phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên Theo quy định tại Thông tư 14/2020/TT-BGDĐT ban hành về “Quy định PHBM của cơ sở giáo dục phổ thông” của Bộ GD&ĐT, trường THCS có tối thiểu 02 PHBM KHTN. Qua nghiên cứu và xin ý kiến tư vấn chuyên gia, chúng tôi đưa ra 2 cấu trúc mô hình PHBM KHTN như sau. a. PHBM KHTN dùng để dạy học các chủ đề Vật lí, Khoa học Trái đất (Phòng KHTN 1) - Phòng chuẩn bị: Ngoài những yêu cầu chung, phòng chuẩn bị của PHBM KHTN 1 cần bố trí bàn để GV chuẩn bị dụng cụ và làm thí nghiệm. Bàn được bố trí ổ điện, cầu chì. Mặt bàn phẳng, chịu nhiệt, không dẫn điện. Đồng thời, có một bồn rửa phục vụ công tác vệ sinh phòng, thiết bị. Vương Quốc Anh NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN 106 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM - Phòng học: Phòng học của PHBM KHTN 1 được bố trí theo cấu trúc sau: Ở hành lang phía trước có hai cửa ra vào và bốn cửa sổ, phía sau có bốn cửa sổ; có hệ thống rèm cửa để có thể che ánh sáng khi cần thiết; Khu vực bục giảng bố trí phía đối diện với phòng chuẩn bị để GV thuận tiện trong việc di chuyển giữa hai phòng khi cần thiết. Điều này tránh việc HS ngồi học sẽ không bị ảnh hưởng của hoạt động bên khu vực phòng chuẩn bị; Bảng tương tác được bố trí ở chính giữa, bảng viết bố trí ở hai bên. Khu vực của GV: Hệ thống ổ cắm được gắn phía trên bàn làm việc, có hộp bảo vệ. Khu vực HS: Có 3 chậu rửa, vòi nước bố trí ở cuối phòng học; Bàn HS 4 chỗ ngồi có khả năng chống chịu nhiệt, hóa chất, cơ học, đảm bảo thuận lợi vệ sinh và bảo dưỡng; Bố trí 12 bàn kê làm hai dãy. Nếu số HS ít thì có thể giảm bớt số bàn; Hệ thống ổ cắm điện được gắn ở phía trên bàn, có hộp bảo vệ; Có đường thoát nước và hệ thống xử lí chất thải; Có hệ thống thông gió nhân tạo, máy điều hòa không khí; Khu vực hành lang có thể bố trí tủ đựng một số dụng cụ đặc trưng của bộ môn hoặc một số sách và tài liệu tham khảo. b. PHBM KHTN dùng để dạy học các chủ đề Hóa học, Sinh học (Phòng KHTN 2) - Phòng chuẩn bị: Ngoài những yêu cầu chung, phòng chuẩn bị của PHBM KHTN 2 có khu vực chứa hóa chất được bố trí, sắp xếp, bảo quản trong tủ kín để không làm ảnh hưởng, phá hủy các TBDH khác. Đồng thời phải có hệ thống thoát khí thải, mùi và hơi độc; có đường thoát nước và hệ thống xử lí chất thải. - Phòng học: Phòng học của PHBM KHTN 2 ngoài những yêu cầu đã được nêu ở PHBM KHTN 1 cần bổ sung một số yêu cầu sau: Khu vực của GV: Hệ thống chậu rửa, vòi nước, đường thoát nước được gắn với bàn làm việc; Khu vực HS: Hệ thống chậu rửa, vòi nước, đường thoát nước gắn với bàn học. Phối cảnh 3d PHBM KHTN: - Phòng KHTN 1 (xem Hình 1). Hình 1: Phối cảnh Phòng KHTN 1 - Phòng KHTN 2 (xem Hình 2): Hình 2: Phối cảnh Phòng KHTN 2 2.3. Tổ chức hoạt động ở phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên 2.3.1. Quản lí phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên Để khai thác có hiệu quả PHBM KHTN, trước hết ban giám hiệu phải bố trí sắp xếp GV hợp lí; Bố trí sắp xếp thời khóa biểu một cách khoa học nhất để tạo điều kiện cho GV không trùng giờ, các tiết học thực hành thí nghiệm không trùng nhau, HS phải di chuyển ít nhất. Ban giám hiệu và tổ chuyên môn dựa vào nội quy chung của nhà trường và đặc thù riêng của PHBM KHTN để soạn thảo những nội quy, quy định cụ thể về quyền lợi, nghĩa vụ của GV và HS trong quá trình khai thác, sử dụng và bảo quản PHBM KHTN. PHBM KHTN phải có đầy đủ các loại sổ sách: Sổ quản lí tài sản; Sổ đăng kí sử dụng PHBM KHTN; Sổ mượn và trả thiết bị; Sổ nhật kí PHBM KHTN. 107SỐ ĐẶC BIỆT THÁNG 12/2020 Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, cán bộ phụ trách PHBM cũng cần tổ chức sắp xếp bố trí PHBM KHTN một cách khoa học, hợp lí. Đối với phòng chuẩn bị: Khu vực chứa thiết bị: Cần bố trí các tủ, giá thí nghiệm hợp lí; Sắp xếp thiết bị các môn học theo loại hình thiết bị: Khu vực tranh ảnh, mô hình, dụng cụ,; Sắp xếp các TBDH theo nội dung từng phần học: Thiết bị môn Vật lí, Hóa học, Sinh học, Khoa học Trái Đất; Sắp xếp các TBDH theo từng lớp học; Sắp xếp TBDH theo vật liệu: Không để chung đồ thủy tinh với các đồ kim loại,; Cần ghi kí hiệu và tên các TBDH để dễ tìm trong khi sử dụng; Khu vực chuẩn bị thí nghiệm: Đối với khu vực chuẩn bị thí nghiệm, cần dành một diện tích thích hợp để cho GV và cán bộ thí nghiệm chuẩn bị thí nghiệm trước khi lên lớp. Nếu trường nào có điều kiện về diện tích mặt bằng thì bố trí một diện tích để tủ, giá đựng các dụng cụ đã chuẩn bị cho giờ học sắp tới ngay kề bên với phòng học để nhanh chóng và thuận tiện cho việc triển khai, tổ chức hoạt động dạy học. Đối với phòng học: Ngoài khu vực bục giảng của GV, khu vực để bàn ghế cho HS, có thể trang bị một số tủ kính nhỏ với một số sách về chuyên môn để tham khảo, treo một số tranh ảnh đặc trưng của bộ môn, chân dung các nhà bác học tiêu biểu. Đối với các thiết bị nghe nhìn thường xuyên sử dụng thì bố trí ngay ở phòng học ở vị trí thích hợp để thuận tiện sử dụng, không bị ảnh hưởng tới việc đi lại trong phòng và tầm quan sát của HS. Máy chiếu đa năng có thể bố trí treo cố định trên trần; Các thiết bị không thường xuyên sử dụng hoặc thiết bị dùng chung thì bố trí trong tủ đẩy để dễ dàng di chuyển và không bị ảnh hưởng tới chất lượng của thiết bị. 2.3.2. Tổ chức dạy học PHBM KHTN được sử dụng để tổ chức dạy học các nội dung về thí nghiệm thực hành theo yêu cầu của chương trình môn Vật lí, Hóa học, Sinh học; hoạt động giáo dục STEM; hoạt động nghiên cứu khoa học; hoạt động ngoại khóa. Tùy vào điều kiện cơ sở vật chất, TBDH và phương pháp dạy học mà GV xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể trước khi tổ chức dạy học trong PHBM KHTN. Công việc chuẩn bị khi tổ chức dạy học trong PHBM KHTN như sau: - Đối với GV: Để tổ chức dạy học có hiệu quả trước hết GV cần đăng kí kế hoạch sử dụng PHBM với cán bộ phụ trách PHBM KHTN để cán bộ phụ trách chuẩn bị dụng cụ. Việc thiết kế bài giảng (soạn giáo án) cũng cần được chuẩn bị như khi chuẩn bị tổ chức dạy học trong lớp học thông thường. Về tổ chức hoạt động: Trong một tiết học, GV có thể tổ chức nhiều hình thức học tập khác nhau cho HS: Hoạt động cá nhân, cặp đôi, nhóm nhỏ, cả lớp. GV có thể thiết kế bài giảng bằng chương trình Microsoft Power Point hoặc một số phần mềm soạn bài giảng điện tử như: Violet, Adobe Presenter để hỗ trợ trong quá trình tổ chức hoạt động. Quá trình thiết kế cần chọn những nội dung cô đọng nhất như những tiêu đề, câu hỏi, các kết luận. GV có thể sử dụng nhiều loại hình thiết bị để dạy trong một tiết, một phần hoặc một vấn đề nào đó. GV cần làm thí nghiệm cũng như kiểm tra TBDH trước khi lên lớp ít nhất một ngày: Với các phương tiện nghe nhìn, GV kiểm tra có hoạt động bình thường không, nếu có sự cố thì tìm cách khắc phục hoặc điều chỉnh cho phù hợp; Làm thí nghiệm kiểm tra: Làm cẩn thận tất cả các thí nghiệm sẽ được thực hiện trong tiết học tới. Trong quá trình làm thí nghiệm, GV tìm ra những yếu tố ảnh hưởng tới thành công hay thất bại của thí nghiệm để điều chỉnh, khắc phục và có những lưu ý cho HS trong quá trình các em làm thí nghiệm. Đồng thời, thông qua việc kiểm tra các thí nghiệm, GV sẽ có những sáng tạo mới để thí nghiệm thành công hơn. Trong một số trường hợp, GV phải điều chỉnh giáo án của mình cho phù hợp. GV có thể thực hiện thí nghiệm hoặc hướng dẫn HS tổ chức thực hiện thí nghiệm theo kế hoạch đề ra. - Đối với cán bộ phụ trách PHBM KHTN (nhân viên thiết bị, thí nghiệm): Cán bộ phụ trách PHBM KHTN cần chuẩn bị TBDH của GV bộ môn đã đăng kí. Với những TBDH nghe nhìn, nếu được dùng chung với nhiều môn học thì phải yêu cầu GV đăng kí sớm hơn để có kế hoạch phân bổ chung cho không bị chồng chéo; Kiểm tra chất lượng các TBDH. Khắc phục những hư hỏng nhỏ. Với những hư hỏng không tự khắc phục được thì báo cáo và đề nghị sửa chữa khắc phục kịp thời; Làm thí nghiệm kiểm tra; Cùng với GV bố trí, sắp xếp các dụng cụ thí nghiệm vào trong các tủ để ở phòng học. Nên phân chia dụng cụ theo các nhóm thí nghiệm và đánh số nhóm để HS thuận tiện trong quá trình sử dụng. - Đối với HS: Đối với mỗi tiết học học ở PHBM, HS cần nắm vững các kiến thức cơ bản đã học; Ôn tập bài cũ, chuẩn bị bài mới và các yêu cầu mà GV đã giao; Chuẩn bị những đồ dùng cần thiết phục vụ bài học. GV tổ chức hoạt động dạy và học theo tiến trình đã soạn thảo. Tuy nhiên, tùy vào thực tế dạy - học mà có những điều chỉnh cho phù hợp. Về nguyên tắc trong một tiết học bất kì có thí nghiệm hoặc không có thí nghiệm, GV có thể tổ chức các hoạt động sau: Hoạt động GV với tất cả HS; Hoạt động của cá nhân mỗi HS; Hoạt động cặp đôi (02 HS); Hoạt động nhóm nhỏ HS. GV chia lớp HS thành các nhóm, tối thiểu là 6 nhóm. Nếu có điều kiện thì số nhóm có thể nhiều hơn, khoảng 4 HS/nhóm. Các HS ngồi cùng một bàn hoặc hai bàn liền Vương Quốc Anh NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN 108 TẠP CHÍ KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM nhau ở trong cùng một nhóm. Trong một nhóm có cả HS nam, HS nữ, có HS khá giỏi, trung bình, yếu. Khi HS đang làm việc cá nhân hoặc làm việc chung cả lớp chuyển sang hoạt động nhóm nên HS không phải di chuyển nhiều, HS trong cùng bàn tạo thành một nhóm hoặc HS ở hai bàn liền nhau tạo thành một nhóm. Khi đó, HS ở bàn trên chỉ cần quay ngược lại làm việc với HS ở bàn dưới. Việc sử dụng ghế đôn mặt tròn tạo điều kiện thuận lợi cho HS thay đối tư thế, vị trí ngồi cũng như việc di chuyển. Trong quá trình học tập, căn cứ vào thực tế mà GV có thể phân chia lại nhóm cho phù hợp. 2.3.3. Hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu khoa học Ngoài việc tổ chức hoạt động dạy - học trong chương trình chính khóa, tổ nhóm chuyên môn có thể tổ chức một số hoạt động ngoại khóa cho GV và HS. Mỗi hoạt động học cần được thiết kế rõ ràng về mục đích, nội dung và sản phẩm học tập mà HS phải hoàn thành. Tổ chức cho HS có say mê khoa học thành lập câu lạc bộ nghiên cứu khoa học, câu lạc bộ STEM. Để thiết kế được các hoạt động STEM cho HS, đòi hỏi sự trao đổi, phối hợp giữa các GV bộ môn. Trong hoạt động STEM đó, GV các bộ môn cần làm rõ những kiến thức mà môn học của mình tác động [4; tr. 50]. Sau khi triển khai các hoạt động STEM, GV cần phân tích, giải thích cho HS về kiến thức của từng môn học mà HS đã được tìm hiểu, khám phá thông qua hoạt động có trong nội dung bài học. HS cũng có thể cùng nhau nghiên cứu thêm các thí nghiệm ngoài chương trình chính khóa, nghiên cứu trao đổi về thiết bị tự làm, tự chế hay tổ chức thảo luận về một vấn đề khó trong học tập cũng như các phát minh, ứng dụng mới trong đời sống kĩ thuật. 2.4. Một số gợi ý về trang bị phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên 2.4.1. Số lượng phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên Để đảm bảo yêu cầu dạy học môn KHTN ở trường THCS, chúng tôi đề xuất số lượng PHBM KHTN tối thiểu ở mỗi cấp độ, khu vực trường như sau (kết hợp giữa văn bản quy định về số lượng phòng học và yêu cầu của môn KHTN): Cấp độ trường Khu vực Tiêu chuẩn cơ sở vật chất tối thiểu Tiêu chuẩn cơ sở vật chất mức độ 1 Tiêu chuẩn cơ sở vật chất mức độ 2 Trung du, đồng bằng, thành phố 02 phòng 03 phòng 04 phòng Miền núi, vùng sâu, hải đảo 01 phòng 01 phòng 02 phòng Đối với các trường THCS có nhiều điểm trường thì mỗi điểm trường cần có tối thiểu 01 PHBM KHTN 2.4.2. Thiết bị phòng học bộ môn Khoa học tự nhiên a. TBDH TBDH của PHBM KHTN cần được trang bị đồng bộ với mức độ tối đa nhưng không trùng lặp. Với TBDH bộ môn, cần trang bị theo danh mục TBDH tối thiểu do Bộ GD&ĐT ban hành. Bên cạnh việc đảm bảo TBDH tối thiểu, khuyến kích các trường kết nối mạng Internet, sử dụng máy tính, màn chiếu, trang bị một số phần mềm dạy học chuyên dụng và thiết bị công nghệ tin học hỗ trợ việc dạy học như thiết bị nghe nhìn, bảng tương tác, học liệu điện tử, máy tính cá nhân, máy in 3D, Ngoài ra, nên khuyến khích, động viên GV tự làm TBDH như tranh ảnh, mô hình, thiết bị, dụng cụ, bổ sung vào kho thiết bị chung của trường và của PHBM. b. Thiết bị nội thất chuyên dùng Các thiết bị nội thất chuyên dùng trong PHBM KHTN cần được trang bị theo yêu cầu của Thông tư 14/2020/ TT-BGDĐT ban hành về “Quy định PHBM của cơ sở giáo dục phổ thông”. Với các trường điều kiện kinh tế còn khó khăn, có thể tận dụng hệ thống thiết bị nội thất cũ (cải tạo, sửa chữa), xây dựng kế hoạch mua sắm bổ sung để hoàn thiện (nguồn kinh phí có thể huy động từ xã hội hóa và ngân sách nhà nước). 3. Kết luận PHBM KHTN đóng vai trò quan trọng trong quá trình dạy - học môn KHTN ở trường THCS. Việc tổ chức hoạt động dạy - học trong PHBM KHTN góp phần tăng cường năng lực chuyên môn cho GV, phát triển kĩ năng, năng lực cho HS. Căn cứ vào mô hình PHBM KHTN đã nghiên cứu đề xuất, các trường THCS có thể áp dụng một cách linh hoạt vào điều kiện cụ thể của trường. Đối với các trường THCS đã xây dựng PHBM Vật lí, Hóa học, Sinh học mà không thể cải tạo theo mô hình đề xuất, có thể giữ nguyên các PHBM hiện tại và đánh số theo thứ tự. Ví dụ: PHBM KHTN 1 (dùng dạy học chủ đề Vật lí, Khoa học Trái Đất), PHBM KHTN 2 (dùng dạy học chủ đề Hóa học, Sinh học), Đối với các trường THCS có PHBM Vật lí, Hóa học, Sinh học liền kề nên cải tạo, sửa chữa thành PHBM KHTN theo mô hình đề xuất. Đối với các trường THCS xây mới nên thiết kế và xây dựng PHBM KHTN đủ số lượng theo các tiêu chuẩn, thông tư về PHBM và theo mô hình mà nhóm nghiên cứu đề xuất. Những trường có điều kiện kinh tế còn khiêm tốn mà có dư phòng học thông thường thì có thể cải tạo thành PHBM KHTN dựa trên mô hình đã đưa ra. Khi thực hiện phương án này, ta phải chấp nhận cấu trúc và không gian sẵn có. Nếu một trường có từ hai PHBM KHTN trở lên thì nên bố trí sát nhau để dùng chung một phòng chứa thiết bị và chuẩn bị thí nghiệm. 109SỐ ĐẶC BIỆT THÁNG 12/2020 Tài liệu tham khảo [1] Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2018), Chương trình Giáo dục phổ thông môn Khoa học tự nhiên. [2] Bộ Giáo dục và Đào tạo, (26/5/2020), Thông tư số 14/2020/TT-BGDĐT ban hành Quy định phòng học bộ môn của cơ sở giáo dục phổ thông. [3] Bộ Giáo dục và Đào tạo, (26/5/2020), Thông tư số 13/2020/TT-BGDĐT ban hành Quy định tiêu chuẩn cơ sở vật chất các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. [4] Tăng Minh Dũng - Nguyễn Thị Nga - Lê Thái Bảo Thiên Trung, (2017), Thiết kế hoạt động STEM: Sự cần thiết phải hợp tác giữa giáo viên các bộ môn, Hội thảo khoa học Giáo dục STEM trong Chương trình Giáo dục phổ thông mới. [5] Bộ Giáo dục và Đào tạo, (28/3/2011), Thông tư số 12/2011/TT-BGDĐT ban hành Điều lệ trường trung học cơ sở, phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. [6] Bộ Khoa học và Công nghệ, (2011), Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 8794:2011, Trường Trung học - Yêu cầu thiết kế. A MODEL OF NATURAL SCIENCE CLASSROOMS IN SECONDARY SCHOOLS Vuong Quoc Anh The Vietnam National Institute of Educational Sciences 52 Lieu Giai, Ba Dinh, Hanoi, Vietnam Email: vuonganh02@gmail.com ABSTRACT: Natural Science is a subjects that is developed on the basis of Physics, Chemistry, Biology and Earth Science. In order to effectively implement the secondary education program in general and the natural science education in particular, many conditions, including the material facilities are required. Designing models, creating classrooms for teaching Natural Science subject, orienting on practice, connecting and supporting with STEM education, scientific and technical research for students, applying interdisciplinary knowledge to solve practical problems is considered as the urgent requirements to be implemented. KEYWORDS: Secondary education; subject room; Natural Science; material facilities. Vương Quốc Anh